Openingswoord expositie Mowaffk al-Sawad “Het Gewiste”, Gallery Out in the Field, Amsterdam, 13 januari, 2019
موفق السواد
Mowaffk al-Sawad komt uit Irak, maar is al geruime tijd actief in Nederland, als dichter, schrijver en voor deze gelegenheid het meest relevant, ook als beeldend kunstenaar. Het meest bekend is hij geworden van zijn brievenroman ‘Stemmen onder de zon’ (Uitgeverij de Passage, Groningen, 2002). Verder heeft is zijn poëtische werk in verschillende dichtbundels verschenen. Zo lang hij actief is geweest als dichter heeft hij ook geschilderd, al is het pas sinds kort dat hij met dit werk naar buiten treedt.
Mowaffk werd in 1971 geboren in Basra, de grootste stad van zuid Irak, waar de Eufraat en de Tigris samenvloeien en uitmonden in de Perzische golf. Op zijn negentiende, toen hij net was begonnen aan zijn studie theaterwetenschappen aan de universiteit van Basra, annexeerde het Iraakse leger Koeweit, gevolgd door de Amerikaanse aanval in 1991, voor de Iraki’s de tweede Golfoorlog (de eerste Golfoorlog was de oorlog tussen Irak en Iran, van 1980 tot 1988).
Toen de Amerikaanse bommen het Iraakse leger uit Koeweit verdreven en de veelal dienstplichtige soldaten, die tegen hun zin Saddams oorlog uitvochten, halsoverkop in Basra arriveerden, brak daar de grote opstand tegen het Iraakse regime uit, niet in de laatste plaats vanwege de beruchte oproep van President George Bush sr. : “But there is another way to end the killing, to stop the bloodshed. And that is the Iraqi people have to take matters in their own hand and to force Saddam Husayn, the dictator, to step aside”. De terugkerende Iraakse troepen en de bevolking van de zuidelijke steden gaven, net als de Koerden in het noorden, gehoor aan die oproep, in der veronderstelling dat ze door de Amerikaanse tropenen op z’n minst beschermd zouden worden. Ook Mowaffk was, met andere studenten van de universiteit van Basra, zeer actief in de opstand tegen het Iraakse regime.
Binnen de kortste keren sloeg het regime terug. De opstandelingen waren geen partij voor de helikopters en tanks van de Republikeinse Garde. Vele opstandelingen, waaronder Mowaffk en zijn broer Ali, vluchtten de stad uit, de woestijn in en stuitten daar op de Amerikaanse troepen. De Amerikaanse soldaten hadden de strikte orders om de verzoeken om hulp niet in te willigen. Wel beloofden zij om grote aantallen opstandelingen in Saudi Arabië in veiligheid te brengen.
Aangekomen in Saudi Arabië droegen de Amerikanen de gevluchte Iraakse opstandelingen over aan het Saudische leger, dat hen opsloot in de beruchte kampen Rafha en Artawiyya. In het laatste kamp kwamen Mowaffk en zijn broer terecht, met zo’n 20.000 andere Iraakse vluchtelingen. Tot 1993 zaten zij daar, vergeten door de wereld, onder een onmenselijk regime van de Saudische kampbewakers, die hen als slaven behandelden en soms zelfs gevangenen voor flessen whisky verkocht aan de Iraakse geheime dienst. In 1993 wist een van de gevangenen te ontsnappen en Ryadh te bereiken. Vanuit het kantoor van BBC World lichtte hij de VN in en vanaf dat moment werd de wereld zich van hun bestaan bewust en werden de voormalige gevangenen door de VN verdeeld over verschillende landen. Mowaffk en zijn broer Ali werden aan Nederland toegewezen en zo kwam Mowaffk in Groningen terecht.
Sinds zijn vestiging in Nederland, eerst in Groningen, later Amsterdam, heeft Mowaffk al-Sawad aan een veelzijdig oeuvre gewerkt, als schrijver, dichter en beeldend kunstenaar. Het meest bekend is Stemmen onder de zon (de Passage, 2002), zijn ‘brievenroman’, over zijn tijd in Saudi Arabië. Daarnaast publiceerde hij enkele dichtbundels (zoals Een middag wit als melk, uitgeverij Bornmeer, 2002) en werden er gedichten van hem gepubliceerd in verschillende verzamelwerken (zoals Dwaallicht, tien Iraakse dichters in Nederland, de Passage, 2006).
Mowaffk dicht zowel in het Nederlands als in het Arabisch. Dat dichten in twee talen betekent dat hij altijd een vertaalslag moet maken om een bepaald idee, een gevoel of wat dan ook uit te drukken. En onvermijdelijk dat in dat proces van vertalen ook iets van het origineel verloren gaat. Juist het dichten in ‘vertalingen’ heeft hem hier als geen ander van bewust gemaakt. Dit verlies in de vertaling- in Mowaffk al Sawads omschrijving “Het Gewiste” is dan ook het centrale thema in zijn beeldende kunst.
Voor de westerse kijker die niet bekend is met de Arabische taal of het alfabet, lijkt het alsof zijn schilderijen zijn bezaaid met Arabische teksten. Maar dat is schijn. Hoewel veel van de tekens doen denken aan Arabische letters, zijn het geen geschreven Arabische woorden, of geschreven woorden en zinnen in wat voor taal dan ook.
Mowaffk ziet zijn veelal in het wit opdoemende tekens als een voorstadium van de taal, of een voorstadium van het beeld. Misschien een vollediger of kernachtiger weergave/omschrijving dan mogelijk is het concrete geschreven woord of beeld. Want in de uiteindelijke materialisatie, de definitieve verschijningsvorm van taal en beeld, gaat er, zoals in elke vertaling, ook iets verloren. “Het gewiste”, aldus Mowaffk al-Sawad. Als een belangrijke inspiratiebron noemt hij de abstracte vormen van Juan Miro. Hij heeft hier eerder ook een gedicht aan gewijd. Uit zijn bundel ‘Een middag wit als melk’ (uitgeverij Bornmeer, Leeuwarden, 2002, p. 29):
De Kinderen van Juan Miro in hun Witte Tuin
Laat hem weggaan. Mijn fragiele lijf
ver, ver weg.
Laat hem gaan spelen met de kinderen van Juan Miro in hun witte tuin,
Waar handen zijn die niet kunnen zien,
voeten die vervagen,
het kleed dat weg is,
de dwalende schorpioenen,
en de slapende vlinder.
Waarheen, zuiderling, die vreemd is
In de steden van het noorden?
Welke ramp laat je nu smelten op je lippen,
Welke ruimte zal
Deze pijnlijke plaats van jou omvatten?
Glijd maar,
Alle kanten zijn omsingeld
En de blauwe punt is wazig.
Glijd maar,
De tuin is nog steeds wit en de vlinder vliegt bijna weg
Ogenschijnlijk staan de werken van Mowaffk al-Sawad in de traditie van de moderne kunst van de Arabische wereld waarin de Arabische letter of het teken centraal staat. Zoals bij de grote en zeer invloedrijke Iraakse kunstenaar Shakir Hassan al-Said (1925-2004). Of de Libische kunstenaar Ali Omar Ermes (1945). Of de Algerijnse kunstenaar Rachid Koraichi (1947)- met de laatste heeft het werk van Mowaffk al-Sawad nog de meeste formele overeenkomst. Maar er is een belangrijk verschil met deze ‘Arabische modernisten’ (door Brahim Alaoui, curator bij het Institut du Monde Arabe in Parijs, “l’Ecole de Signe” genoemd, de school van het teken). De werken van Mowaffk al-Sawad hebben een geheel ander conceptueel uitgangspunt, dan de grote Arabische modernisten die een verbinding zochten tussen de eigen kalligrafische traditie en de twintigste-eeuwse abstracte kunst.
De poging van Mowaffk al Sawad om het ‘gewiste’ te vangen zou je bijna Platoons kunnen noemen. Denk maar aan de metafoor van de Grot. Overigens is de Platoonse filosofie voor zowel de islamitische als de westerse traditie van groot belang geweest. En het is in beide tradities waarin Mowaffk al-Sawad, als kunstenaar en als dichter, opereert.
The abstract works of Ziad Haider (1954, Al-Amara, Iraq-2006 Amsterdam, the Netherlands) can be interpreted as deep reflections on his own turbulent biography, but always indirect, on a highly sublimized level. Born in Iraq and lived through a period of war and imprisonment, and after he found his destiny in the Netherlands, he left an impressive oeuvre.
Ziad Haider studied in the first half of the seventies at the Baghdad Institute of Fine Arts. In the two decades before a flourishing local and original Iraqi art scene was created. From the fifties till the seventies Iraq was one of the leading countries in the Arab world in the field of modern art and culture. Artists like Jewad Selim, Shakir Hassan al-Said and Mahmud Sabri shaped their own version of international modernism. Although these artists were educated abroad (mainly in Europe), after returned to Iraq they founded an art movement which was both rooted in the local traditions of Iraq as fully connected with the international developments in modernist art. They created a strong and steady basis for an Iraqi modern art, unless how much the Iraqi modern art movement would suffer from during the following decades of oppression, war and occupation, so much that it mainly would find its destiny in exile.
The turning-point came during the time Ziad Haider was studying at the academy. Artists who were a member of the ruling Ba’th party- or willing to become one- were promised an even international career with many possibilities to exhibit, as long as they were willing to express their loyalty to the regime, or even sometimes participate in propaganda-projects, like monuments, or portraits and statues of Saddam Husayn. Ziad Haider, who never joined the Ba’th party, was sent into the army.
In 1980 the Iraqi regime launched the long and destructive war with Iran. Many young Iraqis were sent into the army to fight at the frontline. This also happened to Ziad Haider. The Iraq/Iran war was a destructive trench war in which finally one million Iraqis (and also one million Iranians) died. The years of war meant a long interruption in Ziad Haider’s career and live as an artist. It turned out much more dramatic for him, when he was back in Baghdad for a short period at home. He was arrested after he peed on a portrait of Saddam Husayn. Ziad Haider was sent to Abu Ghraib Prison, where he stayed for five years (1986-1990) probably the darkest period of his life. After his time in prison he was sent away to the front again, this time in a new war: the occupation of Kuwait and the following American attack on Iraq.
After the Intifada of 1991, the massive uprising against the Iraqi regime in the aftermath of the Gulf War, which was violently supressed, Ziad Haider fled Iraq, like many others. After a period of five years in Syria and Jordan he was recognized by the UN as a refugee and was invited to live in the Netherlands, which became his new homeland. With a few paintings and drawings, he arrived 1997 in Amersfoort. After Amersfoort he lived for short a while in Almere and finally in Amsterdam. In first instance it was not simple to start all over again as an artist in his new country. Beside he worked further in his personal style he started to draw portraits in the streets of Amsterdam (the Leidse Plein and the Rembrandtplein). Later he organised, together with the Dutch artist Paula Vermeulen he met during this time and became his partner, several courses in drawing and painting in their common studio. Ziad Haider was very productive in this period and created many different works in different styles. Giving courses in figurative drawing and painting and drawing portraits was for him very important. As he told in a Dutch television documentary on five Iraqi artists in the Netherlands (2004, see here) these activities and the positive interaction with people were for him the best tools to “drive away his nightmares”.
In his abstract works, always the main part of his artistic production, he sought the confrontation with the demons from the past. Although abstract there are often some recognisable elements, which are returning in several works during the years. A returning motive is the representation of his feet. This refers to several events from his own life. As a soldier Ziad had to march for days. When he was released from prison, together with some other prisoners, he was the only one who, although heavily tortured on his feet, who was able to stand up and walk. And his feet brought him further, on his long journey into exile, till he finally found a safe place to live and work.
The motive of his bare feet is not the only figurative element in his work. In many of his paintings and drawings there are some more or less anthropomorphic elements, often molten together with structures with the appearance of liquid metal. The theme of man and machine plays an important role in the expressive works of Ziad. Of course this is close connected to his own biography and history of war and imprisonment.
In some of his works one can vividly experience a sense of a claustrophobic space, referring to his time spending in the trenches during the war, the interior of the tank and- later- the prison-cell. But all these experiences went through a process of transformation, of abstraction and translated in the language of art. And this art is, unless the underlying struggle, very lyrical in its expression.
The also in the Netherlands living Iraqi journalist, poet and critic Karim al-Najar wrote about Ziad Haider: “For a very long time the artist, Ziad Haider, has been living in solitude, prison and rebellion. On this basis, the foregoing works constitute his open protest against the decline, triviality and prominence of half-witted personalities as well as their accession of the authority of art and culture in Iraq for more than two decades. Here we could touch the fruits of the artist’s liberty and its reflection on his works. For Ziad Haider has been able to achieve works showing his artistic talent and high professionalism within a relatively short time. We see him at the present time liberated from his dark, heavy nightmares rapidly into their embodiment through colour and musical symmetry with the different situations. It indeed counts as a visual and aesthetic view of the drama of life as well as man’s permanent question, away from directness, conventionality and false slogans”.
Although he opposed another American war against Iraq, with an uncertain outcome for its people, the end of the Ba’athist regime made it possible to visit his home country after many years of exile. In the autumn of 2003 he visited Iraq for the first time since his long absence in exile. His visit to iraq made a great impression and also influenced his work after. In the last series of paintings he made his use of colours changed dramatically. The explosive use of intense shades of red were replaced for a use of sober browns and greys. The dynamic compositions were changed in regular constructed forms. Also these works, from his last series, are represented on this exhibition.
Ziad meant a lot for many, as an artist, but also as a human being and a friend. Within the community of exiled Iraqi artists in the Netherlands he played a very important role. In 2004 he initiated the Iraqi cultural manifestation in Amsterdam, with the title “I cross the Arch of Darkness”, a quote from a poem by his friend, the also in the Netherlands living Iraqi poet Salah Hassan ( ﺃﻋﺒﺭﻗﻮﺲ ﻟﻟﻆﻻﻢ ﺃﻮﻤﻰﻋ ﻟﻟﻧﻬﺎﺭ ﺑﻌﻛﺎﺰﻱ , from his collected poems, published under the title “A rebel with a broken compass”, 1997). In this festival visual artists, poets, musicians and actors came together to show the variety and richness of the Iraqi cultual life in exile to a Dutch audience.
During the years Ziad and Paula lived at the Rozengracht in the old centre of Amsterdam, there home was a regular meetingpoint of many exiled Iraqi artists, poets, writers, musicians, actors, journalists and intellectuals. Many will cherish their sweet memories of the sometimes notorious gatherings till deep in the night. His sudden death in 2006 was a great loss for many of us.
The works of Ziad are still here and they deserve to be exhibited (now his second exhibition after he passed away). With this exhibition we celebrate Ziad Haider what he meant as an artist and as a human being.
Het abstracte werk van Ziad Haider (al-Amara, Irak, 1954-Amsterdam 2006) kan worden gezien als een diep doorleefde reflectie op zijn roerige levensgeschiedenis, zij het altijd in gesublimeerde vorm. Afkomstig uit Irak en, na een periode van oorlog en gevangenschap, uitgeweken naar Nederland, heeft hij, in de jaren dat hij werkzaam in Nederlandse ballingschap was, een groot aantal indrukwekkende werken nagelaten.
Ziad Haider studeerde begin jaren zeventig aan de kunstacademie in Bagdad.
In de twee decennia daarvoor was er in Irak een bloeiende modernistische kunstscene ontstaan. Vanaf de jaren vijftig tot in de jaren zeventig was Irak een van de meest toonaangevende landen op het gebied van moderne kunst en cultuur in de Arabische wereld. Iraakse kunstenaars als Jewad Selim, Shakir Hassan al-Said en Mahmud Sabri creëerden hun eigen versie van het internationale modernisme. Hoewel deze kunstenaars elders (vooral in Europa) waren opgeleid, trachtten zij, teruggekeerd naar hun geboorteland, een moderne kunstscene op te zetten, die zowel geworteld was in de lokale traditie, als aansloot bij de internationale ontwikkelingen. Zij creëerden hiermee een stevige basis voor een heel eigen Iraakse moderne kunsttraditie, hoezeer deze ook onder druk kwam te staan in de daaropvolgende decennia, vol met onderdrukking, oorlog en bezetting, waardoor vele Iraakse kunstenaars noodgedwongen hun werk in ballingschap moesten voortzetten.
In de tijd dat Ziad Haider studeerde kwam net het kantelpunt. Kunstenaars die lid van de regerende Ba’thpartij waren, konden, wanneer zij ook bereid waren om bij gelegenheid mee te werken met de verheerlijking van het regime en de officiële propaganda, soms een glanzende carrière tegemoetzien, tot en met de mogelijkheid tot exposeren in het buitenland. Ziad Haider, die geen lid van de Ba’thpartij was, werd na zijn studietijd meteen het leger ingestuurd.
Kort daarna, begin 1980, stortte het Iraakse regime zich in de oorlog met Iran. Vele jonge Iraki’s werden de oorlog ingestuurd om aan het front als soldaat te dienen en ook Ziad Haider trof dit lot. De Irak/Iran oorlog was een vernietigende loopgravenoorlog, waarin uiteindelijk een miljoen Iraki’s (en een miljoen Iraniërs) de dood vonden. De jaren van oorlog betekenden een lange onderbreking van Ziads loopbaan als kunstenaar. Zijn leven zou nog een veel heviger wending nemen toen hij midden jaren tachtig, gedurende een kort verlof in Bagdad, werd gearresteerd, omdat iemand over hem had geklikt bij de geheime dienst. Hij had over een portret van Saddam geplast. Voor bijna vijf jaar verbleef Ziad Haider in de beruchte Abu Ghraib gevangenis, de donkerste periode van zijn leven (1986-1990). Nadat hij was vrijgelaten werd hij weer terug het leger ingestuurd dat net Koeweit was binnengevallen. Ook de Golfoorlog van 1991 maakte hij volledig mee.
Na de volksopstand tegen het regime van 1991 ontvluchtte hij Irak. Voor vijf jaar verbleef hij achtereenvolgens in Syrië en Jordanië, totdat hij in 1997 als vluchteling aan Nederland werd toegewezen. Met een paar schilderijen en een serie tekeningen, kwam hij aan in ons land, waar hij terecht kwam in Amersfoort. Na Amersfoort woonde hij voor korte tijd in Almere en vervolgens in Amsterdam. Net als voor veel van zijn lotgenoten, was het in eerste instantie niet makkelijk om zich hier als kunstenaar te vestigen. Naast dat hij doorwerkte aan zijn persoonlijke stijl, werkte hij ook veel als portrettist en tekende hij portretten van passanten op het Leidse Plein en het Rembrandtplein. Later gaf hij, samen met Paula Vermeulen, die hij in die tijd ontmoette, ook verschillende teken- en schildercursussen in hun gemeenschappelijke atelier. Ziad Haider was in deze periode zeer productief, werkte met verschillende technieken in verschillende stijlen. Juist het werken met zijn cursisten of het tekenen van portretten op straat waren voor hem een belangrijke bron levenslust, zoals hij dat een keer verklaarde voor de IKON televisie, in een documentaire uit 2003: “Een manier om de terugkerende nachtmerries te verdrijven” (Factor, Ikon, 17-6-2003, zie hier).
In zijn abstracte werk ging Ziad Haider juist de confrontatie aan met de heftige gebeurtenissen uit zijn leven van de jaren daarvoor. In deze werken duiken ook een paar herkenbare elementen op, die regelmatig terugkeren in verschillende werken. Een motief dat op verschillende manieren terugkeert, is de weergave van zijn voeten. Dit gegeven refereert aan verschillende gebeurtenissen in zijn leven. Als soldaat moest Ziad Haider vaak lange marsen afleggen. Toen hij uit de gevangenis werd vrijgelaten was hij de enige van zijn medegevangenen die nog amper in staat was om op zijn voeten te staan. En natuurlijk hebben zijn voeten hem verder gedragen, op zijn lange reis in ballingschap, totdat hij uiteindelijk een veilige plaats vond.
Het motief van de voeten is niet het enige herkenbare gegeven in Ziads werken. Vaak zijn er min of meer antropomorfe elementen te ontdekken. Deze lijken vaak versmolten met vormen die doen denken aan gloeiend metaal. Het thema mens en machine speelt in het werk van Ziad een belangrijke rol. Ook dit thema hangt vanzelfsprekend nauw samen met zijn eigen geschiedenis van oorlog en gevangenschap.
Voelbaar is in sommige werken ook de claustrofobische ruimte, die refereert aan zijn verblijf in de loopgraven, de tank en daarna de cel, al zijn deze ervaringen altijd door een transformatieproces gegaan, waardoor ze zijn te vervatten in kunst. En deze kunst heeft, ondanks de strijd, vaak een buitengewoon lyrisch karakter.
De in Nederland wonende Iraakse journalist, dichter en criticus Karim al-Najar over Ziad Haider: ‘For a very long time the artist, Ziad Haider, has been living in solitude, prison and rebellion. On this basis, the foregoing works constitute his open protest against the decline, triviality and prominence of half-witted personalities as well as their accession of the authority of art and culture in Iraq for more than two decades. Here we could touch the fruits of the artist’s liberty and its reflection on his works. For Ziad Haider has been able to achieve works showing his artistic talent and high professionalism within a relatively short time. We see him at the present time liberated from his dark, heavy nightmares rapidly into their embodiment through colour and musical symmetry with the different situations. It indeed counts as a visual and aesthetic view of the drama of life as well as man’s permanent question, away from directness, conventionality and false slogans’.
Hoe zeer hij ook zijn bedenkingen had bij de Amerikaanse invasie van Irak in 2003, het betekende voor Ziad wel een mogelijkheid om weer zijn geboorteland te bezoeken. In de herfst van 2003 zette hij deze stap. Zijn bezoek aan Irak maakte grote indruk en had ook zijn weerslag op de laatste serie werken die hij maakte. Allereerst veranderde zijn palet. Het intense rood, dat zijn werken voor die tijd sterk had gedomineerd, werd vervangen door sobere bruinen en grijzen. De heftige bewegingen in zijn composities maakten plaats voor een regelmatiger opbouw. Ook dat werk, uit zijn laatste reeks, is op deze tentoonstelling te zien.
Ziad heeft veel betekend als kunstenaar, maar verder was hij ook een belangrijk figuur binnen de Iraakse kunstscene in ballingschap. Zo was hij de initiatiefnemer van het de manifestatie “Ik stap over de Boog van Duisternis; Iraakse kunstenaars in Amsterdam”. Onder deze titel , die verwijst naar een zin uit een gedicht van de dichter en Ziads vriend Salah Hassan, ( “ﺃﻋﺒﺭﻗﻮﺲ ﻟﻟﻆﻻﻢ ﺃﻮﻤﻰﻋ ﻟﻟﻧﻬﺎﺭ ﺑﻌﻛﺎﺰﻱ ” , uit de bundel Een rebel met een kapot kompas, 1997), werd er in 2004 een Iraaks cultureel festival in Amsterdam georganiseerd, waarin verschillende uit Irak afkomstige beeldende kunstenaars, dichters, musici en acteurs centraal stonden.
Gedurende de jaren dat Ziad en Paula samen aan de Rozengracht woonden, was hun huis een trefpunt van vele Iraakse beeldende kunstenaars, maar ook dichters, schrijvers, musici, acteurs en journalisten. Velen zullen dierbare herinneringen koesteren aan deze roemruchte avonden. Het plotselinge overlijden van Ziad Haider in 2006 kwam dan ook als een grote klap.
Zijn werk is er gelukkig nog en verdient het om getoond te worden. Met deze tentoonstelling vieren wij wat hij als kunstenaar en als mens heeft betekend.
This summer (25th June – 6th July) a very unique and special exhibition will be held in London: ‘Mahmoud Sabri; a retrospective’. Mahmoud Sabri (1927-2012) was one of the leading artists of Iraq, for many one of ‘the big three’ who were crucial for the Iraqi modern art movement, as mentioned by the Iraqi artist Ali Assaf (Rome), in the introduction of ‘Acqua Ferita’ (‘Wounded Water’), the catalogue of the Iraqi Pavilion at the Venice Biennial of 2011 (see also here on this blog). Unless the other two, Jewad Selim and Shakir Hassan al-Said (also discussed a few times on this blog, like here) the role of Mahmoud Sabri seems almost being erased from history. In most literature he isn’t even mentioned, or at least as a footnote, without showing one of his works. Also for me it was not easy to find a proper reproduction of one of his works, till around 2010, when his daughter Yasmin Sabri (working as a computer scientist based in London) launched a website with many of his works and writings.
The main reason that Sabri seems to be forgotten is that he was a dissident of the regime of the Ba’thparty from the very first moment. When the Ba’thists for the first time came to power, in 1963 , Sabri wrote a manifesto in which he stipulated the fascist nature of the new regime. Immediately after he went into exile. For decades he lived in Prague, during the years of the Cold War, so out of sight of Western critics and exhibition-makers, who started gradually to pay some interest in the modern art of the Middle East. Also later he became for many too much an outsider or exile, to be discussed in the history of the modern art movement of Iraq or the Middle East in general. Although he lived the last decade of his live in London, where many initiatives took place in the field of contemporary art of the Middle East, both in literature as in several exhibitions, his importance for the Iraqi modern art and contemporary art wasn’t really recognised.
He was never forgotten by many Iraqi artists. Very often I heard, when I was interviewing the Iraqi artists in exile here in the Netherlands, that Sabri was one of the greatest pioneers and an important key-figure, in pushing the Iraqi modern art forward. Many of them consider Sabri as a symbolic teacher and a source of inspiration. For example, when in 2000 thirty Iraqi artists, based in the Netherlands, came together to held a group exhibition in The Hague, they dedicated this initiative to Mahmoud Sabri.
For me it is a great pleasure to announce this wonderful initiative by Yasmin Sabri and Lamice el-Amari, professor theatre studies based in Berlin. Later this month I will visit this exhibition myself and will write an extensive article on Mahmoud Sabri, in which I also will discuss this exhibition.
An exhibition of the pioneering Iraqi artist Mahmoud Sabri
25th June – 6th July
The exhibition features the work of the pioneering Iraqi artist Mahmoud Sabri (1927 – 2012) and takes us through his lifetime journey, from his early work that reflected the suffering of the Iraqi people to his pursuit of a new form of art that represented the atomic level of reality revealed by modern science which he termed “Quantum Realism”.
At the age of forty, Sabri started working on the relationship between art and science, and its link to social development. In 1971 he published his Manifesto of the New Art of Quantum Realism (QR). QR is the application of the scientific method in the field of art and graphically represents the complex processes in nature. In his words, “Art is now the last area of human activity to which the scientific method is still not applied”.
His Quantum Realism collection is displayed for the first time in the UK. The exhibition presents a unique opportunity to see a comprehensive collection of Sabri’s work spanning over 4 decades.
Mahmoud Sabri was born in Baghdad in 1927, he studied social sciences at Loughborough University in the late forties. While in England, his interest in painting developed and he attended evening art classes. Following university, he worked in banking and at the early age of 32 he became the deputy head of the largest national bank in Iraq, the Al-Rafidain Bank. He resigned from the bank to take the responsibility for establishing the first Exhibitions Department in Iraq and to set up the first international exhibition in Baghdad in 1960. Following that, he decided to focus on painting, resigned from his job and went to study art academically at the Surikov Institute for Art in Moscow 1961-1963. After the Baathist coup d’état in Iraq (1963), he moved to Prague to join the Committee for the Defence of the Iraqi People. His paintings during that period reflected the suffering of the Iraqi people under that regime. From the late 60s he started working on Quantum Realism and continued to develop it until his death in April 2012 in the UK.
Mahmoud Sabri was a member of the Iraqi Avant-garde artists group. He was a founder member of the Society of Iraqi Artists. He had several publications on art, philosophy and politics (in Arabic and English). He lived most of his life in exile. (More info on QR on www.quantumrealism.co.uk )
Events
29th June, 14:00 – 15:30: Artist Satta Hashem will give a lecture and a guided tour of Sabri’s work
3rd July, 18.00 – 20.00: Symposium – Mahmoud Sabri and art in Iraq. Includes a panel discussion and documentary films
The exhibition is open 25th June – 6th July, 2013
Mon -Saturday: 11:00 – 19:00
Sunday 30th Jun: 12:00 – 18:00
Saturday 6th Jul: 11:00 – 17:00
La Galleria Pall Mall
30, Royal Opera Arcade
London SW1Y4UY
Mahmoud Sabri, extract from ‘Watani’ (My Country), 1960’s
Farhad Foroutanian and Qassim Alsaedy (photo: Nasrin Ghasemzade)
My Beautiful Enemy – دشمن زیبای من – عدوي الجميل
Farhad Foroutanian & Qassim Alsaedy
Mesopotamia and Persia, Iraq and Iran. Two civilizations, two fertile counties in an arid environment. The historical Garden of Eden and the basis of civilization in the ancient world. But also the area were many wars were fought, from the antiquity to the present.The recent war between Iraq and Iran (1980-1988) left deep traces in the lives and the works of the artists
The artists Qassim Alsaedy (Iraq) and Farhad Foroutanian (Iran) both lived through the last gruesome conflict. Both artists, now living in exile in the Netherlands, took the initiative for this exhibition to reflect on this dark historical event, which marked the recent history of their homelands and their personal lives. Neither Farhad nor Qassim ever chose being eachother’s enemies. To the contrary, these two artists make a statement with ‘My Beautiful Enemy’ to confirm their friendship.
Farhad Foroutanian, Untitled, acrylic on canvas, 2013
Farhad Foroutanian
Farhad Foroutanian (Teheran 1957) studied one and a half year at the theatre academy, before he went to the art academy of Teheran in 1975. At that time the Iranian capital was famous for its hybrid and international oriented art scene. Artists worked in many styles, from pop-art till the traditional miniature painting, a tradition of more than thousand years, in which Foroutanian was trained.
After his education Foroutanian found a job as a political cartoonist at a newspaper. During that time, in 1978, the revolution came, which overthrew the regime of the Pahlavi Shah Dynasty. For many Iranian intellectuals and also for Foroutanian in the beginning the revolution came as a liberation. The censorship of the Shah was dismissed and the revolution created a lot of energy and creativity. A lot of new newspapers were founded. But this outburst of new found freedom didn’t last for long; in the middle of 1979 it became clear that the returned Ayatollah Khomeiny became the new ruler and founded the new Islamic Republic. Censorship returned on a large and villain scale and, in case of the cartoonists, it became clear that they could work as long as they declared their loyalty to the message and the new ideology of the Islamic Republic.
Farhad Foroutanian, Untitled, acrylic on canvas, 2013
The artistic climate became more and more restrictive. In the mid eighties Foroutanian fled his homeland. In 1986 he arrived with his family in the Netherlands. Since that time Foroutanian manifested himself in several ways, as an independent artist, as a cartoonist and as actor/ theatre maker (most of the time together with his wife, the actress Nasrin Ghasemzade Khoramabadi).
Farhad Foroutanian, Untitled, acrylic on canvas, 2013
In his mostly small scaled paintings and drawings Foroutanian shows often a lonely figure of a man, often just a silhouette or a shadow, who tries to deal with an alienating or even surrealistic environment. This melancholical figure, sometimes represented as a motionless observer, sometimes involved in actions which are obviously useless or failing, represents the loneliness of the existence of an exile. Foroutanian:
“If you live in exile you can feel at home anywhere. The situation and location in which an artist is operating, determines his way of looking at theworld. If he feels himself at home nowhere, becomes what the artist produces is very bizarre.
The artist in exile is always looking for the lost identity. How can you find yourself in this strange situation? That is what the artist in exile constantly has to deal with. You can think very rationally and assume that the whole world is your home, but your roots- where you grew up and where you originally belong-are so important.It defines who you are and how you will develop. If the circumstances dictates that you can’t visit the place where your origins are, that has serious consequences. You miss it. You are uncertain if you have ever the chance to see this place again. The only option you have is to create your own world, to fantasize about it. But you can’t lose yourself in this process. You need to keep a connection with the reality, with the here and now. Unfortunately this is very difficult and for some even something impossible. You live in another dimension. You see things different than others ”.
Farhad Foroutanian, Untitled, acrylic on canvas, 2013
In his works the lonely figures are often represented with a suitcase. Foroutanian:
“A case with everything you own in it. Miscellaneous pieces of yourself are packed. And the case is never opened. You carry it from one to another place. And sometimes you open the trunk a little and do something new. But you never open the suitcase completely and you never unpack everything. That’sexile”.
Foroutanian emphasizes that his political drawings were for him personally his anker that prevented him to drift off from reality. The concept of exile is the most important theme in Foroutanian’s work, in his paintings, drawings, but also in his theatre work, like Babel (2007) or No-one’s Land (Niemandsland, 2010). In all his expressions the lonely figure is not far away, just accompanied with his closed suitcase and often long shadow.
Farhad Foroutanian, Untitled, acrylic on canvas, 2013
Foroutanian participated in several exhibitions, in the Netherlands and abroad. He also worked as a cartoonist for some Dutch magazines and newspapers, like Vrij Nederland, Het Algemeen Dagblad and Het Rotterdams Dagblad. Like Qassim Alsaedy he exhibited at an earlier occasion in D&A.
Qassim Alsaedy (Baghdad 1949) studied at the Academy of Fine Arts in Baghdad during the seventies. One of his teachers was Shakir Hassan al-Said, one of the leading artists of Iraq and perhaps one of the most influential artists of the Arab and even Muslim world of twentieth century. During his student years in the seventies Alsaedy came in conflict with the regime of the Ba’th party. He was arrested and spent nine months in the notorious al-Qasr an-Nihayyah, the Palace of the End, the precursor of the Abu Ghraib prison.
After that time it was extremely difficult for Alsaedy to settle himself as an artist in Iraq. Alsaedy: “Artists who didn’t join the party and worked for the regime had to find their own way”. For Alsaedy it meant he had to go in exile. He lived alternately in Lebanon and in the eighties in Iraqi Kurdistan, where he lived with the Peshmerga (Kurdish rebels). When the regime in Baghdad launched operation ‘Anfal’ , the infamous genocidal campaign against the Kurds, Alsaedy went to Libya, where he was a lecturer at the art academy of Tripoli for seven years. Finally he came to the Netherlands in the mid nineties.
Qassim Alsaedy, untitled, mixed media, 2012/2013
The work of Alsaedy is deeply rooted in the tradition of the Iraqi art of the twentieth century, although of course he is also influenced by his new homeland. The most significant aspect of Alsaedy’s work is his use of abstract signs, almost a kind of inscriptions he engraves in the layers of oil paint in his works. Alsaedy:
“In my home country it is sometimes very windy. When the wind blows the air is filled with dust. Sometimes it can be very dusty you can see nothing. Factually this is the dust of Babylon, Ninive, Assur, the first civilisations. This is the dust you breath, you have it on your body, your clothes, it is in your memory, blood, it is everywhere, because the Iraqi civilisations had been made of clay. We are a country of rivers, not of stones. The dust you breath it belongs to something. It belongs to houses, to people or to some texts. I feel it in this way; the ancient civilisations didn’t end. The clay is an important condition of making life. It is used by people and then it becomes dust, which falls in the water, to change again in thick clay. There is a permanent circle of water, clay, dust, etc. It is how life is going on and on. I have these elements in me. I use them not because I am homesick, or to cry for my beloved country. No it is more than this. I feel the place and I feel the meaning of the place. I feel the voices and the spirits in those dust, clay, walls and air. In this atmosphere I can find a lot of elements which I can reuse or recycle. You can find these things in my work; some letters, some shadows, some voices or some traces of people. On every wall you can find traces. The wall is always a sign of human life”.
Qassim Alsaedy, untitled, mixed media, 2012/2013
The notion of a sign of a wall which symbolizes human life is something Alseady experienced during his time in prison. In his cell he could see the marks carved by other prisoners in the walls as a sign of life and hope.
Later, in Kurdistan, Alsaedy saw the burned landscapes after the bombardments of the Iraqi army. Alsaedy:
“ Huge fields became totally black. The houses, trees, grass, everything was black. But look, when you see the burned grass, late in the season, you could see some little green points, because the life and the beauty is stronger than the evilness. The life was coming through. So you saw black, but there was some green coming up. For example I show you this painting which is extremely black, but it is to deep in my heart. Maybe you can see it hardly but when you look very sensitive you see some little traces of life. You see the life is still there. It shines through the blackness. The life is coming back”.
Qassim Alsaedy, untitled, mixed media, 2012/2013
Another important element in Alsaedy’s mixed media objects is his use of rusted nails or empty gun cartridges. For Alsaedy the nails and the cartridges symbolize the pain, the human suffering and the ugliness of war. But also these elements will rust away and leave just an empty trace of their presence. Life will going on and the sufferings of the war will be once a part of history.
His ceramic objects creates Alsaedy together with the artist Brigitte Reuter. Reuter creates the basic form, while Alsaedy brings on the marks and the first colors. Together they finish the process by baking and glazing the objects.
Qassim Alsaedy, untitled, mixed media, 2012/2013
Since Alsaedy came to the Netherlands he participated in many exhibitions, both solo and group. His most important were his exhibition at the Flehite Museum Amersfoort (2006) and Museum Gouda (2012). He regularly exhibits in the Gallery of Frank Welkenhuysen in Utrecht.
Floris Schreve, Amsterdam, 2013
My Beautiful enemy
28 April- 26 May 2013
O P E N I N G op zondag 28 april om 16.00uur – deur open om 15.00 uur
door Emiel Barendsen – Programma Director Tropentheater
Diversity & Art | Sint Nicolaasstraat 21 | 1012 NJ Amsterdam | open: do 13.00 – 19.00 | vr t/m za 13.00 – 17.00
عدوي الجميل
قاسم الساعدي وفرهاد فوروتونيان
يسرنا دعوتكم لحضور افتتاح المعرض المشترك للفنانين قاسم الساعدي ( العراق) وفرهاد فوروتونيان ( ايران ) , الساعة الرابعة من بعد ظهر يوم الاحد الثامن والعشرين من نيسان- ابريل 2013
وذلك على فضاء كاليري دي اند أ
الذي يقع على مبعدة مسيرة عشرة دقائق من محطة قطار امستردام المركزية , خلف القصر الملكي
تفتتح الصالة بتمام الساعة الثالثة
Een kleine impressie van de tentoonstelling (foto’s Floris Schreve):
Opening
Emiel Barendsen (foto Floris Schreve)
Dames en heren, goedemiddag,
Toen Herman Divendal mij benaderde met het verzoek een openingswoord tot u te richten ter gelegenheid van de duo expositie van Qassim Alsaedy en Farhad Foroutanian moest ik een moment stilstaan. Immers, ik ben de man die ruim 35 jaar werkzaam is in de podiumkunsten. Weliswaar altijd de niet-westerse podiumkunsten maar toch…podiumkunsten. Herman vertelde mij toen dat hij graag dit soort gelegenheden te baat neemt om anderen dan de usual suspects hun licht te laten schijnen op de tentoongestelde werken. Mooie gedachte die ik met hem deel.
Als Hoofd Programmering en interim directeur van het helaas opgeheven Tropentheater was ik in de gelegenheid om veel te reizen op zoek naar nieuwe artiesten en producties die wij belangrijk en interessant vonden om aan het Nederlandse publiek voor te stellen. In die queste ben je op zoek naar elementen die aan dat specifieke raamwerk appelleren: nieuwsgierigheid, avontuurlijkheid, vakmanschap en ambachtelijkheid, authenticiteit en identiteit maar bovenal de eigen signatuur van de makers.
Beide kunstenaars hier vertegenwoordigd vertellen ons mede op zoek te zijn naar identiteit, beide zijn gevlucht uit hun moederland , beide delen een gezamenlijk bestaan; een gedwongen toekomst. En identiteit is verworden tot een lastig te hanteren begrip in de Nederlandse samenleving anno nu. Sinds de opkomst van populistische partijen hebben wij de mondvol over dé Nederlandse cultuur en identiteit ; maar waar bestaat die in vredesnaam uit. Ik heb er de canon van Nederland nog een op nageslagen en als je het hebt over kunst en cultuur frappeert de constatering dat het juist de externe influx is geweest – en nog immer is – die ons Nederlands DNA bepaalt. Aan de vooravond van een Koningswisseling constateren we dat na de Duits-Oostenrijkse, Engelse, Franse en Spaanse adel de elite van de nieuwe wereld hun opwachting maakt in de Nederlandse monarchie. De ultieme uiting van globalisering. Argentinië nota bene een land opgebouwd uit door conquistadores verkrachte indianen aangevuld met voor armoe gevluchte Sicilianen, Ashkenazische joden, Duitse boeren , Britse gelukzoekers en nazaten van de Westafrikaanse slaven die – behalve hun ritme – de Rio de la Plata niet mochten oversteken, levert de nieuwe Koningin. Wat is onze Nederlandse identiteit eigenlijk als onze kunsthistorische canon vooral gebouwd is op het –wellicht door pragmatisme ingegeven- asiel dat wij boden aan gevluchte kunstenaars: geen Gouden Eeuw zonder Vlamingen, Hugenoten, Sefardische Joden of Armeniers. ‘Onze’ succesvolste nog levende beeldend kunstenares, Marlene Duma, is van Zuid Afrikaanse oorsprong.
Vanuit mijn vakgebied huldig ik het principe dat men tradities moet begrijpen om het hedendaagse te kunnen duiden. Dit geldt niet alleen voor de podiumkunsten maar in mijn optiek ook voor de beeldende kunst. Traditie als conditio sine qua non voor modernisering.
Over de grenzen kijken betekent vooral eerst jezelf leren kennen; wat vind ik mooi, interessant en vooral waarom? Wat zijn die verhalen die je observeert en hoort en in welke culturele context moet ik die plaatsten?
Je laten leiden door je eigen nieuwsgierigheid levert een grote geestelijke verrijking op.
‘My beautiful enemy’ is de titel van deze expositie en verwijst naar het Irak – Iran conflict uit de jaren tachtig van vorige eeuw. Twee buurlanden gebouwd op de civilisaties en dynastieën die de bakermat van onze beschaving vormen. Een gebied dat een lange geschiedenis van conflicten kent maar waar de culturele overeenkomsten groter blijken te zijn dan de verschillen. In samenlevingen waarin de kunstenaar de mond gesnoerd wordt en waar kritische noten niet meer gehoord mogen worden rest vaak maar één pijnlijke optie: ballingschap. Huis en haard worden verlaten om elders in de wereld een nieuw bestaan op te bouwen. Dit proces is voor iedere balling moeilijk en eenzaam; de geschiedenis verankerd in je geheugen is de basis waar je op terugvalt. Mijmeringen over kleuren, geuren, geluiden en smaken van je geboortegrond bijeengehouden door verhalen.
En dat zie je terug in de hier tentoongestelde werken: als ik de werken van Qassim Alsaedy observeer dan herken ik de vakman die in een beeldende taal abstracte verhalen vertelt die een appèl doen op zijn geboortegrond. Als ik mijn ogen luik verbeeld ik mij het landschap te ruiken en hoor ik bij het ene werk de zanger Kazem al Saher op de achtergrond en bij het andere poëtische werk de oud-speler Munir Bachir zachtjes tokkelen.
Farhad Foroutanian gebruikt een ander idioom en zijn stijl verraadt zijn achtergrond als cartoonist. In ogenschijnlijk een paar klare lijnen zet hij zijn figuren neer in een welhaast surreëel decorum. De man met de koffers doet mij terugdenken aan mijn eigen jeugd die ik doorbracht in Zuid-Amerika. Toen aan de vooravond van de gruwelijke Pinochet-coup in Chili de dreiging alsmaar toenam zetten mijn ouder twee koffers klaar waarin de meest noodzakelijke spullen zaten om eventueel te moeten vluchten. Paspoorten en baar geld, kleding en toiletartikelen. Wij moesten niet vluchten, gelukkig, maar werden wel verzocht het land te verlaten. Onze nieuwe bestemming werd het door een burgeroorlog geteisterde Colombia en hoewel dat geweld voornamelijk in de jungle ver van de grote steden plaatsvond waren er momenten dat dat geweld angstig dichtbij kwam. En weer stonden die twee koffers onder handbereik.
Zo blijkt dat deze werken prikkelen en vragen stellen. Het is aan het individu echter om daar invulling aan te geven . Daarover te praten met anderen levert vanzelf weer nieuwe verhalen op.
In een tijd waarin de overheid net doet of diversiteit niet meer van deze tijd is en moedwillig aanstuurt op ondubbelzinnige eenvormigheid ben ik blij dat er nog een plek in Amsterdam is waar men deze prachtige kunst kan aanschouwen.
Ik besluit met het motto “tegenwind is wat de vlieger doet stijgen” en wens Qassim en Farhad alle goeds toe. En u als publiek veel kijkgenot.
Dank u.
Emiel Barendsen
Farhad Foroutanian en Qassim Alsaedy (foto Floris Schreve)
In Front (left): Qassim Alsaedy, the Dutch/Iraqi Kurdish writer Ibrahim Selman and the actress Nasrin Ghasemzade (the wife of Farhad Foroutanian)
Bart Top, Farhad Foroutanian and Ishan Mohiddin
The Iraqi Kudish artists Hoshyar Rasheed and Aras Kareem (who exhibited in D&A before, see here and here), Ishan Mohiddin and Jwana Omer (the wife of Aras Kareem)
Tentoonstelling en manifestatie Culture in Defiance; continuing traditions of satire, art and the struggle for freedom in Syria
Pins Claus Fonds voor Cultuur en Ontwikkeling. Herengracht 603, www.princeclausfund.org, 4 juni-23 november, 2010
Prince Claus Fund Gallery 4 June to 23 November 2012 10 am – 5 pm, Monday through Friday
Free admission
‘Looking at the drawings you will understand the hopes and fears of the Syrian people under the Ba’ath regime’, according to Syrian cartoonist Ali Ferzat about his work in the exhibition on Syria’s creative dissent at the Prince Claus Fund gallery.
The 2002 Prince Claus Laureate opened ‘Culture in Defiance’ with an emotional speech (look back underneath) about the current situation in his home-country Syria. Which he left in 2011 after he recuperated from being attacked and having his hands broken. His family felt his life was in danger and urged him to flee. Ferzat joined the thousands of other Syrians who could no longer remain in their country due to the violence of the regime.
The exhibition Culture in Defiance: Continuing Traditions of Satire, Art and the Struggle for Freedom in Syria reveals an incredible outburst of creative dissent under this extreme duress. Some like Ferzat, started working during the long years of Hafez Assad; others like Masasit Mati, the group who produces the cyber puppet plays Top Goon: Diaries of a Little Dictator, only last year. The exhibition features a wealth of short films, animations, popular songs, graffiti, art, posters, and wise words from inspirational Syrians.
The exhibition is an initiative of the Prince Claus Fund and curated by Malu Halasa, Aram Tahhan, Leen Zyiad en Donatella Della Ratta.
Hij is de beroemdste cartoonist in de Arabische wereld: Ali Ferzat. Vroeger was hij bevriend met de Syrische president Assad, die zelfs hard moest lachen om zijn tekeningen. Totdat het regime zijn tanden liet zien: Ferzat werd vorig jaar in elkaar geslagen, zijn vingers werden gebroken.
Het was een ultieme poging van het regime om Ferzat het zwijgen op te leggen. De tekeningen van de cartoonist zijn immers een belangrijk wapen geworden in de strijd tegen de regering van President Assad.
Maar Ferzat herstelt en tekent nog steeds. Op uitnodiging van het Prins Clausfonds is hij in Amsterdam om, Culture in Defiance, een tentoonstelling over Syrische kunst en satire te openen.
Lecture by professor Sadik Al Azm (Syria)
Sadik Al-Azm, one of the Middle East’s most notable contemporary thinkers, will reflect on the effect of the Arab uprisings on civil society.
Sadik Al-Azm is Professor Emeritus of Modern European Philosophy at the University of Damascus and a fellow at the Käte Hamburger Institute at the University of Bonn. His area of specialisation was the philosophy of Immanuel Kant with a more current emphasis upon the Islamic world and its relationship to the west. He has also contributed to the discourse of Orientalism.
One of his most influential books, Al-Naqd al-dati ba’d al-hazimah (Self-Criticism After the Defeat), challenged the shifting blame that followed the defeat of Syria, Jordan and Egypt after the 1967 war and reasoned that Arabs had to embrace democracy, gender equality and science to achieve progress. When it was first published in 1968, the book marked a turning point in Arab discourse about society and politics and spawned other intellectual ventures into Arab self-criticism. However, in 1970, in response to his writings, Al-Azm was tried in Beirut and dismissed from his teaching post at the American University there. Still actively writing, Mr. Al-Azm has already left a legacy of piercing intellectual examination of the social, religious, cultural and political bases of modern Arab society. He has contributed to the Prince Claus Fund as a member of the Awards Committee.
Culture in Defiance The lecture is part of the exhibition Culture in Defiance: Continuing Traditions of Satire, Art and the Struggle for Freedom in Syria in the Prince Claus Fund Gallery. Free admission, until 23 November.
Sadiq al-Azm (foto Floris Schreve)
Lezing door Sadiq al-Azm (korte samenvatting, gebaseerd op mijn summiere aantekeningen), zie een transcriptie van de lezing hier
The Civil Society debates and the Arab Spring
Prins Claus Fonds voor Cultuur en Ontwikkeling, Herengracht 603, Amsterdam, vrijdag 7 september 2012
De discussie over de noodzaak tot de vorming van een ‘civil society’ in de Arabische wereld begon in de jaren zeventig. Vooral na de dramatische nederlaag van de oktoberoorlog tegen Israël bleek dat het postkoloniale discours van Pan-Arabisme, Arabisch Socialisme en Arabisch Nationalisme gefaald had. De Arabische wereld kende, na de verschillende revoluties, vooral militaristische en nationalistische regimes, die zichzelf met repressie in het zadel hielden.
Al Azm noemt als belangrijke denkers over de noodzaak om tot secularisering en democratisering te komen Hassan Hanafi (Egypte) en Mohammed Abed al-Jabri (Marokko). Zij hanteerden hiervoor het begrip ‘almaniyya (علمانية ), ‘secularisme’, volgens de meeste vertalingen ‘laicism’, oftewel scheiding van religie en bestuur. De seculiere beweging had in de periode van halverwege de jaren zeventig tot eind jaren negentig het tij sterk tegen. De Arabische wereld werd gedomineerd door een patstelling tussen de autoritaire heersende regimes, ideologisch vaak een mix van socialisme, nationalisme en populisme, maar volgens al Azm al in diskrediet geraakt sinds Nasser, en aan de andere kant de enige oppositiekracht die nog een vuist kon maken; de politieke islam.
De jaren tachtig en negentig waren een periode van verdere stagnatie, waarin het Arabische politieke discours werd gegijzeld door de autoritaire regimes aan de ene kant en de steeds gewelddadiger wordende islamisten aan de andere kant.
In 2000-2001 brak er een korte ‘Syrische lente’ uit, na de dood van dictator Hafiz al-Assad. Het was ook de tijd van Charter 99. Al-Azm stelt dat veel ideeën van Charter 99 van grote invloed zijn op de verschillende Arabische democratiseringsbewegingen van nu.
Overigens kent ook de geschiedenis van de islamitische wereld een soort equivalent van de notie ‘Civil Society’. Het gaat hier om het begrip ‘assabiyya (عصبية) van de beroemde klassieke islamitische filosoof Ibn Khaldun (Tunis, 1332 – Caïro, 1406). In het discours van de huidige revolutionaire beweging steekt dit begrip vaak de kop op. Al-Azm ziet niet veel in de herwaardering de notie van ‘assabiyya. Hij wijst erop dat dit begrip al langer in gebruik was bij de islamistische beweging. ‘Assabyya in de traditionele zin houdt vooral groepssolidariteit in, met de familie, de clan en de eigen religieuze gemeenschap. Volgens al Azm is het zelfs gevaarlijk om deze notie uit het verleden de hedendaagse samenleving op te leggen. Natuurlijk, ‘assabiyya in de traditionele zin werkte vaak als een buffer tussen het individu en de staatsmacht, zoals in het Irak en Iran van de twaalfde eeuw. Zo’n buffer is volgens al-Azm ook nu absoluut noodzakelijk, maar hij ziet meer in de Civil Society, zoals die werd bepleit door Emile Durkheim of Antonio Gramsci .
De Arabische lente lijkt voorlopig een einde te maken aan de heersende families en hun naaste getrouwen. Het ultieme moment was, in de woorden van Sadiq al-Azm ‘the Tahrir-Square Experience’, zoals die in verschillende landen plaatsvond. Syrië heeft dat moment helaas niet gekend, althans tot nu toe. Daarvoor is de repressie van het zittende regime te gewelddadig geweest.
Zie bijvoorbeeld de stad Dera’a, die inmiddels al twintig keer weer op een gewelddadige manier door het regime is ingenomen. Dat dit twintig keer moest gebeuren zegt wel iets over de effectiviteit van de opstandelingen. De tactiek is nu om de spoeling van de troepen van het regime zo dun mogelijk te maken. Al zal het regime niet snel opgeven. Syrië wordt nu geregeerd door een kleptocratische klasse, die alles te verliezen heeft wanneer zij de macht verliest.
Ondanks de gewelddadige escalatie staat al-Azm positief tegenover de revolutie. Ook de Syrische opstand begon als een Tahrir Square experience. Al-Azm haalt de notie van de ‘Carnivalesque Spirit’ aan van Roland Barthes. De tentoonstelling in het Prins Claus Fonds is daar overigens een duidelijk voorbeeld van. De kern van de Syrische revolutie ademt volgens al-Azm nog altijd de sfeer van deze ‘Carnivalesque Spirit’ uit. Deze moet de leidraad van de revolutie blijven. De ‘Tahrir-Square Experience’ zou de basis moeten vormen voor een nieuw vrij Syrië en een vrije democratische Arabische wereld.
Floris Schreve
Amsterdam, september, 2012
Sadiq al-Azm met Christa Meindersma, directeur Prins Claus Fonds (foto Floris Schreve)
Sadiq al-Azm met Eduard Nazarski (rechts), directeur van Amnesty International Nederland (foto Floris Schreve)
Ali Ferzat
Ali Ferzat
Ali Ferzat
Ali Ferzat
Ali Ferzat
Khalil Younes, Hamza Bakkour
Khali Younes,About a young man called Kashoosh
tekst: ‘Homs, the Mother of all Heroes. The King of the jungle rides a tank.’ (‘Assad’ betekent ‘leeuw)- foto Pascal Zoghbi
‘Later zal iemand dit werk zien en zeggen: dát was de Syrische Revolutie’
Door: Sacha Kester −31/05/12, 07:00
Hoe doe je dat – in opstand komen tegen een dictator? Waar haal je het lef vandaan om te blijven demonstreren, ondanks de sluipschutters op de daken en de tanks die je wijk omsingelen?
‘Self defense is a legitimate right’ van Civil Society
‘Eigenlijk was dat de vraag die telkens weer bij me terug kwam’, vertelt Malu Halasa, curator van een tentoonstelling over cultuur tijdens de Syrische opstand. ‘Het antwoord werd heel scherp gegeven door Jameel, een Syrische poppenkunstenaar die alleen maar met een masker optreedt. Mensen kunnen dit, zegt hij, door te lachen, door schoonheid en door menselijke vastberadenheid – want zolang dat bestaat, kun je alle lelijke dingen op deze wereld aan.’
En lachen, dat doen ze. Lachen om het kwaad en dansen op protestmuziek. Het carnaval van de Syrische revolutie heeft spotprenten en theater, literatuur en film, graffiti en poëzie opgeleverd, die op initiatief van het Prins Claus Fonds door de Jordaans-Filipijnse Mala Halasa en drie andere curatoren bijeen zijn gebracht voor een tentoonstelling die vanaf maandag in Amsterdam te zien is.
Een klein wonder
Het was soms zwaar om hier aan mee te werken. ‘Je werkt samen met mensen die letterlijk onder vuur liggen – een paar weken geleden werd een van de beste vrienden van mijn collega neergeschoten in Homs’, vertelt Halasa over de telefoon. ‘Daarnaast is het moeilijk om werk het land uit te krijgen. Je kunt niet even naar Syrië bellen en vragen: ‘Hi, mail ons even wat materiaal in een hoge resolutie.’ Dat het toch gelukt is om alles bij elkaar te krijgen, is een klein wonder.’
Het resultaat is indrukwekkend. ‘Mensen zien alleen de afschuwelijke beelden van de oorlog’, zegt Halasa. ‘Maar het verhaal is nog veel groter. Stel je voor: mensen kunnen daar al vijftig jaar lang niet zeggen wat ze denken – niet uiten wat ze voelen. En nu is het deksel eraf!’
De Syrische revolutie is dan ook nauw verbonden met kunst. Drie maanden voordat de eerste demonstraties begonnen, maakte Ali Ferzat, een van de bekendste cartoonisten uit het Midden-Oosten, spotprenten van president Assad. Het was voor het eerst dat zoiets werd gepubliceerd, en daarmee werd er iets doorbroken.
Halasa: ‘Het inspireerde anderen, en zijn prenten werden tijdens de demonstraties mee gedragen. Er werd gezongen, er ontstond protestmuziek, en mensen dansten op raps als ‘We will fill all the prisons’. In kleine dorpen gingen jongeren ’s nachts de straat op om hun eigen cartoons op de muren te spuiten en gevestigde kunstenaars verwerkten hun woede, hun verdriet, in hun werken.’
‘Vomit’ van Yasmin Fanari
In de catalogus van de tentoonstelling wordt het fenomeen krachtig neergezet. De schilder Khalil Younes bijvoorbeeld, wiens werk ook in het westen wordt verkocht, vertelt in een interview dat hij de zaak heeft opgepakt om de ontwikkelingen ook voor volgende generaties vast te leggen. ‘Ik had het gevoel dat ik iets moest doen in de stijl van Francisco de Goya. Iemand zal dit werk later zien en zeggen: ‘Dát was de Syrische Revolutie’.’
Tranen
De ondergedoken blogger Razan Zaitouneh, winnaar van de Sakharov Prijs, beschrijft hoe het is om elke dag tientallen video’s van slachtoffers te bekijken voordat ze op het internet worden geplaatst. ‘Het is mijn taak om ervoor te zorgen dat de naam van de martelaar klopt, net als de details van zijn of haar dood. Elke dag, zie ik honderden mensen sterven. Gemiddeld duurt elke video een minuut. Binnen een uur kan ik getuige zijn van zestig lichamen, tenzij het er een video tussen zit van een massamoord – dan vermenigvuldigt dat cijfer zich.’
‘Experts van de Documentatie van de Dood, zoals ik, huilen niet. We kijken alleen maar, met open mond en gefronste wenkbrauwen, en op enkele specifieke momenten, horen we de tranen uit ons eigen binnenste komen.’
Er wordt niet meer gezongen en gedanst in Syrië. Niet in de steegjes, waar de protesten voorzichtig begonnen, en niet op de pleinen, waar de begrafenissen begonnen die tot nog grotere demonstraties leidden. Maar de veerkracht blijft. ‘Het is de piramide van Mazlov op zijn kop’, zegt Halasa. ‘Er is geen veiligheid, en voor sommigen is er niets te eten, maar zelfontplooiing houdt mensen gaande. Na een hele lange tijd hebben de Syriërs hun eigen stem weer teruggevonden.’
Onder de tekst is een kleine selectie van cartoons, foto’s en video te zien.
De tentoonstelling Culture in Defiance: Continuing Traditions of Satire, Art and the Struggle for Freedom in Syria is van 4 juni tot 23 november te zien in de Prins Claus Fonds Galerie, Herengracht 603, in Amsterdam
‘Dungeons’ van Jaber al-Azmeh
Het schilderij ‘A young man called Kashoosh’ van Khalil Younes
Please join us for a special event on Syria’s creative dissent on 18 October in the Hermitage Amsterdam with Jameel, director of the satirical Syrian puppet show Top Goon: Diaries of a Little Dictator, Arab media specialist Donatella Della Ratta, Syrian communication expert D. Midani and Malu Halasa, editor and journalist on the Middle East. The Prince Claus Fund organises this debate as a side-event to the exhibition ‘Culture in Defiance’ which is currently on display at the Prince Claus Fund Gallery. The exhibition is curated a.o. by Malu Halasa and Donatella Della Ratta.
Jameel, in the Netherlands for the first time, is the director of the anonymous Syrian artists’ collective Masasit Mati, set up in 2011 in response to the crisis in Syria. Masasit Mati produces Top Goon: Diaries of a Little Dictator, a satirical finger puppet show that critically comments on the Syrian conflict. Masasit Mati uses finger puppets because they are easy to smuggle through checkpoints. The artists create all aspects of the show, from the puppets themselves to scriptwriting, directing, filming and editing. The Prince Claus Fund supports the production of the second season of Top Goon.
After an introduction by Malu Halasa, Jameel will talk about creating stories, satire, humor and art under pressure. Donatella Della Ratta will speak about the user-generated creative content on the internet in the Syrian conflict, such as cartoons, songs and parodies on political posters. D. Midani presents a unique perspective on Syria as a brand.
Following the presentations Prince Claus Fund director Christa Meindersma will conduct a Q&A with all participants. Afterwards there will be drinks at the Prince Claus Fund Gallery and the opportunity to view the exhibition ‘Culture in Defiance’.
“Everything that is scary can be dealt with through laughter, beauty and human resolve”
(Jameel, director Top Goon: Diaries of a Little Dictator)
“Ik ben niet zoals jij”, roept de geblinddoekte man. Waarop Bashar al-Assad hem afranselt met een zweep.;”Laat de haat naar buiten komen”, roept de Syrische president met een hoog piepstemmetje. “Het monster in je zal uiteindelijk tevoorschijn komen”. Assad geeft nog een zweepslag. De man in zijn bebloede hemd gilt van de pijn.
Het is een van de laatste afleveringen van Top Goon, een satirische poppenserie over Syrië. Een harde, gruwelijke aflevering, die in schril contrast staat met de eerste poppenshows. Daarin zat veel meer humor, zoals een persiflage op Who wants to be a millionaire, waaraan Assad deelneemt, nadat Mubarak en Kadhafi al waren afgevallen. Die hadden niet genoeg mensen gedood om te winnen.
Het was onvermijdelijk, zegt de Syrische regisseur Jameel van Top Goon. De burgeroorlog is de afgelopen anderhalf jaar zo hevig geworden, er vallen zoveel doden, dat ook de humor grimmiger wordt.
Vingerpoppetjes
Jameel is in Amsterdam op bezoek bij het Prins Clausfonds, voor een debat over het creatieve verzet in Syrië. Want er zijn niet alleen demonstranten en rebellen in Syrië, ook kunstenaars komen in opstand tegen het bewind.
Vroeger bestond het niet eens: openlijke kritiek op president Assad. Vandaar dat Jameel ook alleen vermomd gefilmd wil worden. Hij woont zelf weliswaar in de Libanese hoofdstad Beiroet, maar zijn familie woont nog in Syrië. En die zal worden gemarteld als bekend wordt dat hij de regisseur is van Top Goon.
Vandaar ook het idee voor de vingerpoppetjes. Makkelijk te maken, makkelijk te smokkelen en de acteurs zijn onherkenbaar. President Assad met zijn smalle hoofd, priemende oogjes en zijn slissende s. De goon, ofwel de bendeleider, met zijn dikke snor, een van de leden van de shabiha-milities van Assad, die het vuilste werk opknappen in Syrië.
De serie op Youtube wordt door tienduizenden mensen bekeken. In het buitenland heeft hij lovende kritieken.
Steun aan rebellen
Maar Top Goon kwam ook in de problemen. De vier oorspronkelijke makers raakten verdeeld. Aanvankelijk waren ze voor geweldloos verzet, maar twee acteurs kozen de kant van de gewapende opstand door het Vrije Syrische Leger. In eigen filmpjes op internet riepen ze op tot geweld.
Voor regisseur Jameel betekende dat het einde van de samenwerking. “Als je monsters bestrijdt, pas dan op dat je niet zelf een monster wordt”, citeert hij Nieztsche.
Hij maakt zich grote zorgen over de moorden en aanslagen die ook door de rebellen worden gepleegd. In Top Goon spreken de poppen daarom soms ook kritisch over het Vrije Syrische Leger.
Zwarte humor
“Ik ben tegen het gewapende verzet, want wapens en geweld leiden tot meer wapens en geweld. Het is mijn plicht als kunstenaar om de vreedzame manier van denken aan de volgende generaties over te brengen.”
Voor dat doel vond hij nieuwe acteurs, met wie hij nu de tweede serie Top Goon maakt, mede gefinancierd door het Prins Clausfonds. Deze serie is wel zwaarmoediger.
“Zoals u weet is de Syrische revolutie veranderd. Er wordt meer geweld gebruikt. Dat heeft zeker invloed op onze show”, zegt hij. “Het tweede seizoen is somberder geworden, maar er is nog steeds de zwarte humor.”
As fighting rages, four political satirists find themselves swept up in the debates that divide Syria’s revolutionaries.
Witness Last Modified: 21 Aug 2012 14:47
In November 2011, as armed conflict raged in Syria, a young acting troupe called Masasit Mati launched a ground-breaking, finger-puppet show: Top Goon: Diaries of a Little Dictator, which mocks the Syrian regime in ways never seen in public before.
Living in exile, the four actors in Masasit Mati broadcast their show online, attracting a growing audience and positive reviews around the world.
But Top Goon’s success puts the actors themselves in danger and the widening split in Syria between those who favour a peaceful resolution and those prepared to use armed force mirrors that within the troupe itself.
Lead writer Arwa is determined to stick to his message of non-violent resistance. The show’s actors, the Malas Brothers, support the Free Syrian Army and are increasingly vocal in their demands for violent revenge upon the regime.
Jameel, the show’s director, struggles to reconcile these diametrically opposing viewpoints while trying to raise funds to get a second series off the ground.
A remarkable film that explores the conflicts besetting millions of ordinary Syrians as their country edges into bloody civil war.
Filmmaker’s view
By Annasofie Flamand and Hugh Macleod
In the Syria of old, no one joked about the president.
The main bridge over the highway in central Damascus may have been known as ‘President’s Bridge’ but no one ever called it Assad’s. The ruling family name was barely breathed in public, except to chant pledges of blood and soul during regime-orchestrated rallies.
One of the first young revolutionaries we filmed after protests broke out in the country we called home for several years described the rage he felt after his sister was arrested for telling a fellow student at Damascus University that she did not think President Bashar al-Assad was up to the job he inherited.
Any jokes Syrians might have wanted to crack about their gawky dictator were done so at home, and only among trusted friends.
Then an actor behind a home-made stage raised a long, thin finger puppet in the air, its narrow moustache, pointy nose and saucer-shaped ears glinting in the theatre lights. The actor affected an Arabic lisp, the puppet danced and everything was changed in an instant.
“It was forbidden to talk about the president in any way, but now you can say what you want and this is extremely exciting,” said Jameel, the director of Masasit Mati, a group of young Syrian artists who came together as their revolution raged to create the most daring work of political satire in Syria’s history.
Using finger puppets of al-Assad, known as Beeshu, his top security chief and a host of women and men from Syria’s diverse society, the series of short vignettes, called Top Goon: Diaries of a Little Dictator, quickly gained a huge following through YouTube and Facebook.
Delightful irreverence
Audiences were shocked and delighted at the irreverent portrayal of a regime that had dominated every aspect of life in Syria for nearly half a century.
“We tried to make fun of it, to break the glorified image of the dictator,” said Jameel. “There are taboos and red lines you could not cross. We tried to break exactly these red lines and destroy them.”
Watch only the news on Syria and its revolution might appear limited to protests, crackdown, imprisonment and torture, the ever escalating mindless violence that grabs headlines and eventually morphs into its own entity: ‘Violence erupted on the streets of Syria’; ‘A fresh cycle of violence engulfs Syria’; ‘Sectarian violence stalks Syria’ etc, etc. Reporting for nearly a decade from the Middle East, we were all too familiar with the spirit-sapping pattern of conflict journalism.
So when a mutual friend told us a group of Syrian artists were launching a finger puppet show we jumped at the opportunity to re-engage with the hearts and minds of the uprising, the young men and women throwing off decades of stale inheritance, to transform their country, not just politically, but socially and culturally as well.
“They think that once they put pressure on you, you will retreat or stop,” said Mohammed Malas, one half of the vivacious Malas Twins, brothers identical and actors extraordinaire, who once staged a skit while in prison for protesting against al-Assad’s regime.
Rehearsing the first season of Top Goon in the relative safety of the Lebanese capital, Beirut, Mohammed and Ahmad Malas could barely stop belly-laughing as they and Jameel practiced the songs, wisecracks and slapstick that would turn their two-inch finger puppet dictator into an icon of rebellion for a new generation.
“I’m not crazy!” Beeshu’s frantic assertion at the start of every episode fast became a Facebook catchphrase for Syria’s young rebels.
But the violence in Syria was inescapable. As the regime’s attacks on protesters swelled into military assaults on whole cities and into sectarian massacres by al-Assad’s militiamen, the artists found themselves swept up in the great debates which divide Syria’s revolutionaries.
Peace or violence?
In the face of daily death tolls topping 100 people, how could peaceful protests continue? Surely it was time to support the burgeoning armed rebels of the Free Syrian Army? Jameel was adamant: Masasit Mati’s core belief and message was peaceful change. The group would not publicly back the FSA.
“You cannot build a civic state through violence,” said Jameel. “Violence only breeds violence.”
Seething in the chaos of Cairo, their new home, the Malas twins took a very different view: “If Gandhi were alive today he would have carried a gun,” said Ahmed, furious at the latest news on the TV in the living room. “In Gandhi’s day, were there snipers shooting people in the head? Did they rape his mother? Did they kill a whole family? What non-violence?”
With this growing split between Jameel and the twins we knew we had tapped into a story that went to the heart of the Syrian revolution. What had begun with a dream of a better state founded on freedom and achieved through peaceful protests had now morphed into a bloody struggle for survival.
It was in Amman that Top Goon’s main writer, Arwa, succeeded in condensing the essence of this struggle. Forced to uproot from his home in southern Syria and flee across the border into the “ghost city” of Jordan’s capital, Arwa outlined the choice facing Syria’s revolutionaries, if not all revolutionaries: To stay peaceful or to fight back?
On an Amman rooftop at sunset, Arwa reveals the raw emotion behind the intellect, the person behind the words, the sorrow behind the satire. Reading from a fictional letter written to his brother, Arwa describes his feelings at witnessing his best friend shot and killed. He has sold his library to buy a Kalashnikov, he reads.
“So here’s the question,” Arwa tells us in an interview later, “Is revenge now justified?” Not for the artist, he concludes: “I can only defend non-violence because this is not just a revolution for our generation, but for future generations.”
Set to the beautiful song of Emel Mathlouthi, ‘My Word is Free’, and the haunting oud of Rahim al-Haj – to both of whom we are hugely grateful for the music we feature in the film – we knew our Syrian revolutionaries – through their honesty and aspirations – had given the film that most precious part within any body of work: Its soul.
Witnesscan be seen each week at the following times GMT: Monday: 2230; Tuesday: 0930; Wednesday: 0330; Thursday: 1630.Bringing global issues into focus through courageous and inspiring human stories. Watch more Witness.
Handout of my lecture on Iraqi modern art and Iraqi artists in the Diaspora, Kunstliefde, Utrecht, The Netherlands, 24 February 2012, on the occasion of the exhibition Distant Dreams; five Iraqi artists in the Netherlands (Baldin Ahmad, Qassim Alsaedy, Salam Djaaz, Awni Sami and Araz Talib), with the addition of some of the visual material (click on the pictures to enlarge)
Introduction on the history and geography of Iraq
Origins and development of the Iraqi modern art (from 1950)
On the screen a work of Mahmud Sabri, one of the most experimental Iraqi artists in history
A work of Jewad Selim, more or less the ‘founder of the Iraqi modern art’
On the screen a work of Shakir Hassan al-Said, whose style influenced artists all over the Arab and even the islamic world
Left (in front) Qassim Alsaedy. Me behind the laptop. Behind me (left side) my sister Leonie Schreve and her partner Anand Kanhai. Behind them the Iraqi artist Ali Talib. Second right of me Brigitte Reuter, who created many works together with Qassim Alsaedy. On the walls (right) the work of Awni Sami
Left behind me Martin van der Randen, curator of this exhibition. Left on the wall the work of Baldin Ahmad
On Sunday February 19th in Utrecht (in the artists Society Kunstliefde) the exhibition ‘Distant Dreams, the other face of Iraq’ will be opened, an exhibition of five Iraqi artists who are living and working in the Netherlands, curated by Martin van der Randen. The participating artists are Salam Djaaz, Qassim Alsaedy, Baldin Ahmad, Awni Sami and Araz Talib , all on this blog ever mentioned or extensively discussed. On Friday, February 24 at 20:00 I will give a lecture at the exhibition on the history of modern art of Iraq and the Iraqi art in the Diaspora, in the Netherlands and elsewhere.
In this blog entry, the documentation of the exhibition and the lecture will appear very soon. Below the official announcement. See also http://www.iraqiart.com/inp/view.asp?ID=1305 (Arabic):
Op zondag 19 februari wordt in de Utrechtse kunstenaarsvereniging Kunstliefde de tentoonstelling Distant Dreams; the other face of Iraq geopend, van vijf uit Irak afkomstige kunstenaars in Nederland, samengesteld door Martin van der Randen. De deelnemende kunstenaars zijn Salam Djaaz, Qassim Alsaedy, Baldin Ahmad, Awni Sami en Araz Talib, allen weleens op dit blog genoemd of uitvoerig besproken. Op vrijdag 24 februari zal ik om 20.00 bij de tentoonstelling een lezing geven over de geschiedenis van de moderne kunst van Irak en de Iraakse kunst in de Diaspora, in Nederland en elders.
An Impression of the contributions of several artists from the Arab world at the Venice Biennial 2011. Photos by Floris Schreve. An extensive article will follow later
The Future of a Promise
Curatorial Statement by Lina Nazaar:
“What does it mean to make a promise? In an age where the ‘promise of the future’ has become something of a cliché, what is meant by The Future of a Promise?
In its most basic sense, a promise is the manifestation of an intention to act or, indeed, the intention to refrain from acting in a specified way. A commitment is made on behalf of the promisee which suggests hope, expectation, and the assurance of a future deed committed to the best interests of all.
A promise, in sum, opens up a horizon of future possibilities, be they aesthetic, political, historical, social or indeed, critical. ‘The future of a promise’ aims to explore the nature of the promise as a form of aesthetic and socio-political transaction and how it is made manifest in contemporary visual culture in the Arab world today.
In a basic sense, there is a degree of promise in the way in which an idea is made manifest in a formal, visual context – the ‘promise’, that is, of potential meaning emerging in an artwork and its opening up to interpretation. There is also the ‘transaction’ between what the artist had in mind and the future (if not legacy) of that creative promise and the viewer. Whilst the artists included here are not representative of a movement as such, they do seek to engage with a singular issue in the Middle East today: who gets to represent the present-day realities and promise of the region and the horizons to which they aspire?
It is with this in mind that the show will enquire into the ‘promise’ of visual culture in an age that has become increasingly disaffected with politics as a means of social engagement. Can visual culture, in sum, respond to both recent events and the future promise implied in those events? And if so, what forms do those responses take?”
Mona Hatoum, Drowning sorrows (Gran Centenario), installatie van ‘doorgesneden’ glazen flessen, 2002, op ‘The Future of a Promise’, Biënnale van Venetië, 2011 (photo Floris Schreve
‘Hatoum’s work is the presentation of identity as unable to identify with itself, but nevertheless grappling the notion (perhaps only the ghost) of identity to itself. Thus is exiled figured and plotted in the objects she creates (Said, “Art of displacement” 17).
‘Hatoum’s Drowning Sorrows distinctly exemplifies the “exile” Said denotes above. Drowning Sorrows displays the pain and beauty of being an exile without overtly supplying the tools with which to unhinge the paradox attached to it. It creates suggestive effects which ultimately lead the viewer towards its paradoxical ambiance. The work contains a circle of glass pieces drawn on a floor. The circle is made up of different shapes of glass flasks and, as they appear on the floor, it seems that the circle holds them afloat. The disparately angled glasses imply cuts from their sharp edges and their appearance is associated with a feeling of pain from the cut. This circle of glasses, therefore, signifies an exilic ache and embodies an authority to “figure” and “plot” the pain’.
The work signifies the reality of being unmoored from a fixed identity as the flasks are ambiguously put on a ground where they are perceived to be ungrounded. The appearance of the glasses is also unusual—we do not get to see their full shapes. As the artist’s imagination endows them with a symbolic meaning, they have been cut in triangular and rectangular forms of different sizes. These varieties of cut glasses speak of an undying pain that the exile suffers. In an exile’s life, irresolvable pain comes from dispossessions, uncertainty, and non-belonging. Being uprooted from a deep-seated identity, an exile finds him/herself catapulted into a perpetual flux; neither going back “home” nor a complete harmony with the adopted environment through adopting internally the “new” ideals is easily achievable. There exists an insuperable rift between his/her identity and locales which both are nevertheless integral parts of their identity. Hence, Hatoum portrays the exilic “identity as unable to identify with itself,” as Said puts it.
However, the glass edges above also represent that an exile’s experiences are nonetheless beautiful and worthy of celebration. The glass pieces show the experiences that an exilic traveller gathers in the journey of life. The journey is all about brokenness and difference. But an exile’s life becomes enriched in many ways by being filled up with varieties of knowledge and strengths accrued through encountering differences. Hatoum’s creation, therefore, befittingly captures these benefits by transferring them into an art work that bewitches the viewer through an unknown beauty. Being an expression of beauty, the art work is transformed into a celebration of “exile.” Despite “Drowning” in “Sorrows,” Hatoum’s work demonstrates an authority to give vent to the exilic pain through a work of beauty.
Ultimately, we see that an exile is not entirely drowned by the sorrows of loss. Notwithstanding the anguish, the exile gains the privilege to explore the conditions that create the pain; because the painfulness zeroes in on the very nature of identity formation. The exile has the privilege of reflecting on the reality surrounding his/her identity. Therefore, Hatoum’s glasses are not pieced together purposelessly; they depict the ambiguity that the exile feels towards identity. Her creative ambiguity makes us both enjoy the art and question the reality which we ourselves, exiles or not, find ourselves in. “Drowning Sorrows” shows a way to question the reality by being ambiguous towards it. Hatoum thus transmutes her exilic pain into a work of imagination which becomes an emblem of her artistic power through such suggestiveness.
From this point of view, Hatoum is an exemplary Saidian “exile” as she turns the reality of being uprooted from “home” into an intellectual power against the systematisation of identities. In Orientalism, Said distinguishes the dividing line that severs the supposedly superior Western culture from the ostensibly inferior one of the “Others.” He examines the modus operandi of such a disjunction. He studies power-structures to reveal how they dissociate cultures. Thus the Saidian “exile” develops independent criticisms of cultures in order to defeat the debilitating effects of discursivity that disconnect cultures. The “exile” thus sees the whole world as a foreign land captured in the power-knowledge nexus’.
From: Rehnuma Sazzad, Hatoum, Said and Foucault: Resistance through Revealing the Power-Knowledge Nexus? van Postcolonial Text, Vol 4, No 3 2008), see here
Emily Jacir, Embrace, 2005 (‘The Future of a Promise’, Venetië, 2011- foto Floris Schreve)
Embrace is a circular, motorised sculpture fabricated to look like an empy luggage conveyor system found in airports. It remains perfectly still and quiet, but when a viewer comes near the sculpture their presence activates the work; it turns on and starts moving. The work’s diameter refers to the height of the artist. The work symbolizes, amongst many things, waiting and the etymology of the word ‘embrace’.
Emily Jacir (statement for The Future of a Promise)
Ahmed Alsoudani, Untitled, acryl en houtskool op doek, 2010 (‘The Future of a Promise’, Venetië, 2011- foto Floris Schreve)
‘At the time I was in the tenth grade and I was spending hours reading Russian novels and poetry. Reading things like The Brothers Karamazow, The Idiot, War and Peace, Mayakovsky and Anna Akhmatova, and an anthology of poetry from the frontline of World War II- I can’t remember the title- helped me clarify my own circumstances and put the idea of leaving Iraq in my head. At that time in Iraq all ideas, even private thoughts, could land you in jail. As millions of Iraqis dreamt of leaving, I knew I had to plan carefully. (…) I left Baghdad in the middle of the afternoon and traveled by taxi to Kurdistan, which was under U.S. protection. We had to pass many heavily guarded checkpoints, but my older brother used his connections to bribe our way through. It cost him a lot of money. I stayed for a few weeks in Kurdistan, and later I met with an Iraqi opposition member who helped me cross into Syria (…) After I escaped from Baghdad I spent four years in Syria. In the beginning life was pretty rough and lonely, but eventually I made a few friends. One in particular helped me tremendously- an Iraqi poet named Mohammed Mazlom who was a friend of my brother. He let me stay at his place in Damascus for a year and helped me get a job writing for the Iraqi opposition newspaper there. The big problem with Syria is that though they don’t bother you as an Iraqi exile, you can’t get the paperwork you need to be a legal resident either. You’re in a kind of a limbo: it’s almost if you don’t exist. I knew I would eventually have to leave there as well. In Damascus there is an office called UNHCR, which is a part of the United Nations. Every day the office is full of refugees waiting to get an application to leave. It was a complicated process but I decided after two years in this state of limbo to do it. It took almost a year of waiting but finally I got a meeting with someone from the US embassy. As someone writing for the Iraqi opposition in Syria my case was strong, and after several meetings they granted me political asylum’
(in Robert Goff, Cassie Rosenthal, Ahmed Alsoudani, Hatje Cantz Verlag, Ostfildern, Germany, 2009).
Ahmed Alsoudani, Untitled, acryl en houtskool op doek, 2010 (‘The Future of a Promise’, Venetië, 2011- foto Floris Schreve)
‘These turbulent paintings depict a disfigured tableau of war and atrocity. Although the content of the paintings draw on my own experiences of recent wars in Iraq, the imagery of devestation and violence- occasionally laced with a morbid and barbed humour-evoke universal experience of conflict and human suffering. Deformed figures, some almost indistinguishable and verging on the bestial, intertwine and distort in vivid, surreal landscapes. Figures are often depicted at a moment of transition- through fear and agony- from human to grotesque’
Ahmed Alsoudani (statement for The Future of a Promise)
Jananne Al-Ani, Shadow Sites II, 2011 (The Future of a Promise, Venetië, 2011-foto Floris Schreve)
Jananne Al-Ani, Shadow Sites II, 2011 (The Future of a Promise, Venetië, 2011-foto Floris Schreve)
Jananne Al-Ani, Shadow Sites II, 2011 (The Future of a Promise, Venetië, 2011-foto Floris Schreve)
‘Shadow Sites II is a film that takes the form of an aerial journey. It is made up of images of landscape bearing traces of natural and manmade activity as well as ancient and contemporary structures. Seen from above, the landscape appears abstracted, its buildings flattened and its inhabitants invisible to the human eye. Only when the sun is at its lowest, do the features on the ground, the archeological sites and settlements come to light. Such ‘shadow sites’ when seen from the air, map the latent images by the landscape’s surface. Much like a photographic plate, the landscape itself holds the potential to be exposed, thereby revealing the memory of its past. Historically, representations of the Middle Eastern landscape, from William Holman Hunt’s 1854 painting The Scapegoat (see http://en.wikipedia.org/wiki/The_Scapegoat_(painting), FS) to media images from the 1991 Desert Storm campaign have depicted the region as uninhabited and without sign of civilization. In response to the military’s use of digital technology and satellite navigation, Shadow Sites II recreates the aerial vantage point of such missions while taking an altogether different viewpoint of the land it surveys. The film burrows into the landscape as one image slowly dissolves in another, like a mineshaft tunneling deep into substrate of memories preserved over time’.
Jananne Al-Ani (statement The Future of a Promise)
.
Ahmed Mater, The Cowboy Code, op ‘The Future of a Promise’, Biënnale van Venetië, 2011 (foto Floris Schreve)
Mater in his statement about ‘Antenna’:
“Antenna is a symbol and a metaphor for growing
up in Saudi Arabia. As children, we used to climb
up to the roofs of our houses and hold these
television antennas up to the sky.
We were trying to catch a signal from beyond the
nearby border with Yemen or Sudan; searching –
like so many of my generation in Saudi –
for music, for poetry, for a glimpse of a different
kind of life. I think this work can symbolise the
whole Arab world right now… searching for a
different kind of life through other stories and
other voices. This story says a lot about my life
and my art; I catch art from the story of my life,
I don’t know any other way”.
Ahmed Mater
Ahmed Mater, Antenna, op ‘The Future of a Promise’, Biënnale van Venetië, 2011 (foto Floris Schreve)
Spring Cleaning! By Franck Hermann Ekra (winner of 2010 AICA Incentive Prize for Young Critics):
‘The lost Springs, Mounir Fatmi’s minimal installation, displays the 22 flags of the states of the Arab League at half mast. In the Tunisian and Egyptian pavilions, two brooms refer to the upheavals that led to the fall of President Ben Ali in Tunisia and President Mubarak in Egypt. This evocative, subtle and trenchant work of art has been inspired by the current protests against neo-patriarchal powers in the Maghreb, the Mashriq and the Arabian Peninsula.
In the anthropology of the state, the flag is a symbol rich in identity and attribution. It is a part of a secular liturgy which establishes a holy space for the politically sacred. Mounir Fatmi seems to have captured this with his intuition of an iconic device halfway between the altar and the universalizing official dramaturgy. He gets to the core of democratic representation, on the capacity to metaphorically catalyse the civil link. There is a touch of the domestic in his contemporary heraldry.
The necessary cleansing that Mounir Fatmi suggests does not concern the community but rather the dictators who dream themselves as demiurges. It calls for action-creation. The Brooms ironically point to some dynamic process and stimulating imitation effect. Who’s next? What else should be dusted? Where has the rubbish been hidden?
Though the aesthetics of sweeping, the artist testifies to some timeless spring. A standard bearer of the pan-Arabic revolutionary revivalism and its enchanting Utopia, he breaks away from the prevailing monotony of always disenchanted tomorrows, irreverently using the devices of complicity through self-sufficient references, and blurring the familiar novel and popular romance. Giving his work an essential and symbolic function, he dematerializes it, as if to repeat over and over again that symbols are food for thought’.
From ’The Future of a Promise’.
Abdulnasser Gharem, The Stamp (Amen), rubber on wooden stamp, 2011 (photo Floris Schreve)
‘My relationship with the urban environment is reciprocal; streets and the cities inspire a particularly critical reaction. As a socially engaged artist, I need to take back to the people, to the city, to the built environment.
In previous works I have related the story of social environments marked for destruction, regardless of the fate of the people who live in it, or of disaster arising from a misplaced trust in the security of concrete. With the current work, I turn my attention to the false promise of the manufactured modern city.
Viewing 3D models for the future cities springing up across the Gulf, focuses attention on the disjunction between the apparent utopia of the future they appear to offer and the daily, complex and problematic reality of our actual urban lives.
These cities can be a distraction, a vehicle exploited by bureaucracies who wish to divert the attention of a sophisticated population away from a reality which is not model. Through the use of stamps, I underline the inevitable stultifying and complicating effect the bureaucracy will have, even as it works to build its vision for a better society. Why do we look to an utopian future when we have social issues we need to address now? I am not opposed to this brave new world but I want to see governments engage with the streets and cities, and the problems of their people, as they are now. Why built new cities when there are poor people we need to look after? This is a distraction: we should not be afraid to change.
Abdulnasser Gharem (statement for The Future of a Promise)
‘Suspended Together is an installation that gives the impression of a movement and freedom.
However, a closer look at the 200 doves brings the realization that the doves are actually frozen and suspended, with no hope of flight. An even closer look shows that each dove carries on its body the permission document that allows a Saudi woman to travel. Notwithstanding the circumstances, all Saudi women are required to have this document, issued by their appointed male guardian.
The artist reached out to a large group of leading female figures from Saudi Arabia to donate their permission documents for inclusion in this artwork. Suspended Together carries the documents of award-winning scientists, educators, journalists, engineers, artists and leaders with groundbreaking achievements that contributed to society. The youngest contributor is six months old and the oldest is 60 years old. In the artist’s words: ‘regardless of age and achievement, when it comes to travel, all these women are treated like a flock of suspended doves’.
The Flying Carpet is an Oriental fairytale, a dream of instantaneous and boundless travel, but when I visited Venice I saw that illegal immigrants use carpets to fly the coop. They sell counterfeit goods in order to make some money for living. If they are caught by the police they risk expulsion.
There was a butcher in Tunis who wanted to honour Ben Ali. His idea was to call his shop ‘Butcher shop of the 7th November’, the day when Ben Ali assumed the presidency in a ‘medical’ coup d’ état from then President Habib Bourguiba. After he did so, he disappeared without a trace.
In winter 2010, I visited Cairo, a city which has more citizens than the country I was born. This metropolis is characterized by strong contradictions: tradition and modernism, culture and illiteracy, poverty and wealth, bureaucracy and spirituality. All voices fade through the noisy hustle of this melting pot, but if you risk a closer look on the walls you will find the whisper of the people carved into stone.
The three works document the crossing of borders: traversing the European border leads to problems of being a EU citizen or not; the wide line between insult and homage was transgressed through the unspoken proximity of slaughter and governance of the former Tunesian regime; and the longing for freedom in the police state of Cairo was already written into the walls of the city’
Right: Ahmed Basiony, “30 Days of Running in the Place” documentation footage, February–March2010, Palace of the Arts Gallery, Opera House Grounds, Cairo, Egypt.
Left: Ahmed Basiony, 28th of January (Friday of Rage) 6:50 pm, Tahrir Square. Photo taken by Magdi Mostafa.
Biennale di Arte / 54th International Venice Biennale
Ahmed Basiony (1978–2011) was a crucial component as an artist and professor to the use of new media technology in his artistic and socio-cultural research. He designed projects, each working in its own altering direction out of a diversity of domains in order to expose a personal account experienced through the function of audio and visual material. Motioning through his artistic projects, with an accurate eye of constant visibility, and invisibility, while listening to audio material that further relayed the mappings of social information: Whether in the study of the body, locomotion through a street, the visual impact of a scream versus data representation in the form of indecipherable codes. The artist functioned as a contemporary documentarian; only allowing the archival of data the moment it came in, and no longer there after.
30 Days of Running in the Place is the play of a video documentation to a project that had taken place one year ago. Marking a specific time when the artist had performed a particular demonstration of running, in order to anticipate a countering digital reaction; the aim was to observe how in the act of running in a single standing point, with sensors installed in the soles of his shoes, and on his body [to read levels of body heat], could it had been translated into a visual diagram only to be read in codes, and visually witness the movement of energy and physical consumption become born into an image.
One year later, the uprisings to the Egyptian revolution took on Basiony’s attention, as it had millions of other Egyptians motioning through the exact same states of social consumption. It was from then on, for a period of four days, did Basiony film with his digital and phone camera, the events of downtown Cairo and Tahrir Square, leading to his death on the night of the January 28th, 2011.
An evolution of universal networks created out of audio, visual and electronic communications, blurring the distinction between interpersonal communication, and that of the masses, Basiony’s works only existed in real-time, and then after that they became part of the archives of research he invested into making. It is with this note, we collectively desired, under the auspices of the Ministry of Culture, to recognize and honor the life and death of an artist who was fully dedicated to the notions of an Egypt, that to only recently, demanded the type of change he was seeking his entire life.
A gesture of 30 years young, up against 30 years of a multitude of disquieted unrest.
Kingdom of Saudi Arabia Pavilion, Arsenale, Venice, Italy, 6 Jun 2011
The Black Arch
Title : The Black Arch, installation view Credit : Courtesy Kingdom of Saudi Arabia Pavilion
//
Press Release Abdulaziz Alsebail, Commissioner, is pleased to announce that Shadia and Raja Alem will represent the Kingdom of Saudi Arabia for its inaugural pavilion at the 54th International Art Exhibition – la Biennale di Venezia, Mona Khazindar1 and Robin Start2 will curate The Black Arch, an installation by the two artists. The work of Shadia and Raja Alem can be read as a double narrative. Raja the writer, and Shadia the visual artist, have a non-traditional artist’s background. While having had a classical and literary education the sisters acquired knowledge through their encounters with pilgrims visiting Makkah. Their family had welcomed pilgrims into their home during the Hajj for generations. Since the mid 1980s, the sisters have travelled the world for exhibitions, lectures, and for the general exploration and appreciation of art and literature, and in some way seeking the origins of cultures and civilizations that sparked their imagination through the stories of the visitors to Makkah throughout their childhood. The Black Arch was created through a profound collaboration between Shadia and Raja Alem. It is very much about a meeting point of the two artists; of two visions of the world; from darkness to light, and of two cities – Makkah and Venice. The work is a stage, set to project the artists’ collective memory of Black – the monumental absence of colour – and physical representation of Black, referring to their past. The narrative is fuelled by the inspirational tales told by their aunts and grandmothers, and is anchored in Makkah, where the sisters grew up in the 1970s. The experience with the physical presence of Black, the first part of the installation, is striking for the artists; Raja explains, “I grew up aware of the physical presence of Black all around, the black silhouettes of Saudi women, the black cloth of the Al ka’ba3 and the black stone4 which is said to have enhanced our knowledge.” As a counter-point, the second part of the installation is a mirror image, reflecting the present. These are the aesthetic parameters of the work. The Black Arch is also about a journey, about transition; inspired by Marco Polo and fellow 13th century traveller Ibn Battuta5 – both examples of how to bridge cultures through travel. Shadia explains how she felt a desire to follow Marco Polo’s example and “to bring my city of Makkah to Venice, through objects brought from there: a Black Arch; a cubic city, and a handful of Muzdalifah pebbles.6” The artists focus on the similarities between the two cosmopolitan cities and their inspirational powers. The double vision of two women, two sisters, two artists unfolds in a world of ritual and tradition which, however, confronts the day-to-day reality of human behaviour with simplicity. “If the doors of perception were cleared, everything would appear to man as it really is, infinite.” William Blake.
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
The Pavilion of Iraq; my own impression
Introduction of the curator Mary Angela Shroth:
“These are extraordinary times for Iraq. The project to create an official country Pavilion for the 54. Biennale di Venezia is a multiple and participatory work in progress since 2004. It is historically coming at a period of great renewal after more than 30 years of war and conflict in that country.
The Pavilion of Iraq will feature six internationally-known contemporary Iraqi artists who are emblematic in their individual experimental artistic research, a result of both living inside and outside their country. These artists, studying Fine Arts in Baghdad, completed their arts studies in Europe and USA. They represent two generations: one, born in the early 1950′s, has experienced both the political instability and the cultural richness of that period in Iraq. Ali Assaf, Azad Nanakeli and Walid Siti came of age in the 1970′s during the period of the creation of political socialism that marked their background. The second generation, to include Adel Abidin, Ahmed Alsoudani and Halim Al Karim, grew up during the drama of the Iran-Iraq war (1980-1988), the invasion of Kuwait, overwhelming UN economic sanctions and subsequent artistic isolation. This generation of artists exited the country before the 2003 invasion, finding refuge in Europe and USA by sheer fortune coupled with the artistic virtue of their work. All six artists thus have identities indubitably forged with contemporary artistic practice that unites the global situation with the Iraqi experience and they represent a sophisticated and experimental approach that is completely international in scope.
The six artists will execute works on site that are inspired by both the Gervasuti Foundation space and the thematic choice of water. This is a timely interpretation since the lack of water is a primary source of emergency in Iraq, more than civil war and terrorism. A documentary by Oday Rasheed curated by Rijin Sahakian will feature artists living and working in Iraq today.
The Pavilion of Iraq has been produced thanks to Shwan I. Taha and Reem Shather-Kubba/Patrons Committee, corporate and individual contributors, Embassy of the Republic of Iraq and generous grants from the Arab Fund for Arts and Culture, Hussain Ali Al-Hariri, and Nemir & Nada Kirdar. Honorary Patron is the architect Zaha Hadid“.
Azad Nanakeli, Destnuej (purification), Video Installation, 2011 (photo Floris Schreve)
‘In my language Destnuej means ‘purification’, to cleanse the body from all sins. When I was a boy, water for daily use was extracted from wells for drinking, cooking and washing. Long ago the water from the wells was clear and pure, but already at that time, however, things had changed: my friends who lived in the same area suffered from illness linked to contaminated water. My nephew contracted malaria and died. Since then, much has changed and the wells no longer exist. As in most places they were replaced by aqueducts but the problem persists. Residues of every shape and substance are poured incessantly into the water, poisoning rivers and oceans.
Toxic waste, nuclear by-products, and various chemicals multiply inexorably, seeping into groundwater. Slowly, day after day, they enter into our bodies. For these reasons, the water is no longer pure. Drinking, cooking, washing. Purifying. Purification is an ancient ritual, disseminated in the four corners of the world.
The man who continues to drink this water contaminates his own body. The man who uses it to purify himself contaminates himself.
My work is based on and motivated by these themes, which are also linked to general degradation man causes to the environment around us’.
Azad Nanakeli, March 2011
From: Ali Assaf, Mary Angela Shroth, Acqua Ferita/Wounded Water; Six Iraqi artists interpret the theme of water, Gangemi editore, Venice Biennale, 2011, p. 52
Azad Nanakeli, Au (Water), Mixed Media Installation with audio, 2011 (photo Floris Schreve)
‘Au’ means water in Kurdish. It is present on our planet in enormous quantities. For the most part, however, it is not available for use: it is salt water that makes up our oceans and glaciers.
The remaining quantity, which we use for the needs of mankind, might be considered sufficient for the moment, but the resources are not unlimited. The need for water increases in an exponential way, with the rise of the world population, and in a few years time the supply might be in jeopardy.
Add to the man’s carelessness and irresponsibility. We waste and pollute water supplies in the name of progress, of consumerism and of economic interests.
It is estimated that within the next twenty years consumption is destined to increase by 40%. What’s more, already today a large part of the world’s population does not have access to clean water sources; among them are the people of the Middle East.
In ancient days and until a few decades ago, these sources existed throughout the territory. They were called oasis. Today after the building of dams by Turkey in the 70’s and by Syria in the 80’s, and the relentless draining of 15,000 square kilometers of Iraqi land (a decision by the regime) everything has changed: where there was once fertile land, there is now desert and desolation.
The World Bank estimates that, by 2035, only 90% of the population of Western Asia, including the Arab Peninsula, will be without water. The small quantity that will still be available will be directed to urban areas, while the countryside will drown in inescapable aridity.
The accumulation of refuse of large urban and industrial areas over the years had created further danger and damage to the integrity of its precious resource.
Underground water levels are polluted by toxic substances. Non-biodegradable materials from refuse dumps accumulate in canals and oceans.
This work emulates the disturbing images from the media of islands composed entirely of accumulated waste.
Azad Nanakeli, March, 2011
Acqua Ferita, p. 56
Halim Al Karim, Nations Laundry, video installation, 2011 (photo Floris Schreve)
Nations Laundry
In this video (Nations Laundry), the idea and materials used to reflect the concepts of threat, apprehension, and survival in matters of our environment. Within this work, my aim is to create an awareness that may, in turn, help bring about positive changes to our failing environmental systems that came as a result of yours and our wars.
Halim Al-Karim, March 2011
Acqua Ferita, p. 58
Halim Al Karim, Hidden Love 3, fotograph lambda-print, 2010 (photo Floris Schreve)
My works dwell on the envolving mentality of urban society. I am concerned with ongoing and unresolved issues, particularly when they relate to violence. I search both through the layers of collective memory and my personal experience in that context.
In this process, the main challenge for me is to identify and stay clear of the historical and contemporary elements of brainwash.
Through these works I try to visualize an urban society free of violence. These out of focus images, sometimes rendered more mysterious under a veil of silk, imply uncertainty of context, time and place. These techniques, which have become the hallmark of my work, are a means to overcome the effects of politics of deception and, in turn, transform me and the camera into single truth seeking entity.
‘My deepest memories are central to my painting but it is often easier only to look at the surface; to see war, torture and violence and even to consider my art only in terms of the present Iraq war. My own approach is different from anything related to the first impression. I am interested in memory and history, and in the potent areas between the two that enable me to keep memories alive in the present. As an artist, it is important not to get obsessed with my subject matter. I need critical distance. Some of the events that inform my paintings are things I have personally experienced while others I have heard about from family or close friends. These events are refashioned in my imagination in such a way that I am able to look at them both very personally and with some distance. If I were too personal and too literal about these subjects I would be overly emotional and that would negatively affect the work, I would take it into a place which is something other than art. In order for these works to survive as art I need the distance my interior process of distilling my subject matter affords me. In terms of Iraq, I care deeply about the country and the people there. My work is not intended to be a first person account on war, atrocity or the effect of totalitarianism in Iraq in the last twenty years; in fact I think there are universal and common aspects to these things throughout history and different parts of the world and I hope viewers will see this in my paintings in Venice’.
Ahmed Alsoudani, New York, april, 2011 (from Ali Assaf, Mary Angela Shroth, Acqua Ferita/Wounded Water; Six Iraqi artists interpret the theme of water, Gangemi editore, Venice Biennale, 2011)
The Gali Ali Breg (Gorge of Ali Beg) waterfall is part of Hamilton Road, built in 1932 under the guidance of New Zealand engineer Sir Archibald Milne Hamilton to link Erbil with the Iranian border. The waterfall had long been a tourist destination, featured in Iraqi publications and on the current 5000 Iraqi Dinar note.
Two years ago a drought afflicted the region, and left the waterfall dry in the summer seasons. This prompted the Kurdish government to hire a Lebanese company to divert water to the falls, which involved pumping 250 cubic meters of water per second. The imagery on the note thus remained intact.
Walid Siti, Meso (detail), Mylar mirror, twill tape, nylon fishing line and wood, 2011 (photo Floris Schreve)
Meso 2011
From the air, the Great Zab River near Erbil forms a snaking, green body of water in a dry, golden landscape. Though beautiful, the sight also reveals the skeletons of dried out rivers and streams that once contributed to its flow. This piece exposes the fragility of the Great Zab (one of the main tributaries to the Tigris River), now exposed to the lurking threats of drought, rapid development and political tugs-of-war.
Walid Siti, 2011
Acqua Ferita, p. 64
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
‘Consumption of War explores the environmental crisis through the participatory crisis and spectator culture of profit driven bodies. Today, global corporate entities encourage consumption on a massive scale for maximum profit, disregarding the obscene amounts of water needed to produce ‘necessities’ such as a pair of jeans or cup of coffee. In Iraq, major corporations have signed the largest free oil exploration deals in history. Yet while every barrel of oil extracted requires 1.5 barrels of water, 1 out of every 4 citizens has no access to clean drinking water.
In a corporate office, two men compete in a childish battle inspired by Star Wars, using fluorescent lights as swords. Each light is consumed until the darkened room marks the game’s abrupt end. Alternating between lush and dry, attractive and foolish, this is a landscape of false promises and restricted power’
Ali Assaf, still from Narciso (photo Floris Schreve)
For the 2011 Biennale I have conceived two works. Between them, they approach several aspects following my recent visit to my hometown, Al Basrah, where I lived till the age of 18 and where the majority of my gamily still resides.
Narciso
In my parents’ house in Al Basrah, I found myself turning the pages of an old schoolbook on Caravaggio (1571-1610). Before an illustration of his ‘Narciso’, these questions came to mind:
‘What would happen today if Narcissus saw himself in the water?’
‘Would he be able to see his image in today’s polluted water?’
‘And myself? If I was able to see my image in the waters of Al Basrah, what would I see?’
In this manner my return to Al Basrah had the meaning of reflecting myself in my own history and in its own in-depth and intimate personal identity. But it was impossible to do, because I found this identity led astray and darkened.
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (detail), 2011 (photo Floris Schreve)
Al Basrah, the Venice of the East
My arrival at the border between Kuwait and Iraq was a shock.
A profound sense of frustration when confronted with this reality.
‘ There was nothing left from those memories that were so important to my survival. Only destruction and ugliness. The surviving friends and family had aged, the Shatt al-Arab River had become saline.
The canals had dried up and were a deposit for refuse and garbage, the historic buildings destroyed or substituted by illegal constructions, the dates were contaminated.
The Shenashil built of wood (with their Indo-English balconies) were abandoned to their own devices, to the sun and rain, they had lost their charm and characteristic beauty. These places were corroded by humidity and lack of care, marked by war and the embargo.
Mijn artikel, dat afgelopen voorjaar in Eutopia is verschenen (Eutopia nr. 27, april 2011, themanummer ‘Diversiteit in de Beeldende Kunst’, zie hier). Het artikel heb ik echter geschreven in het najaar van 2010, dus nog vóór de opstanden in de Arabische wereld. Hoewel het onderwerp natuurlijk kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland was, zou ik er zeker een opmerking over hebben gemaakt. De Arabische Lente, die in Tunesië begon nadat op 17 december 2010 in Sidi Bouzid de 27 jarige Mohamed Bouazizi zichzelf in brand stak en daarmee de onvrede van de relatief jonge Arabische bevolking met de zittende dictatoriale regimes van de diverse landen een gezicht gaf, is, los van hoe de ontwikkelingen verder zullen gaan, natuurlijk een historische mijlpaal zonder weerga. Maar het begin van de Arabische opstanden voltrok zich precies tussen het moment dat ik onderstaande bijdrage had ingestuurd (november 2010) en de uiteindelijke verschijning in mei 2011. In een later geschreven bijdrage voor Kunstbeeld, over moderne en hedendaagse kunst in de Arabische wereld zelf, heb ik wel aandacht aan deze ontwikkelingen besteed, zie hier.
Het nummer van Eutopia was vrijwel geheel gewijd aan kunstenaars uit Iran in Nederland. In de verschillende bijdragen van Özkan Gölpinar, Neil van der Linden, Robert Kluijver, Dineke Huizenga, Bart Top, Marja Vuijsje, Wanda Zoet en anderen kwamen vooral Iraanse kunstenaars aan bod, als Soheila Najand, Atousa Bandeh Ghiasabadi, Farhad Foroutanian, (de affaire) Sooreh Hera en nog een aantal anderen. In mijn bijdrage heb ik me gericht op de kunstenaars uit de Arabische landen, die wonen en werken in Nederland, die ook een belangrijke rol speelden in mijn scriptie-onderzoek.
De tekst is vrijwel dezelfde als die van de gedrukte versie, alleen heb ik een flink aantal weblinks toegevoegd, die verwijzen naar websites van individuele kunstenaars, achtergrondartikelen en documentaires, of radio- en televisie-uitzendingen.
Hieronder mijn bijdrage aan dit themanummer:
Kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland
فنانون من العالم العربي في هولندا
Naast dat er een aantal uit Iran afkomstige kunstenaars in ons land actief zijn, zijn er ook veel kunstenaars uit de Arabische landen, die wonen en werken in Nederland. Je zou deze groep migrantkunstenaars in drie categorieën kunnen verdelen.
Allereerst zijn er zo’n twintig kunstenaars die vanaf de jaren zeventig naar Europa en uiteindelijk naar Nederland kwamen om hun opleiding te voltooien en hier gebleven zijn. Te denken valt aan Nour-Eddine Jarram en Bouchaib Dihaj (Marokko), Abousleiman (Libanon), Baldin (Iraaks Koerdistan), Saad Ali (Irak, inmiddels verhuisd naar Frankrijk), Essam Marouf , Shawky Ezzat, Achnaton Nassar (Egypte) en van een iets latere lichting Abdulhamid Lahzami en Chokri Ben Amor (Tunesië) . [1]
Achnaton Nassar, bijvoorbeeld, kwam naar Nederland om verder te studeren aan de Rijksacademie. Hij werd in 1952 in Qena, Egypte, geboren en studeerde aan de universiteiten van Alexandrië en Cairo. Hier werd hij opgeleid in de islamitische traditie, waarbij het Arabische alfabet als uitgangspunt diende. Nassar vond dit te beperkt. De drang om zich verder te ontwikkelen dreef hem naar Europa. Na een studie architectuur in het Griekse Saloniki deed Nassar zijn toelatingsexamen voor de Rijksacademie, te Amsterdam. Daarna vestigde hij zich in 1982 in Amstelveen.
Het grootste deel van Nassars werk bestaat uit abstracte tekeningen, waarbij hij verschillende technieken inzet. In zijn composities verwijst Nassar vaak naar de abstracte vormtaal van de islamitische kunst en het Arabische schrift, al verwerkt hij deze met de organische vormen die hij hier in bijvoorbeeld het Amsterdamse bos aantreft, dat vlakbij zijn atelier ligt. [2]
In de jaren negentig heeft Nassar een serie popart-achtige figuratieve werken gemaakt, die een dwarse kijk geven op het toen net oplaaiende debat over ‘de multiculturele samenleving’. In deze serie werken combineert Nassar clichébeelden van wat de Nederlandse identiteit zou zijn, met clichébeelden die hier bestaan van de Arabische cultuur. Door op een ironische manier beide stereoptype beelden te combineren, worden beiden gerelativeerd of ontzenuwd.
Een voorbeeld is het hier getoonde paneel uit de periode 1995-2000. Het werk verwijst naar het bankbiljet voor duizend gulden, waarop het portret van Spinoza staat weergegeven. Door kleine interventies is het beeld van betekenis veranderd. Het gebruikelijke 1000 gulden is vervangen met 1001 Nacht en ‘De Nederlandsche Bank’ is veranderd in ‘De Wereldliteratuurbank’. Het biljet is getekend door president N. Mahfouz op 22 juli 1952, de dag van de Egyptische revolutie en bovendien Nassars geboortedag. Een opmerkelijk detail zijn de met goudverf aangebrachte lijnen in het gezicht van Spinoza. Deze lijnen, die lopen vanaf het profiel van de neus via de rechter wenkbrauw naar het rechteroog, vormen het woord Baruch in het Arabisch, Spinoza’s voornaam. Op deze wijze plaatst Nassar een Nederlands symbool als het duizend gulden biljet in een nieuwe context. Spinoza was immers in zijn tijd ook een vreemdeling, namelijk een nazaat van Portugese Joden. Met een werk als dit stelt Nassar belangrijke vragen over nationale versus hybride identiteit en maakt hij een statement over de betrekkelijkheid van symboliek als een statisch referentiepunt van nationale identificatie. [3]
Ook de andere figuratieve werken van Nassar staan vol met dit soort verwijzingen. De essentie van zijn werk ligt in hoe de een naar de ander kijkt en de ander weer naar de één. De ‘oosterling’ kijkt naar de ‘westerling’ volgens een bepaald mechanisme, maar Nassar heeft vooral dit thema in omgekeerde richting verwerkt: wat is de cultureel bepaalde blik van het ‘Westen’ naar de ‘Oriënt’?
Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op paneel, 1995-1996 (afb. collectie van de kunstenaar)
Met zijn beeldinterventies legt Nassar valse neo-koloniale en exotistische structuren bloot, die in het westerse culturele denken bestaan. Hiermee raakt hij een belangrijk punt van de westerse cultuurgeschiedenis. Volgens de Palestijnse literatuurwetenschapper Edward Said bestaat er een groot complex aan cultureel bepaalde vooroordelen in de westerse culturele canon wat betreft de ‘Oriënt’. In zijn belangrijkste werk, Orientalism (1978), heeft hij erop gewezen dat de beeldvorming van het westen van de Arabische wereld vooral wordt bepaald door enerzijds een romantisch exotisme en anderzijds door een reactionaire kracht die, in de wil tot overheersing, de ‘irrationaliteit’ van de ‘Oriënt’ wil indammen, daar zij nooit zelf in staat zou zijn om tot vernieuwingen te komen. Said heeft in zijn belangrijke wetenschappelijke oeuvre (Orientalism en latere werken) de onderliggende denkstructuren blootgelegd, die hij toeschrijft aan het imperialistische gedachtegoed, een restant dat is gebleven na de koloniale periode en nog steeds zijn weerslag vindt in bijvoorbeeld de wetenschap (zie Bernard Lewis, maar van iets later bijvoorbeeld ook de notie van de ‘Clash of Civilizations’ van Samuel Huntington, die sterk op het gedachtegoed van Lewis is geïnspireerd- het begrip ‘Clash of Civilizations’ is zelfs ontleend aan een passage uit Lewis’ artikel The Roots of the Muslim Rage uit 1990), de media en de politiek. [4] Ook voor het debat in de hedendaagse kunst is Saids bijdrage van groot belang geweest. Op dit moment speelt het discours zich af tussen processen van uitsluiting, het toetreden van de ander (maar daarbij het insluipende gevaar van exotisme), of gewoon dat goede kunst van ieder werelddeel afkomstig kan zijn.
De overgrote meerderheid van de kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland bestaat vooral uit kunstenaars uit Irak, die grotendeels in de jaren negentig naar Nederland zijn gekomen als politiek vluchteling voor het vroegere Iraakse regime. Het gaat hier om zo’n tachtig beeldende kunstenaars, zowel van Arabische als Koerdische afkomst. Naast beeldende kunstenaars zijn er overigens ook veel dichters (bijv. Salah Hassan, Naji Rahim, Chaalan Charif en al-Galidi ), schrijvers (Mowaffk al-Sawad en Ibrahim Selman), musici (zoals het beroemde Iraqi Maqam ensemble van Farida Mohammed Ali, de fluitist / slagwerker Sattar Alsaadi, de zanger Saleh Bustan en het Koerdische gezelschap Belan, van oa Nariman Goran) en acteurs (bijv. Saleh Hassan Faris) in die tijd naar Nederland gekomen. [5]
Een Iraakse kunstenaar, die sinds de laatste jaren steeds meer boven de horizon van ook de Nederlandse gevestigde kunstinstellingen is gekomen, is Qassim Alsaedy (Bagdad 1949). Alsaedy studeerde in de jaren zeventig aan de kunstacademie in Bagdad, waar hij een leerling was van oa Shakir Hassan al-Said, een van de meest toonaangevende kunstenaars van Irak en wellicht een van de meest invloedrijke kunstenaars van de Arabische en zelfs islamitische wereld van de twintigste eeuw. [7] Gedurende zijn studententijd kwam Alsaedy al in conflict met het regime van de Ba’thpartij. Hij werd gearresteerd en zat negen maanden gevangen in al-Qasr an-Nihayyah, het beruchte ‘Paleis van het Einde’, de voorloper van de latere Abu Ghraib gevangenis.
Na die tijd was het voor Alasedy erg moeilijk om zich ergens langdurig als kunstenaar te vestigen. Hij woonde afwisselend in Syrië, Jemen en in de jaren tachtig in Iraaks Koerdistan, waar hij leefde met de Peshmerga’s (de Koerdische rebellen). Toen het regime in Bagdad de operatie ‘Anfal’ lanceerde, de beruchte genocide campagne op de Koerden, week Alsaedy uit naar Libië, waar hij zeven jaar lang als kunstenaar actief was. Uiteindelijk kwam hij midden jaren negentig naar Nederland.
Qassim Alsaedy, object uit de serie/installatie Faces of Baghdad, assemblage van metaal en lege patroonhulzen op paneel, 2005 (geëxposeerd op de Biënnale van Florence van 2005). Afb. collectie van de kunstenaar
In het werk van Alsaedy staan de afdrukken die de mens in de loop van geschiedenis hebben achterlaten centraal. Hij is vooral gefascineerd door oude muren, waarop de sporen van de geschiedenis zichtbaar zijn. In zijn vaderland Irak, het gebied van het vroegere Mesopotamië, werden al sinds duizenden jaren bouwwerken opgetrokken, die in de loop van de geschiedenis weer vergingen. Telkens weer liet de mens zijn sporen na. In Alsaedy’s visie blijft er op een plaats altijd iets van de geschiedenis achter. In een bepaald opzicht vertoont het werk van Qassim Alsaedy enige overeenkomsten met het werk van de bekende Nederlandse kunstenaar Armando . Toch zijn er ook verschillen; waar Armando in zijn ‘schuldige landschappen’ tracht uit te drukken dat de geschiedenis een blijvend stempel op een bepaalde plaats drukt (zie zijn werken nav de Tweede Wereldoorlog en de concentratiekampen van de Nazi’s), laat Alsaedy de toeschouwer zien dat de tijd uiteindelijk de wonden van de geschiedenis heelt. [8]
Het hier getoonde werk gaat meer over de recente geschiedenis van zijn land. Alsaedy maakte deze assemblage van lege patroonhulzen na zijn bezoek aan Bagdad in de zomer van 2003, toen hij na meer dan vijfentwintig jaar voor het eerst weer zijn geboorteland bezocht. Vanzelfsprekend is dit werk een reactie op de oorlog die dat jaar begonnen was. Maar ook deze ‘oorlogsresten’ zullen uiteindelijk wegroesten en verdwijnen, waarna er slechts een paar gaten of littekens achterblijven.
Sinds de laatste tien jaar begint ook de tweede generatie migrantenkunstenaars uit de Arabische wereld zichtbaar te worden. De tot nu toe meest bekende kunstenaar uit deze categorie is de Nederlandse/ Marokkaanse kunstenaar Rachid Ben Ali. Ben Ali bezocht kortstondig de mode-academie en de kunstacademie in Arnhem, maar vestigde zich al snel als autonoom kunstenaar in Amsterdam. Sinds die tijd heeft hij een stormachtige carrière doorgemaakt. Hij werd ‘ontdekt’ door Rudi Fuchs, exposeerde in het Stedelijk op de tentoonstelling die was samengesteld door Koningin Beatrix en had een paar grote solo-exposities, waaronder in Het Domein in Sittard (2002) en in het Cobramuseum in Amstelveen (2005). Deze tentoonstellingen verliepen overigens niet zonder controverses. Vanuit de islamitische hoek, maar zeker ook vanuit de autochtone Nederlandse hoek (zoals in de gemeente van Sittard, toen Ben Ali in het Domein exposeerde in 2002), werd het werk van Ben Ali als provocerend of aanstootgevend ervaren, vooral vanwege de expliciet homo-erotische voorstellingen die hij had verbeeld. [9]
Het werk van Ben Ali is rauw, direct, intuïtief en soms confronterend. In zijn werk zijn persoonlijke en politieke thema’s met elkaar verweven. Een belangrijke rol spelen zijn persoonlijke achtergrond, zijn homoseksualiteit, zijn verontwaardiging over zowel racisme en vreemdelingenhaat, als over religieuze bekrompenheid en intolerantie en zijn betrokkenheid bij wat er in de wereld gebeurt. Het hier getoonde werk maakte Ben Ali naar aanleiding van beelden van doodgeschoten Palestijnse kinderen door het Israëlische leger. Het weergegeven silhouet is een verbeelding van zijn eigen schaduw. Ben Ali heeft zichzelf hier weergeven als een machteloze toeschouwer, die van een grote afstand niet in staat is om iets te doen, behalve te aanschouwen en te getuigen. [10]
Er zijn nog veel meer kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland actief, zowel uit het Midden Oosten als Noord Afrika. Het is vanzelfsprekend onmogelijk om hen allemaal in dit verband recht te doen. Hoewel de meesten nog onbekend zijn bij de gevestigde instellingen, neemt hun zichtbaarheid in de Nederlandse kunstwereld langzaam maar zeker toe.
Floris Schreve,
Amsterdam, november 2010
فلوريس سحرافا
امستردام، 2010
Zie in dit verband ook mijn recente uitgebreide tekst over Qassim Alsaedy, nav de tentoonstelling in Diversity & Art en de bijdragen rond mijn lezing (de handout, mijn bijdrage in Kunstbeeld en de Engelse versie, waarin ik beiden heb samengevoegd) over de hedendaagse kunst in de Arabische wereld, waarin de actuele gebeurtenissen wel uitgebreid aan de orde zijn gekomen
Rachid Ben Ali, Zonder Titel, acryl op doek, 2001 (foto Floris Schreve)
Noten
[1] Tineke Lonte, Kleine Beelden, Grote Dromen, Al Farabi, Beurs van Berlage, Amsterdam, 1993 (zie ook Jihad Abou Sleiman, Arabische kunstenaars schilderen bergen in Nederland, in Rosemarie Buikema, Maaike Meijer, ‘Cultuur en Migratie in Nederland; Kunst in Beweging 1980-2000’, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, pp. 237-252, http://www.dbnl.org/tekst/meij017cult02_01/meij017cult02_01_0015.php) ; Mili Milosevic, Schakels, Museum voor Volkenkunde (Wereldmuseum), Rotterdam, 1988; Jetteke Bolten, Els van der Plas, Het Klimaat: Buitenlandse Beeldende Kunstenaars in Nederland, Gate Foundation, Stedelijk Museum de Lakenhal, Culturele Raad Zuid Holland, Den Haag, 1991; Paul Faber, Sebastian López, Double Dutch; transculturele beïnvloeding in de beeldende kunst, Stichting Kunst Mondiaal, Tilburg, 1992 (zie hier de introductie); Els van der Plas, Anil Ramdas, Sebastian López, Het land dat in mij woont: literatuur en beeldende kunst over migratie, Gate Foundation, Museum voor Volkenkunde (Wereldmuseum), Rotterdam, 1995.
[2] Hans Sizoo, ‘Nassar, het park en de Moskee’, in J. Rutten (red.) met bijdragen van Kitty Zijlmans, Floris Schreve, Hans Sizoo, Achnaton Nassar, Saskia en Hassan gaan trouwen, werken van Achnaton Nassar, Universiteitsbibliotheek Leiden, 2001. Zie ook http://www.dripbook.com/achnatonnassar/splash/ en voor meer abstract werk (tekeningen), zie de site van Galerie Art Singel 100, http://www.artxs.nl/achnaton.htm
[4] Edward Said, Orientalism; Western conceptions of the Orient, Pantheon Books, New York, 1978 (repr. Penguin Books, New York 1995, 2003). Zie ook: Samuel Huntington, The Clash of Civilizations?, Foreign Affairs, vol. 72, no. 3, Summer 1993; Bernard Lewis, The Roots of the Muslim Rage, The Atlantic Monthly, September 1990, http://www.theatlantic.com/magazine/archive/1990/09/the-roots-of-muslim-rage/4643/ , Edward Said, The Clash of Ignorance, The Nation, 4 October, 2001, http://www.thenation.com/article/clash-ignorance
[5] Zie bijv. Chaalan Charif, Dineke Huizenga, Mowaffk al-Sawad (red.), Dwaallicht; tien Iraakse dichters in Nederland (poëzie van Mohammad Amin, Chaalan Charif, Venus Faiq, Hameed Haddad, Balkis Hamid Hassan, Salah Hassan, Karim Nasser, Naji Rahim, Mowaffk al-Sawad en Ali Shaye), de Passage, Groningen, 2006; Mowaffk al-Sawad, Stemmen onder de zon, uitgeverij de Passage, Groningen (roman, gebundelde brieven), 2002; Ibrahim Selman, En de zee spleet in tweeën, in de Knipscheer, Amsterdam, 2002 (roman) en de website van Al Galidi http://www.algalidi.com/. Over Iraakse schrijvers in Nederland Dineke Huizenga, Parels van getuigenissen, Zemzem; Tijdschrift over het Midden Oosten, Noord Afrika en islam, themanummer ‘Nederland en Irak’, jaargang 2, nr. 2/ 2006, pp. 56-63 en over Iraakse musici in Nederland Neil van der Linden, Muzikant in Holland, idem, pp. 82-87
[6] Zie oa W. P. C. van der Ende, Versluierde Taal, vijf uit Irak afkomstige kunstenaars in Nederland, Museum Rijswijk, Vluchtelingenwerk Rijswijk, 1999; IMPRESSIES; Kunstenaars uit Irak in ballingschap, AIDA Nederland, Amsterdam, 1996; Ismael Zayer, 28 kunstenaars uit Irak in Nederland, de Babil Liga voor de letteren en de kunsten, Gemeentehuis Den Haag, 2000; Anneke van Ammelrooy, Karim al-Najar, Iraakse kunstenaars in het Museon, Babil, Den Haag, november, 2002; Floris Schreve, Out of Mesopotamia; Iraakse kunstenaars in ballingschap, Leidschrift, Vakgroep Geschiedenis Universiteit Leiden, 17-3-2002 (bewerkte versie Iraakse kunst in de Diaspora, verschenen in Eutopia, nr. 4, april 2003, pp. 45-63); Floris Schreve, Kunst gedijt ook in ballingschap, Zemzem; Tijdschrift over het Midden Oosten, Noord Afrika en islam, themanummer ‘Nederland en Irak’, jaargang 2, nr. 2/ 2006, pp. 73-80 (online versie: https://fhs1973.wordpress.com/2009/06/16/ ); Helge Daniels, Corien Hoek, Charlotte Huygens, Focus Irak, programma en catalogus van het Iraakse culturele festival/tentoonstelling in het Wereldmuseum, ism de Stchting Akkaad, Rotterdam, mei 2004 (zie http://www.akaad.nl/archief.php); programma ‘Iraakse kunsten in Amsterdam’ (2004), zie http://aidanederland.nl/wordpress/archief/discipline/multidisciplinair/seizoen-2004-2005/iraakse-kunsten-in-amsterdam/. Zie ook Beeldenstorm; vijf Iraakse kunstenaars in Nederland over hun ervaringen in Irak, ‘Factor’, IKON, Nederland 1, 17 juli, 2003, http://www.ikonrtv.nl/factor/index.asp?oId=924#. Zie over Iraakse kunstenaars uit de Diaspora van verschillende landen (uit Nederland Nedim Kufi) Robert Kluijver, Nat Muller, Borders; contemporary Middle Eastern Art and Discourse, Gemak/ De Vrije Academie, Den Haag, oktober 2007/januari 2009.
[7] Nada Shabout, Shakir Hassan Al Said; A Journey towards the One-dimension, Universe in Universe, Ifa (Duitsland), april, 2008, http://universes-in-universe.org/eng/nafas/articles/2008/shakir_hassan_al_said . Zie ook Saeb Eigner, Art of the Middle East; modern and contemporary art of the Arab World and Iran, Merrell, Londen/New York, 2010; Maysaloun Faraj (ed.), Strokes of genius; contemporary Iraqi art, Saqi Books, Londen, 2002; Mohamed Metalsi, Croisement de Signe, Institut du Monde Arabe, Parijs, 1989. Zie ook hier, op de site van de Darat al-Funun in Amman (Jordanië), een van de meest toonaangevende musea voor moderne en hedendaagse kunst in de Arabische wereld.
alle kunstenaars die op dit blog ter sprake zijn gekomen of om wat voor reden dan ook worden genoemd, aangevuld met kunstenaars die ik ken of die ik interessant vind (van grote namen tot onbekend)
The Syrian People know their Way
الشعب السوري عارف طريقه Syrisch kunstenaarscollectief (grotendeels anoniem) die zich bezighouden met geëngageerde kunst
0
Wafaa Bilal,
zie ook http://iearresidencies.wikispaces.com/file/view/WafaaBilalText.pdf of http://universes-in-universe.org/eng/nafas/articles/2007/wafaa_bilal
0
Factor (IKON)
uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
0
On Global/Local Art
my articles on contemporary international art in English
0
Out of Mesopotamia; Iraakse kunstenaars in ballingschap
artikel in Leidschrift, vakgroep geschiedenis, Universiteit Leiden, Van Mozart tot Saddam; de maatschappij verbeeld in de kunst, Jaargang 17, nummer 3, december 2002
0
hedendaagse kunst en cultuur uit de niet-westerse wereld in Nederland en internationaal
'Zijn we op weg naar een Wereldkunst?'
een nog altijd relevante introductie op deze thematiek door Sebastian Lopez en Paul Faber uit 1989 (bij de tentoonstelling Double Dutch)
0
Al Galidi
website van de Nederlandse/Iraakse dichter, schrijver en columnist Al Galidi
0
al-Sabah al-Jedid (English page)
de Engelse pagina van de Iraakse krant al-Sabah al-Jedid (De Nieuwe Morgen) van hoofdredacteur Ismael Zayer, die lange tijd in Nederland verbleef, en de Nederlandse journaliste Anneke van Ammelrooy
0
Bagdad in Amsterdam
een mooi initiatief van de in Nederland wonende kunstenaar Amjad Kawish Alfrajje, om een aantal collega’s van hem uit Irak hier te exposeren en aandacht te vragen voor de situatie voor kunstenaars in Irak, na de Amerikaanse inval
0
Baghdad Out
Een (vanuit Nederland) gerunde website voor Iraakse culturele activiteiten wereldwijd
0
Belgische Iraakse Vriendschaps Vereniging
inmiddels half terziele website van een groep Belgen en Belgische Iraki’s, waar, naast respectabele anti-oorlogsstandpunten, soms met verbijsterend veel sympathie over het Ba’thregime werd geschreven
0
Control Room al-Jazeera
een documentaire over de werkwijze van al-Jazeera, dat wat mij betreft op een bewonderenswaardige wijze laveert tussen de ondemocratische Arabische regimes enerzijds en de Amerikaanse pressie anderzijds
0
Factor (IKON)
uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
0
Festival Farida & Mohamed Gomar
korte film rond het concert van de beroemde Iraakse zangeres Farida Mohamed Ali en het Iraqi Maqam Ensemble in het Concertgebouw dat ik ook bijwoonde in 2011. Ook een paar interviews met Iraakse vrienden van mij.
0
Gilles Kepel, The Middle East in Crisis
Lecture of the famous French scholar in Middle Eastern Studies Gilles Kepel at the Asia Institute, University of Melbourne, 2010
0
Iraqi LGTB
For Human Rights in Iraq- LGTB Rights Group
0
Ismael Zayer, Het geheugen van de Iraakse moderne kunst
introductie geschreven ter gelegenheid van de expositie van 28 in Nederland wonende Iraakse kunstenaars, in het Gemeentehuis van Den Haag (organisatie Babil voor Kunst en Literatuur)
0
MetaMap Saddam Hussein 1937-2007
a visual navigator to on-line representations of power & violence in graphs, maps and ceremony, by Tjebbe van Tijen/Imaginary Museum Projects, October 2006
0
Michael Brooks, Saddam's brain
Een zinnig artikel in een verschrikkelijk blad (The Weekly Standard, het lijfblad van de Neocons). Maar toch een goede uitleg van de ideologie van de Ba’thpartij en haar oprichter, Michel Aflaq
0
Modern Art Iraq Archive
The Modern Art Iraq Archive (MAIA) is a resource to trace, share, and enable community enrichment of the modern art heritage of Iraq- initiated by Nada Shabout
0
No End in Sight; the occupation of Iraq
een ontluisterende documentaire van Charles Fergusson over de rampzalige Amerikaanse politiek in Irak na de verdrijving van Saddam (10 delen)
0
On Global/Local Art
my articles on contemporary international art in English
0
Rendez-vous in Bagdad
Reisverslag van een groep Belgische intellectuelen, die in de jaren negentig naar Bagdad gingen en zich volledig hebben laten inpakken door het Iraakse regime
0
The Battle for Saddam (2007) (1/3)
“Critically acclaimed director Esteban Uyarra has been in Baghdad since September 2005 following the trial of Saddam Hussein behind-the-scenes. As the only ones Team Productions daily follows the trial against the former Iraqi ex-dictator in the courtro
0
William S. Ellis, ‘The New Face of Baghdad: Iraq at War’
National Geographic (January 1985). Een onthulend artikel over Saddams Irak uit National Geographic in de tijd dat Saddam nog een vriend van Amerika was. Saddams grote propaganda-monumenten en andere projecten, maar ook de Iraakse kunstscene komen uitgebr
0
Modern Art Iraq Archive
The Modern Art Iraq Archive (MAIA) is a resource to trace, share, and enable community enrichment of the modern art heritage of Iraq- initiated by Nada Shabout
0
Nafas Art Magazine
Contemporary art from Islamic influenced countries and regions
0
Suze in the City
blog van Suze Morayef over street art en gaffiti in Cairo, Beirut, Tripoli en andere Arabische hoofdsteden tijdens en na de revoluties
0
Al Haq
Al-Haq is an independent Palestinian non-governmental human rights organisation based in Ramallah, West Bank. Established in 1979 to protect and promote human rights and the rule of law in the Occupied Palestinian Territory (OPT), the organisation has spe
0
From occupied Palestine
veel zinvolle artikelen uit en over de bezette gebieden van diverse auteurs (waaronder de beroemde correspondente van de Haáretz in Gaza, Amira Hass)
0
Gate 48
Platform voor kritische Israëli’s in Nederland
0
Gaza, een jaar later
documentaire over Gaza (17-01-2010, NIO), een jaar na de Israëlische aanval
0
Geert Wilders very own two state solution
de Israëlische kwaliteitskrant Ha’aretz over Geert Wilders- Laat meteen zien hoe Wilders, zg een grote vriend van de Joodse staat, zich ook in Israël positioneert
0
George Sluizer, 'Gooi een atoombom op de Palestijnen' (documentaire, 1983)
Documentaire van George Sluizer en Fred van Kuijk waarin een portret geschetst wordt van twee Palestijnse families die eind 1948 van Israël naar Beiroet in Libanon vluchtten. Beide families werden twee keer eerder (1974 en 1977) door Sluizer en Van Kuijk
0
Hard Crossings
We follow Palestinians as they navigate the Israeli checkpoints that have become a frustrating feature of daily life (Al Jazeera)
0
Hasbara Handbook
Een interessant inkijkje in de Israëlische propaganda-machine (de basiscursus voor pro-Israël propagandisten)
0
Het ontstaan van Israël volgens The New Historians
interessant artikel uit het Historisch Nieuwsblad over ‘the New Historians’ (Pappé, Morris, Schlaim ea) die de ontstaansmythe van Israël ter discussie stellen
0
In de Ban van Israël (Tegenlicht, VPRO, 17-10-2011)-
over de onvoorwaardelijke Nederlandse steun aan Israël, vooral van de huidige regering, Met Thomas von der Dunk, Petra Stienen, Maarten Jan Hijmans en Willem Beelaerts van Blokland. Ook de beroemde historicus Ilan Pappe komt aan het woord
0
Iran Comité
actiegroep met meer (of vooral andere) agendapunten dan mensenrechten in Iran. Een blik op lijst bestuursleden en de agenda van activiteiten zegt genoeg.
0
Ironcomb
Een ijzeren vuist voor Israël uit het lommerrijke Amsterdam-Zuid (van de vroegere buren van Gretta Duisenberg)
0
Israel Facts
site van de op de Westbank wonende Nederlandse aannemer Yochanan Visser, die de Nederlandse media in de gaten houdt op al te kritische opmerkingen naar Israël
0
Israel-Palestina Info
een ‘objectieve’ site van het duo Ratna Pelle & Wouter Brassé, zo’n beetje de meest overijverige pro-Israël activisten/propagandisten/bloggers/ingezonden brievenschrijvers van Nederland
0
Khamakarpress.com
Nieuws over Islam, moslims, Arabische lente en Palestina
0
Krantenonderzoek NRC
Een krankzinnig ‘onderzoek’ van de radicale pro-Israël activiste Ratna Pelle, ism de ‘Stichting W.A.A.R.’ naar de vermeende subjectiviteit van NRC Handelsblad inzake het Israëlisch Palestijnse conflict.
0
MEMRI (Middle East Media Research Insitute)
Amerikaanse pro-Israëlische organisatie, die zoveel mogelijk de Arabische wereld tracht zwart te maken, door de extreemste artikelen in het Engels te vertalen en ze als ‘mainstream’ te presenteren
0
Mohammed Othman
de weblog van de Palestijnse mensenrechtenactivist Mohammed Othman met veel confronterend materiaal over de bezette gebieden
0
Mondoweiss
Mondoweiss is a news website devoted to covering American foreign policy in the Middle East, chiefly from a progressive Jewish perspective
0
Mustafa Barghouthi
site van de Palestijnse mensenrechtenactivist Mustafa Barghouthi
0
Nir Baram
een hoopgevend geluid uit Israël zelf, van schrijver Nir Baram (toespraak op een Israélische vredesdemonstratie nav de kwestie Gaza Flotilla)
0
Palestine Link
Palestine Link is an initiative by Palestinians in the Netherlands. It is a genuine independent voice and a professional resource and service center.
0
Stan van Houcke, 'Autisme in Nederland'
Een zeer tot nadenken stemmend artikel van Stan van Houcke over ‘onze’ worsteling en ‘ons’ onbegrip van wat er onder moslims en in de islamitische wereld speelt
0
Stan van Houcke, De Oneindige Oorlog
serie interviews met spraakmakende (vooral Joodse en Arabische) intellectuelen over het eindeloze Midden Oostenconflict
0
Stop de Verdraaiing
Een wat klunzige ‘Hasbara’ blog van de radicale Pro-Israël activist/reaguurder Mike Bing, die verwoede pogingen doet allerlei ‘feitelijke onjuistheden’ ten nadele van Israël op te sporen en aan de schandpaal te nagelen. En hij gebruikt speciale apparaat
0
The Iron Wall
documentaire van Mohammed Alatatar over de bezetting en de muur
0
The Israel advocacy Handbook
een variant op het Hasbara-Handboek, van Ami Isseroff, de goeroe van enkele op dit blog besproken extremistische pro-Israël activisten in Nederland
0
The Israel Project’s Secret Hasbara Handbook Exposed
een interessante kijk op de Israëlische Hasbara (uitleg) propganda-machine op Tikun Olam, de site van de kritische Zionist Richard Silverstein (VS) -een verstandig geluid, aanrader!
0
The Israel's Project's 2009 Global Language Dictionary
een recenter, oorspronkelijk geheim, maar sinds enige tijd openbaar Hasbara Handboek, waarin met pakkende sjablonen wordt uitgelegd hoe je een bezetting moet verkopen.
0
Tora Yeshua
Blog van de islamofobe, godsdienstwaanzinnige, extreemrechtse en volgens mij schizofrene ‘Joods Christelijke Pastor’ Ben Kok, tevens beroepsreaguurder op Hoeiboei, het Vrije Volk, etc.
0
W.A.A.R. net
Pro-Israëlisch lobbyclubje, van oa Ratna Pelle, dat de media ‘kritisch’ volgt. Staat voor precies het tegenovergestelde van wat de naam doet suggereren
0
West-Eastern Divan Orchestra
een orkest, opgericht door Edward Said en de wereldberoemde Israëlische dirigent Daniel Barenboim (ook actief in de Israëlische vredesbeweging), voor jonge Palestijnse en Israëlische musici
0
10 jaar na 9/11
In deze tweede reeks van de serie LUX met internationale denkers & doeners overstijgen we de zwartgalligheid en het maatschappelijk onbehagen in de zompige polder en bieden we uitzicht op nieuwe kansen en zelfverzekerd optimisme. In LUX geen fact free
0
Afshin Ellian in NRC
geldt weer hetzelfde voor als wat ik opmerkte bij zijn duo-column met Leon de Winter. Eigenlijk nooit mee eens, maar ik volg het wel
0
Ayaan Hirsi Ali weblog
Niet eens van Ayaan zelf, maar van allerlei ‘fans’ die deze site gebruiken om ‘de islam’ en ‘asielzoekers’ (was Ayaan er zelf niet een?) stevig onder vuur te nemen. Ook vaak erg enthousiast over Rita Verdonk (en dat uit Ayaans naam! ;)
0
‘Islamofobie heeft overeenkomsten met vooroorlogs antisemitisme’
Ineke van der Valk doet al jarenlang onderzoek naar racisme en etnische diversiteit. Ze was werkzaam bij de Anne Frank Stichting en de Universiteit van Amsterdam en werkte mee aan de Monitor Racisme & Extremisme, een onderzoeksproject van de Anne Fran
0
Bang voor Eurabië
een goed en nuchter artikel van Binnert de Beaufort over de Eurabië-theorie van Bat Ye ‘or
0
Bart Jan Sruyt, 'Wilders, de PVV, de Apocalyps en Breivik'
een bespiegeling van Bart Jan Spruyt over een mogelijke (indirecte) relatie tussen de opvattingen en uitingen van Wilders en de daden van Anders Breivik, die naar eigen zeggen door Wilders geïnspireerd zou zijn
0
Bernard Lewis, The Roots of the Muslim Rage
The Atlantic Monthly, september 1990. Het beroemde/beruchte artikel van de oriëntalist Bernard Lewis, dat de belangrijkste inspiratiebron was voor Huntingtons Clash of Civilizations
0
Bijbel/Koran
een hele leuke en inhoudelijk goede site van de Wereldomroep en de Ikon waar het mogelijk is om op verschillende thema’s de Bijbel en de Koran met elkaar te vergelijken
0
De Edmund Burke Stichting
(conservatieve denktank) Hoewel niet beperkt tot het issue multiculturalisme, toch een belangrijke speler in het Nederlandse debat
0
Dhimmitude.org
website van de, inmiddels ook in Nederland invloedrijke (zie Wilders, Hans Jansen en sites als Hoeiboei) anti-islamcomplotdenkster Bat Ye’or (van de Eurabië-theorie)
0
discussie tussen Tariq Ramadan en Paul Scheffer
een constructief gesprek op niveau tussen twee markante denkers over de multiculturele samenleving, georganiseerd door de Iraanse kunstenares Soheila Najand (Interlab). Zelf zat ik in het publiek en heb dit toen als een buitengewoon zinnige discussie erv
0
Eurabië blog
Blog rond het paranoïde gedachtegoed van de anti-islam activiste Bat Ye’or (Giselle Littman)
0
Eurabië punt nl
extreemrechtse website waarop Bat Ye’or, Robert Spencer, columns van Afshin Ellian, Hans Jansen en veel pro-Israël moeiteloos worden gecombineerd met de Wodansknoop van de Heel-Nederlandse Delta Stichting.
0
Ex Ponto
ex Ponto is een journalistiek magazine dat op internet verschijnt. Het merendeel van de artikelen wordt door vluchteling-journalisten en andere migranten geschreven. Met Nederlandse journalisten als gast
0
Factsheed Fitna
doorlichting van Fitna door de islamdeskundigen Fred Leemhuis, Ruud Peeters, ea.
0
Faith Freedom International (maar niet voor iedereen ;)
islambashingsite, in eigen woorden: FAITH FREEDOM INTERNATIONAL is de stem van de waarheid. We hebben slechts één doel : de haat stoppen, de leugens van Islam blootleggen en het moslimexpansionisme aan banden leggen
0
Fitna ontleed
een analyse van Fitna beeld voor beeld van de Volkskrant
0
Geert Wilders very own two state solution
de Israëlische kwaliteitskrant Ha’aretz over Geert Wilders- Laat meteen zien hoe Wilders, zg een grote vriend van de Joodse staat, zich ook in Israël positioneert
0
Gilles Kepel, The Middle East in Crisis
Lecture of the famous French scholar in Middle Eastern Studies Gilles Kepel at the Asia Institute, University of Melbourne, 2010
0
Hans Jansen (arabist)
Zo langzamerhand een beetje de ‘rechtsbuiten’ onder de Nederlandse arabisten. Niet vaak (meer) mee eens, maar toch interessant om te volgen
0
Hans Jansen vs Joris Luyendijk
een onthullend en memorabel debat tussen Hans Jansen en Joris Luyendijk bij Pauw & Witteman op 17 november 2010 (fragment). Volledig debat hier: http://ra.2see.nl/hans-jansen-ontmaskert-zichzelf
0
Hans Jansen, Anton Constandse lezing- deel 1 (totaal 5 delen)
een alarmitisch betoog tegen ‘het gevaar van de islam’- totaal niet mee eens, maar wel een retorisch meesterwerkje (en vaak erg geestig). Daarom interessant om aan te tonen wat er niet aan deugt
0
Het Vrije Woord
Rechts populistische onzinwebsite, waar, in naam van Pim Fortuyn, oa Human Rights Watch een ‘dubieuze organisatie’ wordt genoemd en Likoed Nederland het forum vult
0
International Free Press Society
een genootschap van ‘islamcritici’ die vinden dat hun vrijheid van meningsuiting onder druk staat. Vooral interessant om de who is who van de internationale coterie waar Wilders nu ook toe behoort goed door te spitten
0
Krapuul.nl
Krapuul is een podium waarop sinds juni 2009 artikelen worden gepubliceerd die een bijdrage kunnen leveren aan de inhoudelijke discussie over normen en waarden, de sociale cohesie en de fundamentele rechten en vrijheden van alle Nederlanders en mensen die
0
Leon Heuts, Osama Bin Ladens filosoof
Filosofie Magazine (over Sayyid Qutb, een van de grondleggers van het hedendaagse moslimfundamentaisme/islamisme)
0
Naema Tahir, Geloof en de rechtsstaat
kraakheldere Buitenhofcolumn van Naema Tahir. Eigenlijk volkomen voor de hand liggend, maar toch noodzakelijk in het nogal vertroebelde debat
0
Sayyid Qutb, Milestones/Ma'alim fi'l-tareeq/معالم في الطريق
Sayyid Qutbs belangrijkste geschrift uit 1965 online (Engels). Milestones is een van de belangrijkste manifesten van de milante islamistische beweging en inspiratiebron voor bijv. Bin Laden
0
Selefie Nederland
Uitgesproken orthodoxe Islamitische site. Voor wie het wil weten, dit is ongeveer wat ‘ze’ vinden (zeer informatief). Vooral veel vroomheid, geen extremisme
0
Sjoerd de Jong, Gelijker dan de rest
Cultuurrelativisme en de ware westerse normen, NRC Handelsblad 04-10-2002 (met oa een kritische bespreking van Paul Cliteurs ‘Moderne Papoea’s’)
0
Stan van Houcke, 'Autisme in Nederland'
Een zeer tot nadenken stemmend artikel van Stan van Houcke over ‘onze’ worsteling en ‘ons’ onbegrip van wat er onder moslims en in de islamitische wereld speelt
0
Stan Verdult
interessante boekrecensies mbt de islam en Midden Oosten
0
The Brussels Journal-The Voice of Conservatism in Europe
bonte verzameling van oa ook hier veel besproken rechtse auteurs, zoals de antroposoof Jos Verhulst (met een voorliefde voor Holocaustontkenners), de homofobe PVV adviseur Paul Belien en de Noorse anti-islamblogger Fjordman
0
The real Geert Wilders
exposes his essentialist and manichean views in a speech for The International Free Press Society/David Horowitz Freedom Center in Beverly Hills, April 4, 2009
0
Tora Yeshua
Blog van de islamofobe, godsdienstwaanzinnige, extreemrechtse en volgens mij schizofrene ‘Joods Christelijke Pastor’ Ben Kok, tevens beroepsreaguurder op Hoeiboei, het Vrije Volk, etc.
0
Wilders, the Movie
Onderhoudende documentaire van Joost van der Valk (VPRO 2010) over Wilders. Zeker aardig om te bekijken, al is de film niet heel onthullend.
0
Wilders; profeet van de angst
Zembla, 25-04-2010. Terwijl de integratieproblemen van moslims in Nederland juist afnemen radicaliseert Geert Wilders steeds verder in zijn uitspraken over de islam. Zijn donkere angstfantasieën over de oprukkende islam en zijn dromen over oorlog en depo
0
Worst of Wilders; Provoking Extremities
een Engelsetalige compilatie van de handel en wandel van onze meest besproken en controversiële volksvertegenwoordiger, ook in het buitenland (14 delen)
0
On Global/Local Art
my articles on contemporary international art in English
0
nieuwe ontwikkelingen en initiatieven voor democratisering in de Arabische wereld en het Midden Oosten
'I have lost my son, but I am proud of what he did'
Interview met de moeder van Mohamed Bouazizi (in The Guardian), wiens zelfmoord uiteindelijk leidde tot de val van het regime Zine el Abidine Ben Ali in Tunesië
0
'Zenga zenga'
eerste half uur van de krankzinnige speech van Muammar al-Qadhafi, op Al Jazeera (met simultaanvertaling in het Engels)
0
Blogging on the Nile
Inmiddels legendarische documentaire van Al-Jazeera English uit 2007 over het activisme voor meer democratie in de Arabische wereld via facebook, twitter en blogs
0
De Libische PR en Westerse intellectuelen (Tegenlicht)
een ontluisterend interview met de, ook door mij bewonderde, beroemde politicoloog Benjamin Barber over zijn activiteiten voor de Monitor Group van Saif Qadhafi (BBC)
0
Interview met Wael Ghonim
een medewerker van google en (tegen wil en dank) door zijn internetactiviteiten de motor achter de Egyptische jongerenbeweging die leidden tot de demonstraties op het Tahrir-plein
0
Jadaliyya Interview with Ali Ahmida (Libië)
One of the most interesting sites with updates and backgrounds on the revolts in the Arab world is Jadaliyya.com. Today they published their first interview conducted by Jadaliyya Co-Editor Noura Erakat with one of the leaders of the Libyan uprising: Ali
0
Jadaliyya.com
Jadaliyya is an independent Ezine produced by ASI (Arab Studies Institute), a network of writers associated with the Arab Studies Journal (www.ArabStudiesJournal.org).
0
Marathoninterview met Koos van Dam, VPRO, donderdag 29 december 2011 20:00 Radio 1
De Nederlandse topdiplomaat Nikolaos (Koos) van Dam (1945) is de afgelopen 22 jaar ambassadeur geweest op vijf posten: Irak, Egypte, Turkije, Duitsland en Indonesië. Daarvoor werkte hij al als diplomaat in Libanon en Libië. Hij studeerde politieke en so
0
Mona Eltahawy
website van de Egyptische/Amerikaanse journaliste Mona Eltahawy, een van de meest spraakmakende rapporteurs van de nieuwe democratische opleving
0
Mondoweiss
Mondoweiss is a news website devoted to covering American foreign policy in the Middle East, chiefly from a progressive Jewish perspective
0
Suze in the City
blog van Suze Morayef over street art en gaffiti in Cairo, Beirut, Tripoli en andere Arabische hoofdsteden tijdens en na de revoluties
0
Tariq Ali (Al Jazeera)
Een gesprek met de beroemde Pakistaanse historicus Tariq Ali over de recente gebeurtenissen in het Midden Oosten. Daarna een gesprek met Zalmay Khalilzad, vmlg US ambassadeur bij de VN, in Irak en Afghanistan
0
The political power of literature (Al Jazeera)
een gesprek met de schrijvers Ahdaf Soueif (Egypte) en Hisham Matar (Libië) over de gebeurtenissen in hun land. De beroemde Chileense schrijver Ariel Dorfman (van Death and the Maiden) blikt terug op de situatie onder het bewind van Pinochet
0
The Power of literature (Al Jazeera)
over de rol van literatuur- een gesprek met de schrijvers Ahdaf Soueif (Egypte), Hisham Matar (Libië) en het commentaar van een veteraan uit een andere tijd Ariel Dorfman (Chili)
0
The Syrian People know their Way
الشعب السوري عارف طريقه Syrisch kunstenaarscollectief (grotendeels anoniem) die zich bezighouden met geëngageerde kunst
0
Witness: Little Dictator (Al Jazeera)
Mooie documentaire over de dilemma’s van de makers van Top Goon, het clandestiene satirische programma dat het regime van Assad op de hak neemt
0
Antroposofie en Apocalypse
weblog van Kees Kromme (onder pseud. Cheese Curve), die vaak op deze site heeft gereageerd. Bijzonder Ahrimanvrezend! Maar ja, de ‘Apocalypse’ is nakende ;)
0
antroposofie in de pers
weblog van Michel Gastkemper (oa van de nieuwe Rudolf Steinervertalingen, die onze discussies regelmatig volgt en heeft besproken)
0
De Hokjesman (VPRO)
Gefascineerd door de heersende hokjesgeest gaat programmamaker Michael Schaap op veldonderzoek binnen de leefwereld van aansprekende Nederlandse subculturen.
0
Geen sprake van
pamflet van de ‘rechtzinnige’ antroposofen Willem Frederik Veltman, Mees Meeussen, Walter Heijder en Robert Jan Kelder, die vonden dat de van Baarda-commissie te ver ging
0
Gie ten Berghe, De uitbuiting van de Holocaust
Omdat op dit blog antroposofen die de Holocaust ontkennen ter sprake komen, hier een uitstekende weerlegging van hun argumenten (met dank aan Michel Gastkemper, die dit verhaal eerder in stelling bracht tegen Jos Verhulst en companen)
0
Guns, Germs and Steel
documentaire over de gelijknamige studie van Jared Diamond. De van Baarda-commissie meent in zijn werk een rechtvaardiging voor Steiners rassentheoriën te vinden (p. 422-423). Diamond zegt: ‘any assumption based on race is absurd’. Maar oordeel zelf.
0
KRO Heb ik genoeg; Karin leeft als antroposoof
Karin de Groot duikt in de antroposofie en laat zich onderdompelen. Vooral heel empathisch (en daardoor informatief), maar totaal niet kritisch. Antroposofie van de zonnige kant
0
Loek Dullaart, De wereldregering in wording.
niet racistisch maar wel typische antroposofische paranoia van hetzelfde soort als de Brug. Alle 9/11 claims uit dit stuk zijn overigens eerder overtuigend weerlegd (zie bijv. Zembla Het complot van 11 september).
0
Ramon de Jonghe
Blog van de Belgische auteur en kritische ‘Steinerschoolwatcher’ Ramon de Jonghe (zie ook www.steinerscholen.com )
0
Ramon de Jonghe
blog van Ramon de Jonghe (België, ook van Steinerscholen.com), met wie ik veel ben opgetrokken in de racisme-kwestie in de antroposofie
0
Ridzerd van Dijk
(pro)antroposofisch weblog met oa de Grote Rudolf Steiner Citaten Encyclopedie
0
Robert Jan Kelder: Het Nieuwe Voorzittersschap.blogspot
Van de zeer orthodoxe antroposoof Robert jan Kelder, die het, net als ik, zeer oneens is met het van Baarda-rapport, alleen om precies de tegenovergestelde reden. Volgens hem is er qua racisme in het werk van Steiner niets aan de hand, volgens het rapport
0
Rudolf Steiner, De Volkszielen (4 & 6)
de vierde en de zesde voordracht in de Nederlandse vertaling van Die Mission einzelner Volksseelen, GA 121 (vert. van J. Jonker-Driessen, uitgave Vrij Geestesleven, 1983)
0
Schwarz-Weiß-Konstruktionen im Rassebild Rudolf Steiners
von Jana Husmann-Kastein, M.A. Kulturwissenschaft und Gender Studies, ist assoziiertes Mitglied des Graduiertenkollegs “Geschlecht als Wissenskategorie” der Humboldt-Universität zu Berlin.
0
Steinerscholen.be (Ramon de Jonghe)
website van Ramon de Jonghe (België), waar ik de nodige bijdragen heb geleverd aan de discussie over antroposofie en racisme
0
The Brussels Journal-The Voice of Conservatism in Europe
bonte verzameling van oa ook hier veel besproken rechtse auteurs, zoals de antroposoof Jos Verhulst (met een voorliefde voor Holocaustontkenners), de homofobe PVV adviseur Paul Belien en de Noorse anti-islamblogger Fjordman
0
tijdschrift 'de Brug'
Het meest extreme voorbeeld van antroposofie en racisme (Holocaust negationisme) dat ik ken, door mij vaak onder vuur genomen. Zie ook www.vrijgeestesleven.be
0
Vrij Geestesleven.be
Belgische antroposofische website met openlijk Neo-Nazi materiaal en met vele verwijzingen naar (illegale) downloads van Holocaust-ontkennings lectuur.
0
Sayyid Qutb, Milestones/Ma'alim fi'l-tareeq/معالم في الطريق
Sayyid Qutbs belangrijkste geschrift uit 1965 online (Engels). Milestones is een van de belangrijkste manifesten van de milante islamistische beweging en inspiratiebron voor bijv. Bin Laden
0
sites mbt homoseksualiteit, van emancipatie, belangenorganisaties tot ongecompliceerd uitgaan, die mijn sympathie/instemming/ voorkeur hebben
Secret Garden
Secret Garden is een Stichting van homo-/bi-seksuelen/lesbische/transgender moslims en sympathisanten, gevestigd in Amsterdam
0
Strijders voor de liefde
Documentaire in het kader van de Gay Pride waarin Sipke Jan Bousema in binnen- en buitenland op zoek gaat naar de mannen en vrouwen die een dagelijkse strijd moeten leveren om hun liefde openlijk en veilig te mogen uiten.
0
The Celluloid Closet
documentaire van Rob Epstein en Jeffrey Friedman (1995) over de representatie van homoseksualiteit en homoseksuelen in Hollywoodfilms door de jaren heen
0
ABC Tree House
De expositieruimte van de American Book Center in Amsterdam, waar wat mij betreft vaak zeer interessante en sympathieke tentoonstellingen worden georganiseerd. Ook een goed platform voor kunstenaars uit het Midden Oosten in Nederland!
0
Art above all
tentoonstelling uit 2004 van kunstenaars uit het Midden Oosten (zowel Iran, verschillende Arabische landen als Israël) in ABC Treehouse. Een aantal van deze kunstenaars zijn op dit blog uitgebreid ter sprake gekomen
0
Ayaan Hisrsi Ali vs Tariq Ramadan
‘schreeuwdebat’ tussen Ayaan Hirsi Ali en Tariq Ramadan op CNN, olv Christiane Ananpour (op de VK blog van Lucas Lay)
0
Checkpoint
Israeli Documentary Directed by Yoav Shamir (over de Israëlische bezetting van Palestijns land)
0
Control Room al-Jazeera
een documentaire over de werkwijze van al-Jazeera, dat wat mij betreft op een bewonderenswaardige wijze laveert tussen de ondemocratische Arabische regimes enerzijds en de Amerikaanse pressie anderzijds
0
De Avonden (VPRO)
over Iraakse kunstenaars in Nederlandse ballingschap (met mijzelf en de Iraakse Koerdische kunstenaar Aras Kareem)
0
Een oud spotje van de CD van Janmaat
Vergelijk met Wilders of zelfs een deel van de mainstream nu! Terwijl Janmaats partij nog voortkwam uit de echt Neo Nazistische Nederlandse Volks Unie
0
Esther Schreuder
blog van curator/kunsthistorica Esther Schreuder
0
EUMAN
European Union Migrant Artists Network (Helsinki)- veel Iraakse kunstenaars
0
Ex Ponto
ex Ponto is een journalistiek magazine dat op internet verschijnt. Het merendeel van de artikelen wordt door vluchteling-journalisten en andere migranten geschreven. Met Nederlandse journalisten als gast
0
Factor (IKON)
uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
0
Gilles Kepel, The Middle East in Crisis
Lecture of the famous French scholar in Middle Eastern Studies Gilles Kepel at the Asia Institute, University of Melbourne, 2010
0
Jadaliyya.com
Jadaliyya is an independent Ezine produced by ASI (Arab Studies Institute), a network of writers associated with the Arab Studies Journal (www.ArabStudiesJournal.org).
0
Jesus Camp
documentaire van Rachel Grady and Heidi Ewing 2008. Over de Christenfundamentalisten in Amerika
0
recensie Edward Saids 'Orientalism'
een buitengewoon genuanceerde en zinnige bespreking van Edward Saids Orientalism, door Stan Verdult. Zie zeker ook zijn andere besprekingen van aanverwante werken (links in de linkerkantlijn)
0
Sayyid Qutb, Milestones/Ma'alim fi'l-tareeq/معالم في الطريق
Sayyid Qutbs belangrijkste geschrift uit 1965 online (Engels). Milestones is een van de belangrijkste manifesten van de milante islamistische beweging en inspiratiebron voor bijv. Bin Laden
0
streamtime.org
veel interessant nieuws uit het Midden Oosten, vooral Irak
0
The Brussels Journal-The Voice of Conservatism in Europe
bonte verzameling van oa ook hier veel besproken rechtse auteurs, zoals de antroposoof Jos Verhulst (met een voorliefde voor Holocaustontkenners), de homofobe PVV adviseur Paul Belien en de Noorse anti-islamblogger Fjordman
0
Wilders; profeet van de angst
Zembla, 25-04-2010. Terwijl de integratieproblemen van moslims in Nederland juist afnemen radicaliseert Geert Wilders steeds verder in zijn uitspraken over de islam. Zijn donkere angstfantasieën over de oprukkende islam en zijn dromen over oorlog en depo
0
Wonderland deel 1
driedelige documentaire over de opkomst en de neergang van het ‘politieke correcte denken’ in Nederland van Robert Oey. Mooi gemaakt en nog altijd onthullend.
0
![36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n1.jpg?w=458&resize=458%2C342&h=342#038;h=342 "36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]")
![36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n1.jpg?w=254&resize=254%2C342&h=342#038;h=342 "36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]")
![36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n1.jpg?w=464&resize=464%2C626&h=626#038;h=626 "36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]")
![36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n1.jpg?w=248&resize=248%2C185&h=185#038;h=185 "36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]")
![36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n1.jpg?w=248&resize=248%2C185&h=185#038;h=185 "36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]")
![36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n1.jpg?w=248&resize=248%2C248&h=248#038;h=248&crop=1 "36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]")
![36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n1.jpg?w=454&resize=454%2C454&h=454#038;h=454&crop=1 "36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]")
![34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n1.jpg?w=258&resize=258%2C258&h=258#038;h=258&crop=1 "34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]")
![35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n1.jpg?w=258&resize=258%2C192&h=192#038;h=192 "35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]")
![36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n1.jpg?w=408&resize=408%2C304&h=304#038;h=304 "36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]")
![35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n1.jpg?w=304&resize=304%2C304&h=304#038;h=304&crop=1 "35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]")
![35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n1.jpg?w=428&resize=428%2C428&h=428#038;h=428&crop=1 "35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]")
![36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n1.jpg?w=284&resize=284%2C212&h=212#038;h=212 "36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]")
![36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n1.jpg?w=284&resize=284%2C212&h=212#038;h=212 "36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]")
![36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n1.jpg?w=309&resize=309%2C309&h=309#038;h=309&crop=1 "36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]")
![35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n1.jpg?w=309&resize=309%2C231&h=231#038;h=231 "35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]")
![36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n1.jpg?w=403&resize=403%2C544&h=544#038;h=544 "36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]")
![36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n1.jpg?w=356&resize=356%2C266&h=266#038;h=266 "36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]")
![36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n1.jpg?w=356&resize=356%2C266&h=266#038;h=266 "36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]")
![36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n1.jpg?w=303&resize=303%2C409&h=409#038;h=409 "36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]")
![36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n1.jpg?w=409&resize=409%2C409&h=409#038;h=409&crop=1 "36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]")
![34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n1.jpg?w=716&resize=716%2C716&h=716#038;h=716&crop=1 "34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]")
![M.Sabri_1[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/m-sabri_11.jpg)
![97percent_human[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/97percent_human1.jpg)
![Extract_from_Watani_My_Country-60s[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/extract_from_watani_my_country-60s1.jpg)
![Mother[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/mother1.jpg)
![Hydrogen_Atom_-_1990s[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/hydrogen_atom_-_1990s1.jpg)
![Air_-2[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/air_-21.jpg)
![Water_._Salt_and_Vinegar[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2013/06/water_-_salt_and_vinegar1.jpg)
.jpg "Culture in defiance")
‘Dungeons’ van Jaber al-Azmeh
Het schilderij ‘A young man called Kashoosh’ van Khalil Younes
Bullet
Cartoon van Ali Ferzat
» Regisseur Jameel wil alleen vermomd in beeld NOS
Mijn hersenspinsels en gedachtekronkels 
leave a comment