The abstract works of Ziad Haider (1954, Al-Amara, Iraq-2006 Amsterdam, the Netherlands) can be interpreted as deep reflections on his own turbulent biography, but always indirect, on a highly sublimized level. Born in Iraq and lived through a period of war and imprisonment, and after he found his destiny in the Netherlands, he left an impressive oeuvre.
Ziad Haider studied in the first half of the seventies at the Baghdad Institute of Fine Arts. In the two decades before a flourishing local and original Iraqi art scene was created. From the fifties till the seventies Iraq was one of the leading countries in the Arab world in the field of modern art and culture. Artists like Jewad Selim, Shakir Hassan al-Said and Mahmud Sabri shaped their own version of international modernism. Although these artists were educated abroad (mainly in Europe), after returned to Iraq they founded an art movement which was both rooted in the local traditions of Iraq as fully connected with the international developments in modernist art. They created a strong and steady basis for an Iraqi modern art, unless how much the Iraqi modern art movement would suffer from during the following decades of oppression, war and occupation, so much that it mainly would find its destiny in exile.
The turning-point came during the time Ziad Haider was studying at the academy. Artists who were a member of the ruling Ba’th party- or willing to become one- were promised an even international career with many possibilities to exhibit, as long as they were willing to express their loyalty to the regime, or even sometimes participate in propaganda-projects, like monuments, or portraits and statues of Saddam Husayn. Ziad Haider, who never joined the Ba’th party, was sent into the army.
In 1980 the Iraqi regime launched the long and destructive war with Iran. Many young Iraqis were sent into the army to fight at the frontline. This also happened to Ziad Haider. The Iraq/Iran war was a destructive trench war in which finally one million Iraqis (and also one million Iranians) died. The years of war meant a long interruption in Ziad Haider’s career and live as an artist. It turned out much more dramatic for him, when he was back in Baghdad for a short period at home. He was arrested after he peed on a portrait of Saddam Husayn. Ziad Haider was sent to Abu Ghraib Prison, where he stayed for five years (1986-1990) probably the darkest period of his life. After his time in prison he was sent away to the front again, this time in a new war: the occupation of Kuwait and the following American attack on Iraq.
After the Intifada of 1991, the massive uprising against the Iraqi regime in the aftermath of the Gulf War, which was violently supressed, Ziad Haider fled Iraq, like many others. After a period of five years in Syria and Jordan he was recognized by the UN as a refugee and was invited to live in the Netherlands, which became his new homeland. With a few paintings and drawings, he arrived 1997 in Amersfoort. After Amersfoort he lived for short a while in Almere and finally in Amsterdam. In first instance it was not simple to start all over again as an artist in his new country. Beside he worked further in his personal style he started to draw portraits in the streets of Amsterdam (the Leidse Plein and the Rembrandtplein). Later he organised, together with the Dutch artist Paula Vermeulen he met during this time and became his partner, several courses in drawing and painting in their common studio. Ziad Haider was very productive in this period and created many different works in different styles. Giving courses in figurative drawing and painting and drawing portraits was for him very important. As he told in a Dutch television documentary on five Iraqi artists in the Netherlands (2004, see here) these activities and the positive interaction with people were for him the best tools to “drive away his nightmares”.
In his abstract works, always the main part of his artistic production, he sought the confrontation with the demons from the past. Although abstract there are often some recognisable elements, which are returning in several works during the years. A returning motive is the representation of his feet. This refers to several events from his own life. As a soldier Ziad had to march for days. When he was released from prison, together with some other prisoners, he was the only one who, although heavily tortured on his feet, who was able to stand up and walk. And his feet brought him further, on his long journey into exile, till he finally found a safe place to live and work.
The motive of his bare feet is not the only figurative element in his work. In many of his paintings and drawings there are some more or less anthropomorphic elements, often molten together with structures with the appearance of liquid metal. The theme of man and machine plays an important role in the expressive works of Ziad. Of course this is close connected to his own biography and history of war and imprisonment.
In some of his works one can vividly experience a sense of a claustrophobic space, referring to his time spending in the trenches during the war, the interior of the tank and- later- the prison-cell. But all these experiences went through a process of transformation, of abstraction and translated in the language of art. And this art is, unless the underlying struggle, very lyrical in its expression.
The also in the Netherlands living Iraqi journalist, poet and critic Karim al-Najar wrote about Ziad Haider: “For a very long time the artist, Ziad Haider, has been living in solitude, prison and rebellion. On this basis, the foregoing works constitute his open protest against the decline, triviality and prominence of half-witted personalities as well as their accession of the authority of art and culture in Iraq for more than two decades. Here we could touch the fruits of the artist’s liberty and its reflection on his works. For Ziad Haider has been able to achieve works showing his artistic talent and high professionalism within a relatively short time. We see him at the present time liberated from his dark, heavy nightmares rapidly into their embodiment through colour and musical symmetry with the different situations. It indeed counts as a visual and aesthetic view of the drama of life as well as man’s permanent question, away from directness, conventionality and false slogans”.
Although he opposed another American war against Iraq, with an uncertain outcome for its people, the end of the Ba’athist regime made it possible to visit his home country after many years of exile. In the autumn of 2003 he visited Iraq for the first time since his long absence in exile. His visit to iraq made a great impression and also influenced his work after. In the last series of paintings he made his use of colours changed dramatically. The explosive use of intense shades of red were replaced for a use of sober browns and greys. The dynamic compositions were changed in regular constructed forms. Also these works, from his last series, are represented on this exhibition.
Ziad meant a lot for many, as an artist, but also as a human being and a friend. Within the community of exiled Iraqi artists in the Netherlands he played a very important role. In 2004 he initiated the Iraqi cultural manifestation in Amsterdam, with the title “I cross the Arch of Darkness”, a quote from a poem by his friend, the also in the Netherlands living Iraqi poet Salah Hassan ( ﺃﻋﺒﺭﻗﻮﺲ ﻟﻟﻆﻻﻢ ﺃﻮﻤﻰﻋ ﻟﻟﻧﻬﺎﺭ ﺑﻌﻛﺎﺰﻱ , from his collected poems, published under the title “A rebel with a broken compass”, 1997). In this festival visual artists, poets, musicians and actors came together to show the variety and richness of the Iraqi cultual life in exile to a Dutch audience.
During the years Ziad and Paula lived at the Rozengracht in the old centre of Amsterdam, there home was a regular meetingpoint of many exiled Iraqi artists, poets, writers, musicians, actors, journalists and intellectuals. Many will cherish their sweet memories of the sometimes notorious gatherings till deep in the night. His sudden death in 2006 was a great loss for many of us.
The works of Ziad are still here and they deserve to be exhibited (now his second exhibition after he passed away). With this exhibition we celebrate Ziad Haider what he meant as an artist and as a human being.
Het abstracte werk van Ziad Haider (al-Amara, Irak, 1954-Amsterdam 2006) kan worden gezien als een diep doorleefde reflectie op zijn roerige levensgeschiedenis, zij het altijd in gesublimeerde vorm. Afkomstig uit Irak en, na een periode van oorlog en gevangenschap, uitgeweken naar Nederland, heeft hij, in de jaren dat hij werkzaam in Nederlandse ballingschap was, een groot aantal indrukwekkende werken nagelaten.
Ziad Haider studeerde begin jaren zeventig aan de kunstacademie in Bagdad.
In de twee decennia daarvoor was er in Irak een bloeiende modernistische kunstscene ontstaan. Vanaf de jaren vijftig tot in de jaren zeventig was Irak een van de meest toonaangevende landen op het gebied van moderne kunst en cultuur in de Arabische wereld. Iraakse kunstenaars als Jewad Selim, Shakir Hassan al-Said en Mahmud Sabri creëerden hun eigen versie van het internationale modernisme. Hoewel deze kunstenaars elders (vooral in Europa) waren opgeleid, trachtten zij, teruggekeerd naar hun geboorteland, een moderne kunstscene op te zetten, die zowel geworteld was in de lokale traditie, als aansloot bij de internationale ontwikkelingen. Zij creëerden hiermee een stevige basis voor een heel eigen Iraakse moderne kunsttraditie, hoezeer deze ook onder druk kwam te staan in de daaropvolgende decennia, vol met onderdrukking, oorlog en bezetting, waardoor vele Iraakse kunstenaars noodgedwongen hun werk in ballingschap moesten voortzetten.
In de tijd dat Ziad Haider studeerde kwam net het kantelpunt. Kunstenaars die lid van de regerende Ba’thpartij waren, konden, wanneer zij ook bereid waren om bij gelegenheid mee te werken met de verheerlijking van het regime en de officiële propaganda, soms een glanzende carrière tegemoetzien, tot en met de mogelijkheid tot exposeren in het buitenland. Ziad Haider, die geen lid van de Ba’thpartij was, werd na zijn studietijd meteen het leger ingestuurd.
Kort daarna, begin 1980, stortte het Iraakse regime zich in de oorlog met Iran. Vele jonge Iraki’s werden de oorlog ingestuurd om aan het front als soldaat te dienen en ook Ziad Haider trof dit lot. De Irak/Iran oorlog was een vernietigende loopgravenoorlog, waarin uiteindelijk een miljoen Iraki’s (en een miljoen Iraniërs) de dood vonden. De jaren van oorlog betekenden een lange onderbreking van Ziads loopbaan als kunstenaar. Zijn leven zou nog een veel heviger wending nemen toen hij midden jaren tachtig, gedurende een kort verlof in Bagdad, werd gearresteerd, omdat iemand over hem had geklikt bij de geheime dienst. Hij had over een portret van Saddam geplast. Voor bijna vijf jaar verbleef Ziad Haider in de beruchte Abu Ghraib gevangenis, de donkerste periode van zijn leven (1986-1990). Nadat hij was vrijgelaten werd hij weer terug het leger ingestuurd dat net Koeweit was binnengevallen. Ook de Golfoorlog van 1991 maakte hij volledig mee.
Na de volksopstand tegen het regime van 1991 ontvluchtte hij Irak. Voor vijf jaar verbleef hij achtereenvolgens in Syrië en Jordanië, totdat hij in 1997 als vluchteling aan Nederland werd toegewezen. Met een paar schilderijen en een serie tekeningen, kwam hij aan in ons land, waar hij terecht kwam in Amersfoort. Na Amersfoort woonde hij voor korte tijd in Almere en vervolgens in Amsterdam. Net als voor veel van zijn lotgenoten, was het in eerste instantie niet makkelijk om zich hier als kunstenaar te vestigen. Naast dat hij doorwerkte aan zijn persoonlijke stijl, werkte hij ook veel als portrettist en tekende hij portretten van passanten op het Leidse Plein en het Rembrandtplein. Later gaf hij, samen met Paula Vermeulen, die hij in die tijd ontmoette, ook verschillende teken- en schildercursussen in hun gemeenschappelijke atelier. Ziad Haider was in deze periode zeer productief, werkte met verschillende technieken in verschillende stijlen. Juist het werken met zijn cursisten of het tekenen van portretten op straat waren voor hem een belangrijke bron levenslust, zoals hij dat een keer verklaarde voor de IKON televisie, in een documentaire uit 2003: “Een manier om de terugkerende nachtmerries te verdrijven” (Factor, Ikon, 17-6-2003, zie hier).
In zijn abstracte werk ging Ziad Haider juist de confrontatie aan met de heftige gebeurtenissen uit zijn leven van de jaren daarvoor. In deze werken duiken ook een paar herkenbare elementen op, die regelmatig terugkeren in verschillende werken. Een motief dat op verschillende manieren terugkeert, is de weergave van zijn voeten. Dit gegeven refereert aan verschillende gebeurtenissen in zijn leven. Als soldaat moest Ziad Haider vaak lange marsen afleggen. Toen hij uit de gevangenis werd vrijgelaten was hij de enige van zijn medegevangenen die nog amper in staat was om op zijn voeten te staan. En natuurlijk hebben zijn voeten hem verder gedragen, op zijn lange reis in ballingschap, totdat hij uiteindelijk een veilige plaats vond.
Het motief van de voeten is niet het enige herkenbare gegeven in Ziads werken. Vaak zijn er min of meer antropomorfe elementen te ontdekken. Deze lijken vaak versmolten met vormen die doen denken aan gloeiend metaal. Het thema mens en machine speelt in het werk van Ziad een belangrijke rol. Ook dit thema hangt vanzelfsprekend nauw samen met zijn eigen geschiedenis van oorlog en gevangenschap.
Voelbaar is in sommige werken ook de claustrofobische ruimte, die refereert aan zijn verblijf in de loopgraven, de tank en daarna de cel, al zijn deze ervaringen altijd door een transformatieproces gegaan, waardoor ze zijn te vervatten in kunst. En deze kunst heeft, ondanks de strijd, vaak een buitengewoon lyrisch karakter.
De in Nederland wonende Iraakse journalist, dichter en criticus Karim al-Najar over Ziad Haider: ‘For a very long time the artist, Ziad Haider, has been living in solitude, prison and rebellion. On this basis, the foregoing works constitute his open protest against the decline, triviality and prominence of half-witted personalities as well as their accession of the authority of art and culture in Iraq for more than two decades. Here we could touch the fruits of the artist’s liberty and its reflection on his works. For Ziad Haider has been able to achieve works showing his artistic talent and high professionalism within a relatively short time. We see him at the present time liberated from his dark, heavy nightmares rapidly into their embodiment through colour and musical symmetry with the different situations. It indeed counts as a visual and aesthetic view of the drama of life as well as man’s permanent question, away from directness, conventionality and false slogans’.
Hoe zeer hij ook zijn bedenkingen had bij de Amerikaanse invasie van Irak in 2003, het betekende voor Ziad wel een mogelijkheid om weer zijn geboorteland te bezoeken. In de herfst van 2003 zette hij deze stap. Zijn bezoek aan Irak maakte grote indruk en had ook zijn weerslag op de laatste serie werken die hij maakte. Allereerst veranderde zijn palet. Het intense rood, dat zijn werken voor die tijd sterk had gedomineerd, werd vervangen door sobere bruinen en grijzen. De heftige bewegingen in zijn composities maakten plaats voor een regelmatiger opbouw. Ook dat werk, uit zijn laatste reeks, is op deze tentoonstelling te zien.
Ziad heeft veel betekend als kunstenaar, maar verder was hij ook een belangrijk figuur binnen de Iraakse kunstscene in ballingschap. Zo was hij de initiatiefnemer van het de manifestatie “Ik stap over de Boog van Duisternis; Iraakse kunstenaars in Amsterdam”. Onder deze titel , die verwijst naar een zin uit een gedicht van de dichter en Ziads vriend Salah Hassan, ( “ﺃﻋﺒﺭﻗﻮﺲ ﻟﻟﻆﻻﻢ ﺃﻮﻤﻰﻋ ﻟﻟﻧﻬﺎﺭ ﺑﻌﻛﺎﺰﻱ ” , uit de bundel Een rebel met een kapot kompas, 1997), werd er in 2004 een Iraaks cultureel festival in Amsterdam georganiseerd, waarin verschillende uit Irak afkomstige beeldende kunstenaars, dichters, musici en acteurs centraal stonden.
Gedurende de jaren dat Ziad en Paula samen aan de Rozengracht woonden, was hun huis een trefpunt van vele Iraakse beeldende kunstenaars, maar ook dichters, schrijvers, musici, acteurs en journalisten. Velen zullen dierbare herinneringen koesteren aan deze roemruchte avonden. Het plotselinge overlijden van Ziad Haider in 2006 kwam dan ook als een grote klap.
Zijn werk is er gelukkig nog en verdient het om getoond te worden. Met deze tentoonstelling vieren wij wat hij als kunstenaar en als mens heeft betekend.
On Sunday February 19th in Utrecht (in the artists Society Kunstliefde) the exhibition ‘Distant Dreams, the other face of Iraq’ will be opened, an exhibition of five Iraqi artists who are living and working in the Netherlands, curated by Martin van der Randen. The participating artists are Salam Djaaz, Qassim Alsaedy, Baldin Ahmad, Awni Sami and Araz Talib , all on this blog ever mentioned or extensively discussed. On Friday, February 24 at 20:00 I will give a lecture at the exhibition on the history of modern art of Iraq and the Iraqi art in the Diaspora, in the Netherlands and elsewhere.
In this blog entry, the documentation of the exhibition and the lecture will appear very soon. Below the official announcement. See also http://www.iraqiart.com/inp/view.asp?ID=1305 (Arabic):
Op zondag 19 februari wordt in de Utrechtse kunstenaarsvereniging Kunstliefde de tentoonstelling Distant Dreams; the other face of Iraq geopend, van vijf uit Irak afkomstige kunstenaars in Nederland, samengesteld door Martin van der Randen. De deelnemende kunstenaars zijn Salam Djaaz, Qassim Alsaedy, Baldin Ahmad, Awni Sami en Araz Talib, allen weleens op dit blog genoemd of uitvoerig besproken. Op vrijdag 24 februari zal ik om 20.00 bij de tentoonstelling een lezing geven over de geschiedenis van de moderne kunst van Irak en de Iraakse kunst in de Diaspora, in Nederland en elders.
An Impression of the contributions of several artists from the Arab world at the Venice Biennial 2011. Photos by Floris Schreve. An extensive article will follow later
The Future of a Promise
Curatorial Statement by Lina Nazaar:
“What does it mean to make a promise? In an age where the ‘promise of the future’ has become something of a cliché, what is meant by The Future of a Promise?
In its most basic sense, a promise is the manifestation of an intention to act or, indeed, the intention to refrain from acting in a specified way. A commitment is made on behalf of the promisee which suggests hope, expectation, and the assurance of a future deed committed to the best interests of all.
A promise, in sum, opens up a horizon of future possibilities, be they aesthetic, political, historical, social or indeed, critical. ‘The future of a promise’ aims to explore the nature of the promise as a form of aesthetic and socio-political transaction and how it is made manifest in contemporary visual culture in the Arab world today.
In a basic sense, there is a degree of promise in the way in which an idea is made manifest in a formal, visual context – the ‘promise’, that is, of potential meaning emerging in an artwork and its opening up to interpretation. There is also the ‘transaction’ between what the artist had in mind and the future (if not legacy) of that creative promise and the viewer. Whilst the artists included here are not representative of a movement as such, they do seek to engage with a singular issue in the Middle East today: who gets to represent the present-day realities and promise of the region and the horizons to which they aspire?
It is with this in mind that the show will enquire into the ‘promise’ of visual culture in an age that has become increasingly disaffected with politics as a means of social engagement. Can visual culture, in sum, respond to both recent events and the future promise implied in those events? And if so, what forms do those responses take?”
Mona Hatoum, Drowning sorrows (Gran Centenario), installatie van ‘doorgesneden’ glazen flessen, 2002, op ‘The Future of a Promise’, Biënnale van Venetië, 2011 (photo Floris Schreve
‘Hatoum’s work is the presentation of identity as unable to identify with itself, but nevertheless grappling the notion (perhaps only the ghost) of identity to itself. Thus is exiled figured and plotted in the objects she creates (Said, “Art of displacement” 17).
‘Hatoum’s Drowning Sorrows distinctly exemplifies the “exile” Said denotes above. Drowning Sorrows displays the pain and beauty of being an exile without overtly supplying the tools with which to unhinge the paradox attached to it. It creates suggestive effects which ultimately lead the viewer towards its paradoxical ambiance. The work contains a circle of glass pieces drawn on a floor. The circle is made up of different shapes of glass flasks and, as they appear on the floor, it seems that the circle holds them afloat. The disparately angled glasses imply cuts from their sharp edges and their appearance is associated with a feeling of pain from the cut. This circle of glasses, therefore, signifies an exilic ache and embodies an authority to “figure” and “plot” the pain’.
The work signifies the reality of being unmoored from a fixed identity as the flasks are ambiguously put on a ground where they are perceived to be ungrounded. The appearance of the glasses is also unusual—we do not get to see their full shapes. As the artist’s imagination endows them with a symbolic meaning, they have been cut in triangular and rectangular forms of different sizes. These varieties of cut glasses speak of an undying pain that the exile suffers. In an exile’s life, irresolvable pain comes from dispossessions, uncertainty, and non-belonging. Being uprooted from a deep-seated identity, an exile finds him/herself catapulted into a perpetual flux; neither going back “home” nor a complete harmony with the adopted environment through adopting internally the “new” ideals is easily achievable. There exists an insuperable rift between his/her identity and locales which both are nevertheless integral parts of their identity. Hence, Hatoum portrays the exilic “identity as unable to identify with itself,” as Said puts it.
However, the glass edges above also represent that an exile’s experiences are nonetheless beautiful and worthy of celebration. The glass pieces show the experiences that an exilic traveller gathers in the journey of life. The journey is all about brokenness and difference. But an exile’s life becomes enriched in many ways by being filled up with varieties of knowledge and strengths accrued through encountering differences. Hatoum’s creation, therefore, befittingly captures these benefits by transferring them into an art work that bewitches the viewer through an unknown beauty. Being an expression of beauty, the art work is transformed into a celebration of “exile.” Despite “Drowning” in “Sorrows,” Hatoum’s work demonstrates an authority to give vent to the exilic pain through a work of beauty.
Ultimately, we see that an exile is not entirely drowned by the sorrows of loss. Notwithstanding the anguish, the exile gains the privilege to explore the conditions that create the pain; because the painfulness zeroes in on the very nature of identity formation. The exile has the privilege of reflecting on the reality surrounding his/her identity. Therefore, Hatoum’s glasses are not pieced together purposelessly; they depict the ambiguity that the exile feels towards identity. Her creative ambiguity makes us both enjoy the art and question the reality which we ourselves, exiles or not, find ourselves in. “Drowning Sorrows” shows a way to question the reality by being ambiguous towards it. Hatoum thus transmutes her exilic pain into a work of imagination which becomes an emblem of her artistic power through such suggestiveness.
From this point of view, Hatoum is an exemplary Saidian “exile” as she turns the reality of being uprooted from “home” into an intellectual power against the systematisation of identities. In Orientalism, Said distinguishes the dividing line that severs the supposedly superior Western culture from the ostensibly inferior one of the “Others.” He examines the modus operandi of such a disjunction. He studies power-structures to reveal how they dissociate cultures. Thus the Saidian “exile” develops independent criticisms of cultures in order to defeat the debilitating effects of discursivity that disconnect cultures. The “exile” thus sees the whole world as a foreign land captured in the power-knowledge nexus’.
From: Rehnuma Sazzad, Hatoum, Said and Foucault: Resistance through Revealing the Power-Knowledge Nexus? van Postcolonial Text, Vol 4, No 3 2008), see here
Emily Jacir, Embrace, 2005 (‘The Future of a Promise’, Venetië, 2011- foto Floris Schreve)
Embrace is a circular, motorised sculpture fabricated to look like an empy luggage conveyor system found in airports. It remains perfectly still and quiet, but when a viewer comes near the sculpture their presence activates the work; it turns on and starts moving. The work’s diameter refers to the height of the artist. The work symbolizes, amongst many things, waiting and the etymology of the word ‘embrace’.
Emily Jacir (statement for The Future of a Promise)
Ahmed Alsoudani, Untitled, acryl en houtskool op doek, 2010 (‘The Future of a Promise’, Venetië, 2011- foto Floris Schreve)
‘At the time I was in the tenth grade and I was spending hours reading Russian novels and poetry. Reading things like The Brothers Karamazow, The Idiot, War and Peace, Mayakovsky and Anna Akhmatova, and an anthology of poetry from the frontline of World War II- I can’t remember the title- helped me clarify my own circumstances and put the idea of leaving Iraq in my head. At that time in Iraq all ideas, even private thoughts, could land you in jail. As millions of Iraqis dreamt of leaving, I knew I had to plan carefully. (…) I left Baghdad in the middle of the afternoon and traveled by taxi to Kurdistan, which was under U.S. protection. We had to pass many heavily guarded checkpoints, but my older brother used his connections to bribe our way through. It cost him a lot of money. I stayed for a few weeks in Kurdistan, and later I met with an Iraqi opposition member who helped me cross into Syria (…) After I escaped from Baghdad I spent four years in Syria. In the beginning life was pretty rough and lonely, but eventually I made a few friends. One in particular helped me tremendously- an Iraqi poet named Mohammed Mazlom who was a friend of my brother. He let me stay at his place in Damascus for a year and helped me get a job writing for the Iraqi opposition newspaper there. The big problem with Syria is that though they don’t bother you as an Iraqi exile, you can’t get the paperwork you need to be a legal resident either. You’re in a kind of a limbo: it’s almost if you don’t exist. I knew I would eventually have to leave there as well. In Damascus there is an office called UNHCR, which is a part of the United Nations. Every day the office is full of refugees waiting to get an application to leave. It was a complicated process but I decided after two years in this state of limbo to do it. It took almost a year of waiting but finally I got a meeting with someone from the US embassy. As someone writing for the Iraqi opposition in Syria my case was strong, and after several meetings they granted me political asylum’
(in Robert Goff, Cassie Rosenthal, Ahmed Alsoudani, Hatje Cantz Verlag, Ostfildern, Germany, 2009).
Ahmed Alsoudani, Untitled, acryl en houtskool op doek, 2010 (‘The Future of a Promise’, Venetië, 2011- foto Floris Schreve)
‘These turbulent paintings depict a disfigured tableau of war and atrocity. Although the content of the paintings draw on my own experiences of recent wars in Iraq, the imagery of devestation and violence- occasionally laced with a morbid and barbed humour-evoke universal experience of conflict and human suffering. Deformed figures, some almost indistinguishable and verging on the bestial, intertwine and distort in vivid, surreal landscapes. Figures are often depicted at a moment of transition- through fear and agony- from human to grotesque’
Ahmed Alsoudani (statement for The Future of a Promise)
Jananne Al-Ani, Shadow Sites II, 2011 (The Future of a Promise, Venetië, 2011-foto Floris Schreve)
Jananne Al-Ani, Shadow Sites II, 2011 (The Future of a Promise, Venetië, 2011-foto Floris Schreve)
Jananne Al-Ani, Shadow Sites II, 2011 (The Future of a Promise, Venetië, 2011-foto Floris Schreve)
‘Shadow Sites II is a film that takes the form of an aerial journey. It is made up of images of landscape bearing traces of natural and manmade activity as well as ancient and contemporary structures. Seen from above, the landscape appears abstracted, its buildings flattened and its inhabitants invisible to the human eye. Only when the sun is at its lowest, do the features on the ground, the archeological sites and settlements come to light. Such ‘shadow sites’ when seen from the air, map the latent images by the landscape’s surface. Much like a photographic plate, the landscape itself holds the potential to be exposed, thereby revealing the memory of its past. Historically, representations of the Middle Eastern landscape, from William Holman Hunt’s 1854 painting The Scapegoat (see http://en.wikipedia.org/wiki/The_Scapegoat_(painting), FS) to media images from the 1991 Desert Storm campaign have depicted the region as uninhabited and without sign of civilization. In response to the military’s use of digital technology and satellite navigation, Shadow Sites II recreates the aerial vantage point of such missions while taking an altogether different viewpoint of the land it surveys. The film burrows into the landscape as one image slowly dissolves in another, like a mineshaft tunneling deep into substrate of memories preserved over time’.
Jananne Al-Ani (statement The Future of a Promise)
.
Ahmed Mater, The Cowboy Code, op ‘The Future of a Promise’, Biënnale van Venetië, 2011 (foto Floris Schreve)
Mater in his statement about ‘Antenna’:
“Antenna is a symbol and a metaphor for growing
up in Saudi Arabia. As children, we used to climb
up to the roofs of our houses and hold these
television antennas up to the sky.
We were trying to catch a signal from beyond the
nearby border with Yemen or Sudan; searching –
like so many of my generation in Saudi –
for music, for poetry, for a glimpse of a different
kind of life. I think this work can symbolise the
whole Arab world right now… searching for a
different kind of life through other stories and
other voices. This story says a lot about my life
and my art; I catch art from the story of my life,
I don’t know any other way”.
Ahmed Mater
Ahmed Mater, Antenna, op ‘The Future of a Promise’, Biënnale van Venetië, 2011 (foto Floris Schreve)
Spring Cleaning! By Franck Hermann Ekra (winner of 2010 AICA Incentive Prize for Young Critics):
‘The lost Springs, Mounir Fatmi’s minimal installation, displays the 22 flags of the states of the Arab League at half mast. In the Tunisian and Egyptian pavilions, two brooms refer to the upheavals that led to the fall of President Ben Ali in Tunisia and President Mubarak in Egypt. This evocative, subtle and trenchant work of art has been inspired by the current protests against neo-patriarchal powers in the Maghreb, the Mashriq and the Arabian Peninsula.
In the anthropology of the state, the flag is a symbol rich in identity and attribution. It is a part of a secular liturgy which establishes a holy space for the politically sacred. Mounir Fatmi seems to have captured this with his intuition of an iconic device halfway between the altar and the universalizing official dramaturgy. He gets to the core of democratic representation, on the capacity to metaphorically catalyse the civil link. There is a touch of the domestic in his contemporary heraldry.
The necessary cleansing that Mounir Fatmi suggests does not concern the community but rather the dictators who dream themselves as demiurges. It calls for action-creation. The Brooms ironically point to some dynamic process and stimulating imitation effect. Who’s next? What else should be dusted? Where has the rubbish been hidden?
Though the aesthetics of sweeping, the artist testifies to some timeless spring. A standard bearer of the pan-Arabic revolutionary revivalism and its enchanting Utopia, he breaks away from the prevailing monotony of always disenchanted tomorrows, irreverently using the devices of complicity through self-sufficient references, and blurring the familiar novel and popular romance. Giving his work an essential and symbolic function, he dematerializes it, as if to repeat over and over again that symbols are food for thought’.
From ’The Future of a Promise’.
Abdulnasser Gharem, The Stamp (Amen), rubber on wooden stamp, 2011 (photo Floris Schreve)
‘My relationship with the urban environment is reciprocal; streets and the cities inspire a particularly critical reaction. As a socially engaged artist, I need to take back to the people, to the city, to the built environment.
In previous works I have related the story of social environments marked for destruction, regardless of the fate of the people who live in it, or of disaster arising from a misplaced trust in the security of concrete. With the current work, I turn my attention to the false promise of the manufactured modern city.
Viewing 3D models for the future cities springing up across the Gulf, focuses attention on the disjunction between the apparent utopia of the future they appear to offer and the daily, complex and problematic reality of our actual urban lives.
These cities can be a distraction, a vehicle exploited by bureaucracies who wish to divert the attention of a sophisticated population away from a reality which is not model. Through the use of stamps, I underline the inevitable stultifying and complicating effect the bureaucracy will have, even as it works to build its vision for a better society. Why do we look to an utopian future when we have social issues we need to address now? I am not opposed to this brave new world but I want to see governments engage with the streets and cities, and the problems of their people, as they are now. Why built new cities when there are poor people we need to look after? This is a distraction: we should not be afraid to change.
Abdulnasser Gharem (statement for The Future of a Promise)
‘Suspended Together is an installation that gives the impression of a movement and freedom.
However, a closer look at the 200 doves brings the realization that the doves are actually frozen and suspended, with no hope of flight. An even closer look shows that each dove carries on its body the permission document that allows a Saudi woman to travel. Notwithstanding the circumstances, all Saudi women are required to have this document, issued by their appointed male guardian.
The artist reached out to a large group of leading female figures from Saudi Arabia to donate their permission documents for inclusion in this artwork. Suspended Together carries the documents of award-winning scientists, educators, journalists, engineers, artists and leaders with groundbreaking achievements that contributed to society. The youngest contributor is six months old and the oldest is 60 years old. In the artist’s words: ‘regardless of age and achievement, when it comes to travel, all these women are treated like a flock of suspended doves’.
The Flying Carpet is an Oriental fairytale, a dream of instantaneous and boundless travel, but when I visited Venice I saw that illegal immigrants use carpets to fly the coop. They sell counterfeit goods in order to make some money for living. If they are caught by the police they risk expulsion.
There was a butcher in Tunis who wanted to honour Ben Ali. His idea was to call his shop ‘Butcher shop of the 7th November’, the day when Ben Ali assumed the presidency in a ‘medical’ coup d’ état from then President Habib Bourguiba. After he did so, he disappeared without a trace.
In winter 2010, I visited Cairo, a city which has more citizens than the country I was born. This metropolis is characterized by strong contradictions: tradition and modernism, culture and illiteracy, poverty and wealth, bureaucracy and spirituality. All voices fade through the noisy hustle of this melting pot, but if you risk a closer look on the walls you will find the whisper of the people carved into stone.
The three works document the crossing of borders: traversing the European border leads to problems of being a EU citizen or not; the wide line between insult and homage was transgressed through the unspoken proximity of slaughter and governance of the former Tunesian regime; and the longing for freedom in the police state of Cairo was already written into the walls of the city’
Right: Ahmed Basiony, “30 Days of Running in the Place” documentation footage, February–March2010, Palace of the Arts Gallery, Opera House Grounds, Cairo, Egypt.
Left: Ahmed Basiony, 28th of January (Friday of Rage) 6:50 pm, Tahrir Square. Photo taken by Magdi Mostafa.
Biennale di Arte / 54th International Venice Biennale
Ahmed Basiony (1978–2011) was a crucial component as an artist and professor to the use of new media technology in his artistic and socio-cultural research. He designed projects, each working in its own altering direction out of a diversity of domains in order to expose a personal account experienced through the function of audio and visual material. Motioning through his artistic projects, with an accurate eye of constant visibility, and invisibility, while listening to audio material that further relayed the mappings of social information: Whether in the study of the body, locomotion through a street, the visual impact of a scream versus data representation in the form of indecipherable codes. The artist functioned as a contemporary documentarian; only allowing the archival of data the moment it came in, and no longer there after.
30 Days of Running in the Place is the play of a video documentation to a project that had taken place one year ago. Marking a specific time when the artist had performed a particular demonstration of running, in order to anticipate a countering digital reaction; the aim was to observe how in the act of running in a single standing point, with sensors installed in the soles of his shoes, and on his body [to read levels of body heat], could it had been translated into a visual diagram only to be read in codes, and visually witness the movement of energy and physical consumption become born into an image.
One year later, the uprisings to the Egyptian revolution took on Basiony’s attention, as it had millions of other Egyptians motioning through the exact same states of social consumption. It was from then on, for a period of four days, did Basiony film with his digital and phone camera, the events of downtown Cairo and Tahrir Square, leading to his death on the night of the January 28th, 2011.
An evolution of universal networks created out of audio, visual and electronic communications, blurring the distinction between interpersonal communication, and that of the masses, Basiony’s works only existed in real-time, and then after that they became part of the archives of research he invested into making. It is with this note, we collectively desired, under the auspices of the Ministry of Culture, to recognize and honor the life and death of an artist who was fully dedicated to the notions of an Egypt, that to only recently, demanded the type of change he was seeking his entire life.
A gesture of 30 years young, up against 30 years of a multitude of disquieted unrest.
Kingdom of Saudi Arabia Pavilion, Arsenale, Venice, Italy, 6 Jun 2011
The Black Arch
Title : The Black Arch, installation view Credit : Courtesy Kingdom of Saudi Arabia Pavilion
//
Press Release Abdulaziz Alsebail, Commissioner, is pleased to announce that Shadia and Raja Alem will represent the Kingdom of Saudi Arabia for its inaugural pavilion at the 54th International Art Exhibition – la Biennale di Venezia, Mona Khazindar1 and Robin Start2 will curate The Black Arch, an installation by the two artists. The work of Shadia and Raja Alem can be read as a double narrative. Raja the writer, and Shadia the visual artist, have a non-traditional artist’s background. While having had a classical and literary education the sisters acquired knowledge through their encounters with pilgrims visiting Makkah. Their family had welcomed pilgrims into their home during the Hajj for generations. Since the mid 1980s, the sisters have travelled the world for exhibitions, lectures, and for the general exploration and appreciation of art and literature, and in some way seeking the origins of cultures and civilizations that sparked their imagination through the stories of the visitors to Makkah throughout their childhood. The Black Arch was created through a profound collaboration between Shadia and Raja Alem. It is very much about a meeting point of the two artists; of two visions of the world; from darkness to light, and of two cities – Makkah and Venice. The work is a stage, set to project the artists’ collective memory of Black – the monumental absence of colour – and physical representation of Black, referring to their past. The narrative is fuelled by the inspirational tales told by their aunts and grandmothers, and is anchored in Makkah, where the sisters grew up in the 1970s. The experience with the physical presence of Black, the first part of the installation, is striking for the artists; Raja explains, “I grew up aware of the physical presence of Black all around, the black silhouettes of Saudi women, the black cloth of the Al ka’ba3 and the black stone4 which is said to have enhanced our knowledge.” As a counter-point, the second part of the installation is a mirror image, reflecting the present. These are the aesthetic parameters of the work. The Black Arch is also about a journey, about transition; inspired by Marco Polo and fellow 13th century traveller Ibn Battuta5 – both examples of how to bridge cultures through travel. Shadia explains how she felt a desire to follow Marco Polo’s example and “to bring my city of Makkah to Venice, through objects brought from there: a Black Arch; a cubic city, and a handful of Muzdalifah pebbles.6” The artists focus on the similarities between the two cosmopolitan cities and their inspirational powers. The double vision of two women, two sisters, two artists unfolds in a world of ritual and tradition which, however, confronts the day-to-day reality of human behaviour with simplicity. “If the doors of perception were cleared, everything would appear to man as it really is, infinite.” William Blake.
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
Raja & Shadia Alem, The Black Arch, installation, Venice Biennial, 2011 (photo Floris Schreve)
The Pavilion of Iraq; my own impression
Introduction of the curator Mary Angela Shroth:
“These are extraordinary times for Iraq. The project to create an official country Pavilion for the 54. Biennale di Venezia is a multiple and participatory work in progress since 2004. It is historically coming at a period of great renewal after more than 30 years of war and conflict in that country.
The Pavilion of Iraq will feature six internationally-known contemporary Iraqi artists who are emblematic in their individual experimental artistic research, a result of both living inside and outside their country. These artists, studying Fine Arts in Baghdad, completed their arts studies in Europe and USA. They represent two generations: one, born in the early 1950′s, has experienced both the political instability and the cultural richness of that period in Iraq. Ali Assaf, Azad Nanakeli and Walid Siti came of age in the 1970′s during the period of the creation of political socialism that marked their background. The second generation, to include Adel Abidin, Ahmed Alsoudani and Halim Al Karim, grew up during the drama of the Iran-Iraq war (1980-1988), the invasion of Kuwait, overwhelming UN economic sanctions and subsequent artistic isolation. This generation of artists exited the country before the 2003 invasion, finding refuge in Europe and USA by sheer fortune coupled with the artistic virtue of their work. All six artists thus have identities indubitably forged with contemporary artistic practice that unites the global situation with the Iraqi experience and they represent a sophisticated and experimental approach that is completely international in scope.
The six artists will execute works on site that are inspired by both the Gervasuti Foundation space and the thematic choice of water. This is a timely interpretation since the lack of water is a primary source of emergency in Iraq, more than civil war and terrorism. A documentary by Oday Rasheed curated by Rijin Sahakian will feature artists living and working in Iraq today.
The Pavilion of Iraq has been produced thanks to Shwan I. Taha and Reem Shather-Kubba/Patrons Committee, corporate and individual contributors, Embassy of the Republic of Iraq and generous grants from the Arab Fund for Arts and Culture, Hussain Ali Al-Hariri, and Nemir & Nada Kirdar. Honorary Patron is the architect Zaha Hadid“.
Azad Nanakeli, Destnuej (purification), Video Installation, 2011 (photo Floris Schreve)
‘In my language Destnuej means ‘purification’, to cleanse the body from all sins. When I was a boy, water for daily use was extracted from wells for drinking, cooking and washing. Long ago the water from the wells was clear and pure, but already at that time, however, things had changed: my friends who lived in the same area suffered from illness linked to contaminated water. My nephew contracted malaria and died. Since then, much has changed and the wells no longer exist. As in most places they were replaced by aqueducts but the problem persists. Residues of every shape and substance are poured incessantly into the water, poisoning rivers and oceans.
Toxic waste, nuclear by-products, and various chemicals multiply inexorably, seeping into groundwater. Slowly, day after day, they enter into our bodies. For these reasons, the water is no longer pure. Drinking, cooking, washing. Purifying. Purification is an ancient ritual, disseminated in the four corners of the world.
The man who continues to drink this water contaminates his own body. The man who uses it to purify himself contaminates himself.
My work is based on and motivated by these themes, which are also linked to general degradation man causes to the environment around us’.
Azad Nanakeli, March 2011
From: Ali Assaf, Mary Angela Shroth, Acqua Ferita/Wounded Water; Six Iraqi artists interpret the theme of water, Gangemi editore, Venice Biennale, 2011, p. 52
Azad Nanakeli, Au (Water), Mixed Media Installation with audio, 2011 (photo Floris Schreve)
‘Au’ means water in Kurdish. It is present on our planet in enormous quantities. For the most part, however, it is not available for use: it is salt water that makes up our oceans and glaciers.
The remaining quantity, which we use for the needs of mankind, might be considered sufficient for the moment, but the resources are not unlimited. The need for water increases in an exponential way, with the rise of the world population, and in a few years time the supply might be in jeopardy.
Add to the man’s carelessness and irresponsibility. We waste and pollute water supplies in the name of progress, of consumerism and of economic interests.
It is estimated that within the next twenty years consumption is destined to increase by 40%. What’s more, already today a large part of the world’s population does not have access to clean water sources; among them are the people of the Middle East.
In ancient days and until a few decades ago, these sources existed throughout the territory. They were called oasis. Today after the building of dams by Turkey in the 70’s and by Syria in the 80’s, and the relentless draining of 15,000 square kilometers of Iraqi land (a decision by the regime) everything has changed: where there was once fertile land, there is now desert and desolation.
The World Bank estimates that, by 2035, only 90% of the population of Western Asia, including the Arab Peninsula, will be without water. The small quantity that will still be available will be directed to urban areas, while the countryside will drown in inescapable aridity.
The accumulation of refuse of large urban and industrial areas over the years had created further danger and damage to the integrity of its precious resource.
Underground water levels are polluted by toxic substances. Non-biodegradable materials from refuse dumps accumulate in canals and oceans.
This work emulates the disturbing images from the media of islands composed entirely of accumulated waste.
Azad Nanakeli, March, 2011
Acqua Ferita, p. 56
Halim Al Karim, Nations Laundry, video installation, 2011 (photo Floris Schreve)
Nations Laundry
In this video (Nations Laundry), the idea and materials used to reflect the concepts of threat, apprehension, and survival in matters of our environment. Within this work, my aim is to create an awareness that may, in turn, help bring about positive changes to our failing environmental systems that came as a result of yours and our wars.
Halim Al-Karim, March 2011
Acqua Ferita, p. 58
Halim Al Karim, Hidden Love 3, fotograph lambda-print, 2010 (photo Floris Schreve)
My works dwell on the envolving mentality of urban society. I am concerned with ongoing and unresolved issues, particularly when they relate to violence. I search both through the layers of collective memory and my personal experience in that context.
In this process, the main challenge for me is to identify and stay clear of the historical and contemporary elements of brainwash.
Through these works I try to visualize an urban society free of violence. These out of focus images, sometimes rendered more mysterious under a veil of silk, imply uncertainty of context, time and place. These techniques, which have become the hallmark of my work, are a means to overcome the effects of politics of deception and, in turn, transform me and the camera into single truth seeking entity.
‘My deepest memories are central to my painting but it is often easier only to look at the surface; to see war, torture and violence and even to consider my art only in terms of the present Iraq war. My own approach is different from anything related to the first impression. I am interested in memory and history, and in the potent areas between the two that enable me to keep memories alive in the present. As an artist, it is important not to get obsessed with my subject matter. I need critical distance. Some of the events that inform my paintings are things I have personally experienced while others I have heard about from family or close friends. These events are refashioned in my imagination in such a way that I am able to look at them both very personally and with some distance. If I were too personal and too literal about these subjects I would be overly emotional and that would negatively affect the work, I would take it into a place which is something other than art. In order for these works to survive as art I need the distance my interior process of distilling my subject matter affords me. In terms of Iraq, I care deeply about the country and the people there. My work is not intended to be a first person account on war, atrocity or the effect of totalitarianism in Iraq in the last twenty years; in fact I think there are universal and common aspects to these things throughout history and different parts of the world and I hope viewers will see this in my paintings in Venice’.
Ahmed Alsoudani, New York, april, 2011 (from Ali Assaf, Mary Angela Shroth, Acqua Ferita/Wounded Water; Six Iraqi artists interpret the theme of water, Gangemi editore, Venice Biennale, 2011)
The Gali Ali Breg (Gorge of Ali Beg) waterfall is part of Hamilton Road, built in 1932 under the guidance of New Zealand engineer Sir Archibald Milne Hamilton to link Erbil with the Iranian border. The waterfall had long been a tourist destination, featured in Iraqi publications and on the current 5000 Iraqi Dinar note.
Two years ago a drought afflicted the region, and left the waterfall dry in the summer seasons. This prompted the Kurdish government to hire a Lebanese company to divert water to the falls, which involved pumping 250 cubic meters of water per second. The imagery on the note thus remained intact.
Walid Siti, Meso (detail), Mylar mirror, twill tape, nylon fishing line and wood, 2011 (photo Floris Schreve)
Meso 2011
From the air, the Great Zab River near Erbil forms a snaking, green body of water in a dry, golden landscape. Though beautiful, the sight also reveals the skeletons of dried out rivers and streams that once contributed to its flow. This piece exposes the fragility of the Great Zab (one of the main tributaries to the Tigris River), now exposed to the lurking threats of drought, rapid development and political tugs-of-war.
Walid Siti, 2011
Acqua Ferita, p. 64
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo Floris Schreve- see here a compilation)
‘Consumption of War explores the environmental crisis through the participatory crisis and spectator culture of profit driven bodies. Today, global corporate entities encourage consumption on a massive scale for maximum profit, disregarding the obscene amounts of water needed to produce ‘necessities’ such as a pair of jeans or cup of coffee. In Iraq, major corporations have signed the largest free oil exploration deals in history. Yet while every barrel of oil extracted requires 1.5 barrels of water, 1 out of every 4 citizens has no access to clean drinking water.
In a corporate office, two men compete in a childish battle inspired by Star Wars, using fluorescent lights as swords. Each light is consumed until the darkened room marks the game’s abrupt end. Alternating between lush and dry, attractive and foolish, this is a landscape of false promises and restricted power’
Ali Assaf, still from Narciso (photo Floris Schreve)
For the 2011 Biennale I have conceived two works. Between them, they approach several aspects following my recent visit to my hometown, Al Basrah, where I lived till the age of 18 and where the majority of my gamily still resides.
Narciso
In my parents’ house in Al Basrah, I found myself turning the pages of an old schoolbook on Caravaggio (1571-1610). Before an illustration of his ‘Narciso’, these questions came to mind:
‘What would happen today if Narcissus saw himself in the water?’
‘Would he be able to see his image in today’s polluted water?’
‘And myself? If I was able to see my image in the waters of Al Basrah, what would I see?’
In this manner my return to Al Basrah had the meaning of reflecting myself in my own history and in its own in-depth and intimate personal identity. But it was impossible to do, because I found this identity led astray and darkened.
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (installation), 2011 (photo Floris Schreve)
Ali Assaf, al-Basrah, the Venice of the East (detail), 2011 (photo Floris Schreve)
Al Basrah, the Venice of the East
My arrival at the border between Kuwait and Iraq was a shock.
A profound sense of frustration when confronted with this reality.
‘ There was nothing left from those memories that were so important to my survival. Only destruction and ugliness. The surviving friends and family had aged, the Shatt al-Arab River had become saline.
The canals had dried up and were a deposit for refuse and garbage, the historic buildings destroyed or substituted by illegal constructions, the dates were contaminated.
The Shenashil built of wood (with their Indo-English balconies) were abandoned to their own devices, to the sun and rain, they had lost their charm and characteristic beauty. These places were corroded by humidity and lack of care, marked by war and the embargo.
Mijn artikel, dat afgelopen voorjaar in Eutopia is verschenen (Eutopia nr. 27, april 2011, themanummer ‘Diversiteit in de Beeldende Kunst’, zie hier). Het artikel heb ik echter geschreven in het najaar van 2010, dus nog vóór de opstanden in de Arabische wereld. Hoewel het onderwerp natuurlijk kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland was, zou ik er zeker een opmerking over hebben gemaakt. De Arabische Lente, die in Tunesië begon nadat op 17 december 2010 in Sidi Bouzid de 27 jarige Mohamed Bouazizi zichzelf in brand stak en daarmee de onvrede van de relatief jonge Arabische bevolking met de zittende dictatoriale regimes van de diverse landen een gezicht gaf, is, los van hoe de ontwikkelingen verder zullen gaan, natuurlijk een historische mijlpaal zonder weerga. Maar het begin van de Arabische opstanden voltrok zich precies tussen het moment dat ik onderstaande bijdrage had ingestuurd (november 2010) en de uiteindelijke verschijning in mei 2011. In een later geschreven bijdrage voor Kunstbeeld, over moderne en hedendaagse kunst in de Arabische wereld zelf, heb ik wel aandacht aan deze ontwikkelingen besteed, zie hier.
Het nummer van Eutopia was vrijwel geheel gewijd aan kunstenaars uit Iran in Nederland. In de verschillende bijdragen van Özkan Gölpinar, Neil van der Linden, Robert Kluijver, Dineke Huizenga, Bart Top, Marja Vuijsje, Wanda Zoet en anderen kwamen vooral Iraanse kunstenaars aan bod, als Soheila Najand, Atousa Bandeh Ghiasabadi, Farhad Foroutanian, (de affaire) Sooreh Hera en nog een aantal anderen. In mijn bijdrage heb ik me gericht op de kunstenaars uit de Arabische landen, die wonen en werken in Nederland, die ook een belangrijke rol speelden in mijn scriptie-onderzoek.
De tekst is vrijwel dezelfde als die van de gedrukte versie, alleen heb ik een flink aantal weblinks toegevoegd, die verwijzen naar websites van individuele kunstenaars, achtergrondartikelen en documentaires, of radio- en televisie-uitzendingen.
Hieronder mijn bijdrage aan dit themanummer:
Kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland
فنانون من العالم العربي في هولندا
Naast dat er een aantal uit Iran afkomstige kunstenaars in ons land actief zijn, zijn er ook veel kunstenaars uit de Arabische landen, die wonen en werken in Nederland. Je zou deze groep migrantkunstenaars in drie categorieën kunnen verdelen.
Allereerst zijn er zo’n twintig kunstenaars die vanaf de jaren zeventig naar Europa en uiteindelijk naar Nederland kwamen om hun opleiding te voltooien en hier gebleven zijn. Te denken valt aan Nour-Eddine Jarram en Bouchaib Dihaj (Marokko), Abousleiman (Libanon), Baldin (Iraaks Koerdistan), Saad Ali (Irak, inmiddels verhuisd naar Frankrijk), Essam Marouf , Shawky Ezzat, Achnaton Nassar (Egypte) en van een iets latere lichting Abdulhamid Lahzami en Chokri Ben Amor (Tunesië) . [1]
Achnaton Nassar, bijvoorbeeld, kwam naar Nederland om verder te studeren aan de Rijksacademie. Hij werd in 1952 in Qena, Egypte, geboren en studeerde aan de universiteiten van Alexandrië en Cairo. Hier werd hij opgeleid in de islamitische traditie, waarbij het Arabische alfabet als uitgangspunt diende. Nassar vond dit te beperkt. De drang om zich verder te ontwikkelen dreef hem naar Europa. Na een studie architectuur in het Griekse Saloniki deed Nassar zijn toelatingsexamen voor de Rijksacademie, te Amsterdam. Daarna vestigde hij zich in 1982 in Amstelveen.
Het grootste deel van Nassars werk bestaat uit abstracte tekeningen, waarbij hij verschillende technieken inzet. In zijn composities verwijst Nassar vaak naar de abstracte vormtaal van de islamitische kunst en het Arabische schrift, al verwerkt hij deze met de organische vormen die hij hier in bijvoorbeeld het Amsterdamse bos aantreft, dat vlakbij zijn atelier ligt. [2]
In de jaren negentig heeft Nassar een serie popart-achtige figuratieve werken gemaakt, die een dwarse kijk geven op het toen net oplaaiende debat over ‘de multiculturele samenleving’. In deze serie werken combineert Nassar clichébeelden van wat de Nederlandse identiteit zou zijn, met clichébeelden die hier bestaan van de Arabische cultuur. Door op een ironische manier beide stereoptype beelden te combineren, worden beiden gerelativeerd of ontzenuwd.
Een voorbeeld is het hier getoonde paneel uit de periode 1995-2000. Het werk verwijst naar het bankbiljet voor duizend gulden, waarop het portret van Spinoza staat weergegeven. Door kleine interventies is het beeld van betekenis veranderd. Het gebruikelijke 1000 gulden is vervangen met 1001 Nacht en ‘De Nederlandsche Bank’ is veranderd in ‘De Wereldliteratuurbank’. Het biljet is getekend door president N. Mahfouz op 22 juli 1952, de dag van de Egyptische revolutie en bovendien Nassars geboortedag. Een opmerkelijk detail zijn de met goudverf aangebrachte lijnen in het gezicht van Spinoza. Deze lijnen, die lopen vanaf het profiel van de neus via de rechter wenkbrauw naar het rechteroog, vormen het woord Baruch in het Arabisch, Spinoza’s voornaam. Op deze wijze plaatst Nassar een Nederlands symbool als het duizend gulden biljet in een nieuwe context. Spinoza was immers in zijn tijd ook een vreemdeling, namelijk een nazaat van Portugese Joden. Met een werk als dit stelt Nassar belangrijke vragen over nationale versus hybride identiteit en maakt hij een statement over de betrekkelijkheid van symboliek als een statisch referentiepunt van nationale identificatie. [3]
Ook de andere figuratieve werken van Nassar staan vol met dit soort verwijzingen. De essentie van zijn werk ligt in hoe de een naar de ander kijkt en de ander weer naar de één. De ‘oosterling’ kijkt naar de ‘westerling’ volgens een bepaald mechanisme, maar Nassar heeft vooral dit thema in omgekeerde richting verwerkt: wat is de cultureel bepaalde blik van het ‘Westen’ naar de ‘Oriënt’?
Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op paneel, 1995-1996 (afb. collectie van de kunstenaar)
Met zijn beeldinterventies legt Nassar valse neo-koloniale en exotistische structuren bloot, die in het westerse culturele denken bestaan. Hiermee raakt hij een belangrijk punt van de westerse cultuurgeschiedenis. Volgens de Palestijnse literatuurwetenschapper Edward Said bestaat er een groot complex aan cultureel bepaalde vooroordelen in de westerse culturele canon wat betreft de ‘Oriënt’. In zijn belangrijkste werk, Orientalism (1978), heeft hij erop gewezen dat de beeldvorming van het westen van de Arabische wereld vooral wordt bepaald door enerzijds een romantisch exotisme en anderzijds door een reactionaire kracht die, in de wil tot overheersing, de ‘irrationaliteit’ van de ‘Oriënt’ wil indammen, daar zij nooit zelf in staat zou zijn om tot vernieuwingen te komen. Said heeft in zijn belangrijke wetenschappelijke oeuvre (Orientalism en latere werken) de onderliggende denkstructuren blootgelegd, die hij toeschrijft aan het imperialistische gedachtegoed, een restant dat is gebleven na de koloniale periode en nog steeds zijn weerslag vindt in bijvoorbeeld de wetenschap (zie Bernard Lewis, maar van iets later bijvoorbeeld ook de notie van de ‘Clash of Civilizations’ van Samuel Huntington, die sterk op het gedachtegoed van Lewis is geïnspireerd- het begrip ‘Clash of Civilizations’ is zelfs ontleend aan een passage uit Lewis’ artikel The Roots of the Muslim Rage uit 1990), de media en de politiek. [4] Ook voor het debat in de hedendaagse kunst is Saids bijdrage van groot belang geweest. Op dit moment speelt het discours zich af tussen processen van uitsluiting, het toetreden van de ander (maar daarbij het insluipende gevaar van exotisme), of gewoon dat goede kunst van ieder werelddeel afkomstig kan zijn.
De overgrote meerderheid van de kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland bestaat vooral uit kunstenaars uit Irak, die grotendeels in de jaren negentig naar Nederland zijn gekomen als politiek vluchteling voor het vroegere Iraakse regime. Het gaat hier om zo’n tachtig beeldende kunstenaars, zowel van Arabische als Koerdische afkomst. Naast beeldende kunstenaars zijn er overigens ook veel dichters (bijv. Salah Hassan, Naji Rahim, Chaalan Charif en al-Galidi ), schrijvers (Mowaffk al-Sawad en Ibrahim Selman), musici (zoals het beroemde Iraqi Maqam ensemble van Farida Mohammed Ali, de fluitist / slagwerker Sattar Alsaadi, de zanger Saleh Bustan en het Koerdische gezelschap Belan, van oa Nariman Goran) en acteurs (bijv. Saleh Hassan Faris) in die tijd naar Nederland gekomen. [5]
Een Iraakse kunstenaar, die sinds de laatste jaren steeds meer boven de horizon van ook de Nederlandse gevestigde kunstinstellingen is gekomen, is Qassim Alsaedy (Bagdad 1949). Alsaedy studeerde in de jaren zeventig aan de kunstacademie in Bagdad, waar hij een leerling was van oa Shakir Hassan al-Said, een van de meest toonaangevende kunstenaars van Irak en wellicht een van de meest invloedrijke kunstenaars van de Arabische en zelfs islamitische wereld van de twintigste eeuw. [7] Gedurende zijn studententijd kwam Alsaedy al in conflict met het regime van de Ba’thpartij. Hij werd gearresteerd en zat negen maanden gevangen in al-Qasr an-Nihayyah, het beruchte ‘Paleis van het Einde’, de voorloper van de latere Abu Ghraib gevangenis.
Na die tijd was het voor Alasedy erg moeilijk om zich ergens langdurig als kunstenaar te vestigen. Hij woonde afwisselend in Syrië, Jemen en in de jaren tachtig in Iraaks Koerdistan, waar hij leefde met de Peshmerga’s (de Koerdische rebellen). Toen het regime in Bagdad de operatie ‘Anfal’ lanceerde, de beruchte genocide campagne op de Koerden, week Alsaedy uit naar Libië, waar hij zeven jaar lang als kunstenaar actief was. Uiteindelijk kwam hij midden jaren negentig naar Nederland.
Qassim Alsaedy, object uit de serie/installatie Faces of Baghdad, assemblage van metaal en lege patroonhulzen op paneel, 2005 (geëxposeerd op de Biënnale van Florence van 2005). Afb. collectie van de kunstenaar
In het werk van Alsaedy staan de afdrukken die de mens in de loop van geschiedenis hebben achterlaten centraal. Hij is vooral gefascineerd door oude muren, waarop de sporen van de geschiedenis zichtbaar zijn. In zijn vaderland Irak, het gebied van het vroegere Mesopotamië, werden al sinds duizenden jaren bouwwerken opgetrokken, die in de loop van de geschiedenis weer vergingen. Telkens weer liet de mens zijn sporen na. In Alsaedy’s visie blijft er op een plaats altijd iets van de geschiedenis achter. In een bepaald opzicht vertoont het werk van Qassim Alsaedy enige overeenkomsten met het werk van de bekende Nederlandse kunstenaar Armando . Toch zijn er ook verschillen; waar Armando in zijn ‘schuldige landschappen’ tracht uit te drukken dat de geschiedenis een blijvend stempel op een bepaalde plaats drukt (zie zijn werken nav de Tweede Wereldoorlog en de concentratiekampen van de Nazi’s), laat Alsaedy de toeschouwer zien dat de tijd uiteindelijk de wonden van de geschiedenis heelt. [8]
Het hier getoonde werk gaat meer over de recente geschiedenis van zijn land. Alsaedy maakte deze assemblage van lege patroonhulzen na zijn bezoek aan Bagdad in de zomer van 2003, toen hij na meer dan vijfentwintig jaar voor het eerst weer zijn geboorteland bezocht. Vanzelfsprekend is dit werk een reactie op de oorlog die dat jaar begonnen was. Maar ook deze ‘oorlogsresten’ zullen uiteindelijk wegroesten en verdwijnen, waarna er slechts een paar gaten of littekens achterblijven.
Sinds de laatste tien jaar begint ook de tweede generatie migrantenkunstenaars uit de Arabische wereld zichtbaar te worden. De tot nu toe meest bekende kunstenaar uit deze categorie is de Nederlandse/ Marokkaanse kunstenaar Rachid Ben Ali. Ben Ali bezocht kortstondig de mode-academie en de kunstacademie in Arnhem, maar vestigde zich al snel als autonoom kunstenaar in Amsterdam. Sinds die tijd heeft hij een stormachtige carrière doorgemaakt. Hij werd ‘ontdekt’ door Rudi Fuchs, exposeerde in het Stedelijk op de tentoonstelling die was samengesteld door Koningin Beatrix en had een paar grote solo-exposities, waaronder in Het Domein in Sittard (2002) en in het Cobramuseum in Amstelveen (2005). Deze tentoonstellingen verliepen overigens niet zonder controverses. Vanuit de islamitische hoek, maar zeker ook vanuit de autochtone Nederlandse hoek (zoals in de gemeente van Sittard, toen Ben Ali in het Domein exposeerde in 2002), werd het werk van Ben Ali als provocerend of aanstootgevend ervaren, vooral vanwege de expliciet homo-erotische voorstellingen die hij had verbeeld. [9]
Het werk van Ben Ali is rauw, direct, intuïtief en soms confronterend. In zijn werk zijn persoonlijke en politieke thema’s met elkaar verweven. Een belangrijke rol spelen zijn persoonlijke achtergrond, zijn homoseksualiteit, zijn verontwaardiging over zowel racisme en vreemdelingenhaat, als over religieuze bekrompenheid en intolerantie en zijn betrokkenheid bij wat er in de wereld gebeurt. Het hier getoonde werk maakte Ben Ali naar aanleiding van beelden van doodgeschoten Palestijnse kinderen door het Israëlische leger. Het weergegeven silhouet is een verbeelding van zijn eigen schaduw. Ben Ali heeft zichzelf hier weergeven als een machteloze toeschouwer, die van een grote afstand niet in staat is om iets te doen, behalve te aanschouwen en te getuigen. [10]
Er zijn nog veel meer kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland actief, zowel uit het Midden Oosten als Noord Afrika. Het is vanzelfsprekend onmogelijk om hen allemaal in dit verband recht te doen. Hoewel de meesten nog onbekend zijn bij de gevestigde instellingen, neemt hun zichtbaarheid in de Nederlandse kunstwereld langzaam maar zeker toe.
Floris Schreve,
Amsterdam, november 2010
فلوريس سحرافا
امستردام، 2010
Zie in dit verband ook mijn recente uitgebreide tekst over Qassim Alsaedy, nav de tentoonstelling in Diversity & Art en de bijdragen rond mijn lezing (de handout, mijn bijdrage in Kunstbeeld en de Engelse versie, waarin ik beiden heb samengevoegd) over de hedendaagse kunst in de Arabische wereld, waarin de actuele gebeurtenissen wel uitgebreid aan de orde zijn gekomen
Rachid Ben Ali, Zonder Titel, acryl op doek, 2001 (foto Floris Schreve)
Noten
[1] Tineke Lonte, Kleine Beelden, Grote Dromen, Al Farabi, Beurs van Berlage, Amsterdam, 1993 (zie ook Jihad Abou Sleiman, Arabische kunstenaars schilderen bergen in Nederland, in Rosemarie Buikema, Maaike Meijer, ‘Cultuur en Migratie in Nederland; Kunst in Beweging 1980-2000’, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, pp. 237-252, http://www.dbnl.org/tekst/meij017cult02_01/meij017cult02_01_0015.php) ; Mili Milosevic, Schakels, Museum voor Volkenkunde (Wereldmuseum), Rotterdam, 1988; Jetteke Bolten, Els van der Plas, Het Klimaat: Buitenlandse Beeldende Kunstenaars in Nederland, Gate Foundation, Stedelijk Museum de Lakenhal, Culturele Raad Zuid Holland, Den Haag, 1991; Paul Faber, Sebastian López, Double Dutch; transculturele beïnvloeding in de beeldende kunst, Stichting Kunst Mondiaal, Tilburg, 1992 (zie hier de introductie); Els van der Plas, Anil Ramdas, Sebastian López, Het land dat in mij woont: literatuur en beeldende kunst over migratie, Gate Foundation, Museum voor Volkenkunde (Wereldmuseum), Rotterdam, 1995.
[2] Hans Sizoo, ‘Nassar, het park en de Moskee’, in J. Rutten (red.) met bijdragen van Kitty Zijlmans, Floris Schreve, Hans Sizoo, Achnaton Nassar, Saskia en Hassan gaan trouwen, werken van Achnaton Nassar, Universiteitsbibliotheek Leiden, 2001. Zie ook http://www.dripbook.com/achnatonnassar/splash/ en voor meer abstract werk (tekeningen), zie de site van Galerie Art Singel 100, http://www.artxs.nl/achnaton.htm
[4] Edward Said, Orientalism; Western conceptions of the Orient, Pantheon Books, New York, 1978 (repr. Penguin Books, New York 1995, 2003). Zie ook: Samuel Huntington, The Clash of Civilizations?, Foreign Affairs, vol. 72, no. 3, Summer 1993; Bernard Lewis, The Roots of the Muslim Rage, The Atlantic Monthly, September 1990, http://www.theatlantic.com/magazine/archive/1990/09/the-roots-of-muslim-rage/4643/ , Edward Said, The Clash of Ignorance, The Nation, 4 October, 2001, http://www.thenation.com/article/clash-ignorance
[5] Zie bijv. Chaalan Charif, Dineke Huizenga, Mowaffk al-Sawad (red.), Dwaallicht; tien Iraakse dichters in Nederland (poëzie van Mohammad Amin, Chaalan Charif, Venus Faiq, Hameed Haddad, Balkis Hamid Hassan, Salah Hassan, Karim Nasser, Naji Rahim, Mowaffk al-Sawad en Ali Shaye), de Passage, Groningen, 2006; Mowaffk al-Sawad, Stemmen onder de zon, uitgeverij de Passage, Groningen (roman, gebundelde brieven), 2002; Ibrahim Selman, En de zee spleet in tweeën, in de Knipscheer, Amsterdam, 2002 (roman) en de website van Al Galidi http://www.algalidi.com/. Over Iraakse schrijvers in Nederland Dineke Huizenga, Parels van getuigenissen, Zemzem; Tijdschrift over het Midden Oosten, Noord Afrika en islam, themanummer ‘Nederland en Irak’, jaargang 2, nr. 2/ 2006, pp. 56-63 en over Iraakse musici in Nederland Neil van der Linden, Muzikant in Holland, idem, pp. 82-87
[6] Zie oa W. P. C. van der Ende, Versluierde Taal, vijf uit Irak afkomstige kunstenaars in Nederland, Museum Rijswijk, Vluchtelingenwerk Rijswijk, 1999; IMPRESSIES; Kunstenaars uit Irak in ballingschap, AIDA Nederland, Amsterdam, 1996; Ismael Zayer, 28 kunstenaars uit Irak in Nederland, de Babil Liga voor de letteren en de kunsten, Gemeentehuis Den Haag, 2000; Anneke van Ammelrooy, Karim al-Najar, Iraakse kunstenaars in het Museon, Babil, Den Haag, november, 2002; Floris Schreve, Out of Mesopotamia; Iraakse kunstenaars in ballingschap, Leidschrift, Vakgroep Geschiedenis Universiteit Leiden, 17-3-2002 (bewerkte versie Iraakse kunst in de Diaspora, verschenen in Eutopia, nr. 4, april 2003, pp. 45-63); Floris Schreve, Kunst gedijt ook in ballingschap, Zemzem; Tijdschrift over het Midden Oosten, Noord Afrika en islam, themanummer ‘Nederland en Irak’, jaargang 2, nr. 2/ 2006, pp. 73-80 (online versie: https://fhs1973.wordpress.com/2009/06/16/ ); Helge Daniels, Corien Hoek, Charlotte Huygens, Focus Irak, programma en catalogus van het Iraakse culturele festival/tentoonstelling in het Wereldmuseum, ism de Stchting Akkaad, Rotterdam, mei 2004 (zie http://www.akaad.nl/archief.php); programma ‘Iraakse kunsten in Amsterdam’ (2004), zie http://aidanederland.nl/wordpress/archief/discipline/multidisciplinair/seizoen-2004-2005/iraakse-kunsten-in-amsterdam/. Zie ook Beeldenstorm; vijf Iraakse kunstenaars in Nederland over hun ervaringen in Irak, ‘Factor’, IKON, Nederland 1, 17 juli, 2003, http://www.ikonrtv.nl/factor/index.asp?oId=924#. Zie over Iraakse kunstenaars uit de Diaspora van verschillende landen (uit Nederland Nedim Kufi) Robert Kluijver, Nat Muller, Borders; contemporary Middle Eastern Art and Discourse, Gemak/ De Vrije Academie, Den Haag, oktober 2007/januari 2009.
[7] Nada Shabout, Shakir Hassan Al Said; A Journey towards the One-dimension, Universe in Universe, Ifa (Duitsland), april, 2008, http://universes-in-universe.org/eng/nafas/articles/2008/shakir_hassan_al_said . Zie ook Saeb Eigner, Art of the Middle East; modern and contemporary art of the Arab World and Iran, Merrell, Londen/New York, 2010; Maysaloun Faraj (ed.), Strokes of genius; contemporary Iraqi art, Saqi Books, Londen, 2002; Mohamed Metalsi, Croisement de Signe, Institut du Monde Arabe, Parijs, 1989. Zie ook hier, op de site van de Darat al-Funun in Amman (Jordanië), een van de meest toonaangevende musea voor moderne en hedendaagse kunst in de Arabische wereld.
The Iraqi Pavilion at the Venice Bienial/Het Paviljoen van Irak op de Biënnale van Venetië/ الجناح العراقي في بينالي البندقية
After an absence of thirty-five years, Iraq finally again is represented at the Venice Biennial. Although the situation in Iraq is far from favorable for artists and the circumstances are still very difficult (albeit in a different way than under the dictatorship of Saddam Hussein), the Iraqi pavilion at the Biennale is probably something hopeful. Probably because it seemed not have been easy to achieve this. Ali Assaf, the in Italy living Iraqi artist who is the main initiator of this project (earlier I spent on this blog some attention on his work in this article in Dutch and see this clip with a compilation of older work), had initially planned an exhibition of artists who are living and working inside Iraq. Because of the insecure circumstances in Iraq (still no government and no guarantees for substantial support) ultimately this plan ended up impossible to realise and the project became an exhibition of six artists from the Iraqi diaspora.
The participating artists are Adel Abidin (Helsinki, born 1973 in Baghdad), Ahmed Alsoudani (New York, born in 1975 in Baghdad), Ali Assaf (Rome, born in 1950 in Basra), Azad Nanakeli (Florence, born 1951 in Arbil , Kurdistan), Halim Al Karim (Denver, born in 1963 in Najaf) and Walid Siti (London, born in 1954 in Dohuk, Kurdistan). The exhibition is curated by Mary Angela Schroth (curator), Vittorio Urbani (co-commisioner) and Rijin Sahakian (Projects Assistant). Honorary President is the world-renowned Iraqi architect Zaha Hadid.
The only one of these artists I’ve once personally met is Halim Al Karim (Ali Assaf I once interviewed by phone about his performance Feet of Sand of 1996, see here). After his escape from Iraq Halim Al Karim spent some time in the Netherlands ( he studied at the Rietveld Academy in Amsterdam). I met him early summer 2000, when he exhibited in the no longer existing gallery Fi Beiti (which was specialized in artists from the Middle East) in Amsterdam. At that time he made ceramic objects (see this example). Although at that time he was barely known in the Dutch artscene (in the Middle East he already had a great career), I found his ceramic work had a very special quality. His breakthrough in the West came when he had moved to the United States. This was especially with his photographic work, as shown below. Today, his work is represented in the Saatchi Collection among others (see here)
Anyhow it’s special that this pavilion was created. Here will follow some of the official documentation, supplemented with information and images of the participating artists. In a later context, I will publish an article in English in which I will discuss more extensively some of these artists.
Floris Schreve, Amsterdam
فلوريس سحرافا
(أمستردام، هولندا)
Click here for the essay of Mary Angela Shroth, curator of the Pavilion of Iraq
Ali Assaf, Al Basrah, the Venice of the East, Mixed Media Installation, 2011 (photo http://jungeblodt.com )
Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation (photo http://jungeblodt.com )
Na een afwezigheid van vijfendertig jaar is Irak weer vertegenwoordigd op de Biënnale van Venetië. Hoewel de situatie in Irak allerminst gunstig is en kunstenaars het daar nog altijd bijzonder zwaar hebben (zij het op een andere manier dan onder de dictatuur van Saddam Hoessein), stemt het Iraakse paviljoen op de Biënnale enigszins hoopvol. Enigszins want het schijnt niet makkelijk geweest te zijn om dit te realiseren. Ali Assaf, de in Italië wonende Iraakse kunstenaar die de belangrijkste initiator van dit project was (eerder besteedde ik op dit blog aandacht zijn werk in dit artikel en zie hier een filmpje met een compilatie van wat ouder werk) was oorspronkelijk van plan om een tentoonstelling samen te stellen van kunstenaars uit Irak zelf. Uiteindelijk bleek dit niet realiseerbaar en werd het een expositie van zes Iraakse kunstenaars uit de Diaspora.
De particperende kunstenaars zijn Adel Abidin (Helsinki, geb. 1973 in Bagdad), Ahmed Alsoudani (New York, geboren in 1975 in Bagdad), Ali Assaf (Rome, geboren in 1950 in Basra), Azad Nanakeli (Florence, geboren 1951 in Arbil, Koerdistan), Halim Al Karim (Denver, geboren in 1963 in Najaf) en Walid Siti (Londen, geboren in 1954 in Dohuk, Koerdistan). De tentoonstelling werd samengesteld door, naast Ali Assaf, Mary Angela Schroth (curator), Vittorio Urbani (co-commisioner) en Rijin Sahakian (adjunct Projects). Erevoorzitter is de inmiddels wereldwijd befaamde Iraakse architecte Zaha Hadid.
De enige van deze kunstenaars die ik zelf een keer heb ontmoet is Halim Al Karim (Ali Assaf heb ik een keer telefonisch geïnterviewd over zijn performance Feet of Sand uit 1996, zie hier). Na zijn vlucht uit Irak verbleef Halim Al Karim een tijd in Nederland (hij studeerde oa aan de Rietveld Academie in Amsterdam). Ik heb hem ontmoet begin zomer 2000, toen hij exposeerde in de niet meer bestaande gallerie Fi Beiti (gespecialiseerd in kunstenaars uit het Midden Oosten), aan de Prinsengracht in Amsterdam. In die tijd maakte hij keramische objecten (zie dit voorbeeld). Toen was hij nog nauwelijks bekend. Ten onrechte vond ik toen al, want zijn keramische werk had een bijzondere kwaliteit. Zijn grote doorbraak kwam toen hij naar Denver was verhuisd. Dat was vooral met zijn fotografische werk, zoals hieronder te zien is. Tegenwoordig prijkt zijn werk in oa de Saatchi Collectie (zie hier)
Hoe dan ook is het bijzonder dat dit paviljoen tot stand is gekomen. In dit verband geef ik wat van de officiële documentatie weer, aangevuld met informatie en beeldmateriaal van de participerende kunstenaars. In een later verband zal ik in een nog te verschijnen Engelstalige bijdrage veel dieper ingaan op het werk van oa een aantal van deze kunstenaars.
Floris Schreve, Amsterdam
فلوريس سحرافا
(أمستردام، هولندا)
Pavilion of Iraq
54th International Art Exhibition
la Biennale di Venezia
Iraq’s experimental contemporary artists have never had a chance to present their work for an Iraq Pavilion at the Venice Biennale; the first and last major appearance in 1976 outlined only some of their “modern” artists. The Iraq Pavilion for 2011 will indeed show the world an exciting professionally-curated selection of 6 Iraqi artists from two generations, including various artistic media (painting, performance, video, photography, sculpture/installation).
Ali Assaf, Commissioner for the Pavilion of Iraq 2011
Acqua Ferita / Wounded Water Six Iraqi Artists interpret the theme of water
Site:
Gervasuti Foundation, Fondamenta S. Ana (Via Garibaldi) Castello 995, between Giardini and Arsenale
Embassy of the Republic of Iraq in Italy, Iraq UN Representation in Rome, Arab Fund for Arts and Culture, corporate and individual patrons and the Iraq Pavilion Patrons Committee
These are extraordinary times for Iraq. The project to create an official country Pavilion for the 54. Biennale di Venezia is a multiple and participatory work in progress since 2004. It is historically coming at a period of great renewal after more than 30 years of war and conflict in that country.
The Pavilion of Iraq will feature six internationally-known contemporary Iraqi artists who are emblematic in their individual experimental artistic research, a result of both living inside and outside their country. These artists, studying Fine Arts in Baghdad, completed their arts studies in Europe and USA. They represent two generations: one, born in the early 1950’s, has experienced both the political instability and the cultural richness of that period in Iraq. Ali Assaf, Azad Nanakeli and Walid Siti came of age in the 1970’s during the period of the creation of political socialism that marked their background. The second generation, to include Adel Abidin, Ahmed Alsoudani and Halim Al Karim, grew up during the drama of the Iran-Iraq war (1980-1988), the invasion of Kuwait, overwhelming UN economic sanctions and subsequent artistic isolation. This generation of artists exited the country before the 2003 invasion, finding refuge in Europe and USA by sheer fortune coupled with the artistic virtue of their work. All six artists thus have identities indubitably forged with contemporary artistic practice that unites the global situation with the Iraqi experience and they represent a sophisticated and experimental approach that is completely international in scope.
The six artists will execute works on site that are inspired by both the Gervasuti Foundation space and the thematic choice of water. This is a timely interpretation since the lack of water is a primary source of emergency in Iraq, more than civil war and terrorism. A documentary by Oday Rasheed curated by Rijin Sahakian will feature artists living and working in Iraq today.
The Pavilion of Iraq has been produced thanks to Shwan I. Taha and Reem Shather-Kubba/Patrons Committee, corporate and individual contributors, Embassy of the Republic of Iraq and generous grants from the Arab Fund for Arts and Culture, Hussain Ali Al-Hariri, and Nemir & Nada Kirdar.
Honorary Patron is the architect Zaha Hadid.
Links en rechts: Adel Abidin, Consumptions of War, Video Projection and amorphic installation
Links: Ahmed Alsoudani, Untitled, Charcoal and acrylic on canvas, 2010. Rechts: Ahmed Alsoudani, Untitled, Charcoal and acrylic on canvas, 2011
Links: Ali Assaf, Narciso, video installation, 2010. Rechts:Ali Assaf, Al Basrah, the Venice of the East, Mixed Media Installation, 2011
Links: Azad Nanakeli, Destnuej (purification), Video Installation, 2011. Rechts: Azad Nanakeli, Au (Water), Mixed Media Installation with audio, 2011
Links: Halim al Karim, Hidden Love 1, photograph Lambda Print, 2010. Rechts: Halim Al Karim, Hidden Revolution, video still, 2010
Links: Walid Siti, Beauty Spot, Mixed Media Installation, 2011. Rechts: Walid Siti, Mesa, Mylar mirror, twill tape, nylon fishing line and wood, 2011
Courtesy of Robert Goff GalleryAHMED ALSOUDANI | The Baghdad-born, New York-based painter (‘Untitled,’ 2007, pictured here) will be among six artists showing work at the Venice Biennale’s Iraq pavilion opening in June.
Walking a provocative tightrope is what American contemporary-art curator Mary Angela Schroth does best. In 1993, with memories of apartheid still fresh, Schroth staged Italy’s first exhibition of South African art, and during the days of glasnost and a collapsing Soviet Union, she presented its first show of perestroika-era Russian artists. And in a move that some might interpret as the ultimate in cultural and political overtures, Schroth is now preparing the return of the Iraq pavilion to the 2011 Venice Biennale after a 35-year hiatus.
Photograph by Danilo ScarpatiCurator Mary Angela Schroth, photographed at mixed-media artist Ali Assaf’s studio in Rome.
Artists and curators who have worked with Schroth throughout her career, which includes running Rome’s first nonprofit art space, Sala 1 (pronounced “Sala Uno,” Italian for “Room One”), say it’s the native Virginian’s tenacity and inquisitiveness that have shaped her vision since she entered the art world back in 1977.
“With anyone else it would have been impossible,” says Basra-born, Italy-based artist Ali Assaf, who is the commissioner and one of six Iraqi artists presenting work in the pavilion. Bringing his native country back to Venice was a cause he championed for years, but decades of unrest prevented its materialization. “At first it couldn’t be done because of Saddam, but then it became impossible because of the severe fighting and confusion,” he explains.
In 2009, Assaf approached Schroth to curate the pavilion in hopes that the combination of his passion and her trademark ambition would lead Iraq back into the Venice Biennale limelight. “The pavilion, through its artists and collaboration with the new government, is one small, but significant step,” Schroth says. “It is an important symbol for change.”
Courtesy of Azad NanakeliAZAD NANAKELI | Stills from the Florence-based artist’s video installation ‘Destnuej’ (2011)
In the two years since, Schroth, 61, has worked with Assaf to select artists who represent a cross-section of intergenerational talent from the Arab nation. But with the exodus of much of the country’s creative class, as well as today’s fragile security situation, choosing artists currently residing in Iraq proved unfeasible.
“Getting Iraqi artists [who live in Iraq] is not an easy job,” says Iraq’s ambassador to the U.N. agencies in Rome, Hassan Janabi. “It could be tedious and possibly create friction. Instead, they sought out artists living on the outside who could truly reflect what constitutes an Iraqi artist.” The list includes New York–based Ahmed Alsoudani, who will simultaneously show several paintings inside the nearby Palazzo Grassi, and the London-based Kurdish artist Walid Siti.
Courtesy of Walid SitiWALID SITI | ‘Family Ties’ (April 2009), an installation in Dubai by the London-based artist
The title of the pavilion, “Acqua Ferita”—or “wounded water” in Italian—was selected to shift the Iraq conversation away from war and onto one many view as equally significant. “Terrorism is a theme people are fed up with,” Assaf says. “There are other problems, such as water loss in the region, that no one thinks about.” The concept drew support from Janabi, who was at the time an official adviser to the Iraqi Ministry of Water Resources. “Vast areas once covered with water are now desert,” Janabi says. “Water is life and this life has been taken away. This is critical and it’s now diminishing.”
Although some might chafe at the idea of an American curating the Iraq pavilion, contentious nationality issues have always remained far outside Schroth’s purview. “My nomadic life means I have more in common with these artists than a normal curator,” she says.
Indeed, it has been more than three decades since Schroth lived in the U.S. Her departure for Europe came on the heels of a five-year stretch working as an assistant at CBS under the helm of Walter Cronkite, covering events like Watergate, the end of the Vietnam War and the election of Jimmy Carter.
Courtesy of Halim al-KarimHALIM AL-KARIM | ‘Hidden War’ (1985), a triptych by the U.S.-based photographer.
Her first destination was Normandy, France. Although Schroth had no formal art training, her enthusiasm led her to some of the country’s most off-the-map art happenings—the most fruitful of which was a collaboration with French contemporary artist Joël Hubaut. Together they established the independent art space Nouveau Mixage, hedged inside an abandoned garage in the center of Caen. It was there Schroth learned how to become an “artist’s producer,” or someone, she explains, “who could translate their projects into reality.”
While living in France, Schroth met the commissioner of the U.S. pavilion at the 50th Venice Biennale, Kathleen Goncharov, and the two have since traveled to remote biennials and art events around the world. “My investigations to countries outside the Eurocentric context have been a big part of my identity in my work with contemporary art,” Schroth says.
With the impending closure of Nouveau Mixage, Schroth relocated to Rome. She arrived in a city replete with sweeping, historic charm, but a flatlining contemporary art scene. “Rome was a backwater,” Schroth says. “It didn’t have in the early 1980s what it has today. It just wasn’t interested in international contemporary art.”
Courtesy of Adel AbidinADEL ABIDIN | Still from ‘Three Love Songs’ (2010-11), a video installation at Mathaf, the Arab Museum of Modern Art in Qatar.
A lack of galleries and independent spaces forced Schroth to spend her first year scouring the city for artists and setting her sights on transforming disused spaces into art hubs. One of the first such shows exhibited the work of Italian and British artists in abandoned, underground bathroom stalls in a central Roman piazza. The event, which still retains a kind of cult status in Italy today, proved to be one of the most pivotal in Schroth’s career, as it facilitated her introduction to sculptor and Passionist priest Tito Amodei.
Amodei’s art studio was housed inside a vaulted, former basilica compound owned by the Vatican. Inside the complex was also the 800-square-foot Sala 1 gallery that he used for sculptural exhibitions. He had for some time been on a desperate hunt for a director to take over the space. “Back then it wasn’t cool to be connected to the Catholic Church,” Schroth says. “Many didn’t think it could be a viable art space, but it just needed a curatorial jumpstart. Like any place, it was just a container unless you had a vision.” And so in 1985, Schroth assumed the role of director at Sala 1. The only rules for running the space, explains the now 85-year-old Amodei, were: “No politics. No religion. No Vatican. Only culture.”
Keeping their distance from their landlord, which meant never asking for financial assistance, has enabled Sala 1 to maintain a large degree of creative freedom—best exemplified in a succession of groundbreaking exhibitions. These include the 1995 “Halal” show, the first display of contemporary Israeli artists in Italy, and collaborating with the Studio Museum in Harlem in 2006 to present the U.S.’s first show of comic books hailing from Africa.
Courtesy of Ali AssafALI ASSAF | ‘Waters!’ (2009), an installation at Sette Sale in Rome.
Now with the 2002 opening of MACRO, the contemporary art museum and galleries, including an outpost from powerhouse dealer Larry Gagosian, Rome is beginning to take hold as a serious contemporary-art center. “At a time when Rome had mostly sleepy institutions, she was one of the only people working with emerging talent,” says Viktor Misiano, former contemporary-art curator at the Pushkin Museum and co-curator of “Mosca: Terza Roma,” Schroth’s 1988 exhibition of Russian art. “She is one of the few that had the courage to do something unusual.”
As if to underscore Schroth’s unremitting energy, she is also curating the first-ever Bangladesh pavilion for this summer’s Venice Biennale, which coincides with the country’s 40th anniversary. Both Bangladesh and Iraq will be housed in the Gervasuti Foundation, an artisan’s workshop in a construction zone in central Venice.
“For me being with the artist is as good as it gets,” says Schroth in a still-thick Southern accent. “And although sometimes it’s not perfect, in the end, they give you what I call illumination.”
“Which,” she adds, “just so happens to be the theme of this year’s Biennale.”
—The 54th Venice Biennale will run from June 4 to November 27, 2011.
Azad Nanakeli’s Acqua ferita/ Wounded Water at the Iraqi pavilion at the Venice Biennale. Photograph: Christian Jungeblodt
“I want to create, I want to show the world what I am capable of, but I cannot.” So says a 16-year-old Iraqi photographer, as Iraq fields its first pavilion for 34 years at the Venice Biennale.
The words of Ayman Haider Kadhm are part of a short documentary that looks at the experiences of three young Iraqi artists struggling to find a voice in a war-ravaged country.
He talks of his camera being confiscated by the security forces. “Do I look like a terrorist? I am only a photographer who wants to record life.”
In fact the main installation of the Iraq pavilion contains work only by members of the Iraqi diaspora, most of whom left in the 1970s to study abroad before the outbreak of the Iran-Iraq war.
According to Rijin Sahakian, the Iraqi-born, American head of the Echo cultural foundation, another supporter of the pavilion: “There has been a severance of training, and an isolation for decades compounded by a newfound violence.
“That’s why all the artists here are part of the diaspora. It’s been fractured for years, and the last 10 years have been the final blow.”
The biennale may be a critical event for visual arts, but – with its national pavilions – it also has inescapable overtones of soft diplomacy. Iraq’s presence is also about trying to change perceptions of a dictatorship-scarred and war-wounded country.
Azad Nanakeli left his home city of Arbil in Kurdistan aged 23 to study in Baghdad and then Florence – and stayed in Italy. He has created a film work and a sculptural installation exploring the pavilion’s water theme.
It is, he says, “a great thing to have a space here. In 1976 Iraq was present at the biennale but it was more political and belonged to the regime”.
The curator, Mary Angela Schroth, agrees. “I want people to see the work of these artists and see that there are some untold stories. And I want people to see Iraq not as a 30-year conflict zone but like any other country.
“We have deliberately got away from the war – we want to give it an identity, an identity that it has lost since the Saddam dictatorship.
“In two years it could be more than a reality to show Iraqi work made in Iraq. But at the moment young Iraqis can’t leave the country. It is very difficult for artistic practice – the country is essentially destroyed.”
The pavilion is funded by the Iraq government and a handful of private sponsors including Total, the oil company. Zaha Hadid, the Iraqi-British architect, is its patron.
The artists argue that culture is necessary as a means of expression after a traumatic period in its history.
According to Nanakeli, after the war: “We thought we’d get freedom. Now we have a big problem when we speak about contemporary culture. The government doesn’t give a lot of space for art, theatre, cinema and that is terrible for Iraqis.
“If we are to grow as a country we need to think about all areas of life. My hope is that there will be a future for artists, poets and writers.”
Sahakian adds: “People have been silenced for so long. Art is a crucial tool for talking about what’s happened, for self-expression, for the documenting of personal experience.”
The London-based Walid Siti, who left his native Duhok in 1976 to study in Baghdad and then Ljubljana in Slovenia, has created a pair of linked sculptural installations which look at the rivers of Iraq.
“To have a show in Venice is important – to say that there is something positive. The water metaphor, it can bring us together.”
He talks about the subject of one of his pieces: the river Azab, which rises in Turkey, flows through Kurdistan and then flows “like a vein – a kind of symbol of life and continuity” to the Tigris.
“In Iraq it is very hard for artists. Religious groups are pressurising the government to close to close down art, theatre, dance organisations.
“But people are coming up with ideas. For better or worse, what Iraq has been through is a source of ideas.”
The Iraq pavilion is at Gervasuti Foundation, Castello 995, Venice, from Saturday until 27 November
Ahmed Alsoudani talks about his participation in ‘Wounded Water’, the Pavilion of Iraq, at the 54th Venice Biennale.
After a 35-year hiatus, 2011 marks Iraq’s triumphant return to the Venice Biennale. In an exhibition curated by Mary Angela Schroth, the 2011 Iraq Pavilion will present to the world six internationally celebrated Iraqi artists, including Haunch of Venison’s Ahmed Alsoudani (b.1975), an emerging artist whose paintings of war and human conflict have garnered him international attention and broad critical applause. The artists in the exhibition span two generations: Ali Assaf, Azad Nanakli, and Walid Siti were born in the 1950s and experienced periods of vast cultural richness and creativity in the country despite political turmoil; Ahmed Alsoudani, Abel Abidin and Halim Al Karim grew up during the Iran-Iraq War, the Invasion of Kuwait and daily life under intense UN sanctions and the tyrannical Ba’athist regime. The exhibition, entitled Acqua Ferita/Wounded Water, revolves around the six artists’ interpretations on the theme of water loss in the region through diverse mediums including painting, performance, video, photography, sculpture and installation art. According to Schroth, “The pavilion, through its artists and collaboration with the new government, is one small, but significant step.” The Iraq Pavilion will open on 2 June 2011 and is located at the Gervasuti Foundation, Fondamenta S. Ana (Via Garibaldi), Castello 995, between Giardini and Arsenale.
Adel Abidin and Ahmed Alsoudani, the young artists who represent Iraq at the 54th Venice Biennale, were sitting on the terrace of the Bauer Hotel here at dusk on Wednesday, studying their elaborately hand-written invitations to a private dinner given by François Pinault, the French billionaire. How would they cross the water to San Giorgio Maggiore Island?
NETWORKING Ahmed Alsoudani, left, with Isabelle de La Bruyère at a Venice Biennale party.
It is the first time since 1976 that Iraq has participated in the prestigious art gathering. With Egypt, Syria, the United Arab Emirates and Saudi Arabia all showing there (a first for Saudi Arabia), Middle Eastern art was Topic A among the gaggle of oligarchs, aristocrats and movie stars who gathered for three days of frantic partying and private viewings before the fair’s official opening on Saturday.
So it wasn’t surprising when Yvonne Force Villareal, a founder of the Art Production Fund in New York, offered them a ride on her private water taxi, along with the photographer Todd Eberle, the socialite Anne McNally, and Bruno Frisoni, the shoe designer. They piled in, a tangle of gowns and glitter, and sped across the choppy waterways, which were clogged with other party commuter craft.
When they docked at the Cini Foundation, an opulent former Benedictine monastery, Mr. Pinault himself stood at the arched entrance shaking hands with a long line of about 1,000 guests that included Anna Wintour, Charlotte Casiraghi, Jeff Koons and Dasha Zhukova.
Mr. Abidin, 38, is the less active networker of the two artists. He seemed to defy Mr. Pinault’s cocktail-attire dress code, wearing Vans, striped ankle socks and a scarf over a pink button-up shirt. He was coming from a scrappy, laid-back party for a pan-Arabian exhibition, held in a sprawling old salt storage facility, and was eager to return to his friends there.
Mr. Alsoudani, 36, on the other hand, was in his element, and seemed to know every other curator and collector. His abstract paintings, which touch on themes of violence and war, are collected by Charles Saatchi and Mr. Pinault, a frequent visitor to his studio. “François said he liked my pants,” said Mr. Alsoudani, who wore a pair of snug-fitting Dior trousers, a white vest and a hat.
The two — the youngest of six artists who represent the Iraq Pavilion’s exhibition, “Wounded Water” — came of age during the Iran-Iraq war, the invasion of Kuwait and the rule of Saddam Hussein. Both now live in the West (Mr. Abidin in Helsinki and Mr. Alsoudani in New York City), but their works reference a collective memory of strife and hardship — in Mr. Abidin’s case, with a touch of humor. They had met for the first time that evening and seemed to inhabit opposite spectrums of the art world, one bling, the other purist, although they agreed about the changing Middle East.
“The revolution in the Middle East has made me believe that we still have the capacity for believing in our dreams,” Mr. Abidin said, referring to the Arab Spring. “Change is beautiful.”
The two artists had been sought after in Venice, receiving invitations to palazzo dinners and a decadent reception hosted by Ms. Zhukova, Neville Wakefield and Alex Dellal at the Bauer.
Inside the monastery, Mr. Pinault’s party was in high gear, extravagant even by Biennale standards: more candles than a Sting video, banquet tables piled with basil risotto and sparkling rosé, and long tables stacked with exotic cheeses.
Young aristos flitted about the gardens in Balenciaga and Lanvin. Seated at one table were Isabelle de La Bruyère, a regional specialist from Christie’s, and Sultan Sooud al-Qassemi from the Emirate of Sharjah. “Come sit with us!” they called to Mr. Alsoudani and Mr. Abidin, who was chatting with Lisa Phillips, the director of the New Museum of Contemporary Art in New York.
“Middle East art is definitely trendy right now,” Mr. Alsoudani said. “But the truth is there is no Chinese art scene, or Indian art scene or Middle East. It’s easier to categorize it that way. The world is getting smaller and all art is judged by the same international standard.”
By 11 p.m., about two hours in, the crowd had mellowed and the BlackBerry typing began. Maurizio Cattelan was hosting a party for his magazine Toilet Paper on San Servolo Island. Others were heading to the Bungalow 8 pop-up club at Hotel Palazzina Grassi and others back to the Bauer.
Mr. Abidin refilled on red wine but seemed disillusioned by all the glitz. “I don’t like Venice,” he said. “I got divorced here and then had two breakups.” He returned to the pan-Arabian party on a boat with a D.J. and no dress code.
Mr. Alsoudani stayed behind. He hit the cheese table and his dealer, from Haunch of Venison, invited him to a party on a yacht hosted by the French collectors Steve and Chiara Rosenblum. “Isn’t Venice fantastic?” he said, contemplating all his choices.
A version of this article appeared in print on June 5, 2011, on page ST1 of the New York edition with the headline: The Art World’s New Darlings.
An exhibition of Halim al Karim in the Darat al-Funun, Amman, 2010
May 2010
Halim Al Karim’s work is a response to the artist’s own unimaginable experiences and his ongoing observation of the turmoil in Baghdad. Al Karim’s artistic approach is as an outward projection of his inner-consciousness and an expression of spiritual awakening. This exhibition presents a series of triptychs with blurred faces. Some are well known figures; others are film stills, artworks, or artifacts from his homeland. The identities of the figures seem immaterial with Al Karim’s out of focus photography technique; blurring their identities to emphasize the un-kept promises of freedom. In the series Witness from Baghdad, the artist highlights the non existence of a passive witness in times of war. Their striking, life-like eyes which reference Sumerian sculptures are proof that these quiet intangible faces are alive and well aware of what is happening around them. The works on show witness the evolving mentality of urban society in present day Iraq
Iraqi artist Halim Al-Karim underwent a harrowing experience
during the first Gulf War. Opposing Saddam’s regime and its compulsory military
service he took to hiding in the desert, living for almost 3 years in a hole in
the ground covered by a pile of rocks. He survived only through the assistance
of a Bedouin woman who brought him food and water and taught him about gypsy
customs and mysticism. Al-Karim has since emigrated to America, however, these
events have had a profound effect on his life and form the basis for his art
practice.
Halim
Al-Karim
Hidden Face
1995
Lambda print
138 x 300 cm
In this body of work, Al-Karim presents a series of triptychs,
each comprised of three faces. Some are well known figures, such as Saddam
Hussein in Hidden Face, others are film stills, artworks, or artifacts.
Presented as enlarged panels their distortion is compounded,
raising the
question not of what they represent but of their deeper meaning and
interconnectivity. Hidden Face was made in 1995, years before the
famous photo of Saddam in custody; the figure is in fact made up, based on how
Al-Karim imagined the dictator would look in the future. The two flanking out of
focus figures are suggestive of world leaders – still in power – whose support
of Saddam’s regime has been forgotten. Al-Karim has blurred their identities to
show the duplicity of their motives, scripting them as anonymous accomplices who
will never stand trial.
Halim
Al-Karim
Hidden Prisoner
1993
Lambda print
158 x 369 cm
In this series of work, photography is used for its
non-physical qualities: a medium which quite literally creates an image from
light, capturing the transient and interwoven nature of time and
memory. The
Sumerian artifacts featured in Al-Karim’s Hidden Prisoner and Hidden Goddess were photographed in the Louvreand the British Museum;
Al-Karim describes seeing them internedbehind glass, far away from their home,
as a painful reminder ofvisiting his friends and family who were held as
political prisonersat Abu Ghraib during Saddam’s
regime.
Halim
Al-Karim
Hidden Theme
1995
Lambda print
138 x 300 cm
Al-Karim’s Hidden series is a response to the artists
own unimaginable experiences and his ongoing observances of the turbulences in
his homeland. With pieces titled Hidden War, Hidden Victims, Hidden
Witnesses, Al-Karim raises the awareness of not only the devastating
effects of violence, but its many manifestations – both physical and
psychological – from the political to the economic and domestic. His works adopt
a skewed sense of scale and resolve to conceptually shift between the macro and
the micro, the societal and individual, physical and emotive, offering a
tranquil and meditative pause and space for reflection and
catharsis.
Halim
Al-Karim
Hidden Victims
2008
Lambda print
186 x 372 cm
Al-Karim merges aspects of Sufism – such as the belief in
Divine Unity – with obsolete traditions, especially those of ancient Sumer, the
grand empire which ruled in what is now Iraq from 6000-4000 BC. Sumerian symbols
often appear in his images, and his photographs
of women are in part
inspired by a ritual which could elevate girls to the status of
goddesses.
Halim
Al-Karim
Prisoner Goddess
1993
Lambda print
124 x 372 cm
Al-Karim’s approach to image-making is as an outward projection
of his inner-consciousness and a visual manifestation of spiritual awakening and
serenity. His evasive dream-like images evoke a range of instinctual emotive
responses, the ability of true perception existing as a preternatural power
within each of us, which can be understood and harnessed through the pursuit of
metaphysical enlightenment.
Halim
Al-Karim
Hidden Witnesses
2007
Lambda print
138 x 300 cm
Halim
Al-Karim
Hidden Doll
2008
Lambda print covered with white
silk
200 x 360 cm
In pieces such as Hidden Doll, Al-Karim presents his
photographs beneath a tautly stretched layer of white silk fabric that operates
as both a physical veil masking the portraits and a metaphorical filter or
screen. This ‘barrier’ between viewer and image can be conceived as a liminal
space, a transcendental portal between being and becoming, where the mystical
properties of change take place.
Halim
Al-Karim
Hidden War 2
2003
Lambda print covered with white
silk
200 x 330 cm
Themes of reconciliation are central to Al-Karim’s work, both
emotionally and in relation to Sufi tradition, where faith is inwardly focused
and strives for unity between consciousness and God.
Contradictions and
juxtapositions occur within his photos, but rather than creating tension, they
have harmonious effect. As faces line up: beautiful and garish, monstrous and
innocent, wizened and puerile, they form single conglomerate portraits, each
segment completing the next, contributing to the understanding of the whole. In Hidden War 2, Al-Karim has covered his images with a transparent layer
of cloth, urging the viewer to consider the hidden agendas behind the
legitimising rhetoric of those who support the war
Halim Al Karim, Ashbook, porcelain and ash, 1999 (made in the time he lived in Amsterdam)
PlanetK, The 53rd International Art Exhibition, Venice
Board, emulsion paint, plaster, thread and nails.
Constellation is a large wall-based installation comprising the contours of a white mountain surrounded by constellations of black threads. The connections between the mountain and the black threads draw a parallel with an imagined cosmic world with many associations and metaphorical references to the memory of a physical landscape. The white mountain top in the centre of the work acts as a magnetic force that energises and coordinates the movements of the other elements, suggesting a network of dynamic links between the constituent parts. Constellation is an attempt to go beyond a superficial understanding of the physical elements of the work and to aspire towards an ideal landscape.
Constellation incorporates ideas and forms from ‘Precious Stones’ and ‘Family Ties’ – series of my drawings and paintings that preoccupied my work for over ten years. Both series focus on the significance of various symbols and forms such as stones, fire, cubes and circles, which both characterise the collective cultural identity of the Kurdish people and highlight the universal plight of the exile – physically distant though always emotionally close to home.
The work also plays metaphorically on the astrological meaning of constellation, allowing different readings and interpretations. The four arbitrary sets of constellations within the work are fragmented and incomplete, reflecting a state of contradiction and conflict in reality. This gives the work a new perspective and invites the viewer to contemplate and interpret it within a new context.
From the very beginning, mountains, rocks, and stones—in all their diverse forms and shapes—have been a constant source of inspiration for my work. I use them as metaphors, visual forms that convey my ideas about and associations with political, social, and cultural topics as well as issues of identity. These are the themes that concern me and that have shaped and influenced my art and my life.
During the first Gulf War, Ahmed Alsoudani fled to Syria
before claiming asylum in America. Through his paintings and drawings he
approaches the subject of war through aesthetics. Citing great artists of the
past such as Goya and George Grosz whose work has become the lasting
consciousness of the atrocities of the 19th and 20th centuries, Alsoudani’s
inspiration comes directly from his own experiences as a child, as well as his
concerns over contemporary global conflicts. In We Die Out Of Hand, the
earthy background sets the stage for dreary prison gloom, while hooded figures
are obliterated through mercilessly violent gestures, insinuating the horrors of
Abu Ghraib or Guantanamo Bay with exquisite and torturous beauty.
Ahmed Alsoudani
You No Longer Have Hands
2007
Charcoal, pastel and acrylic on paper
213.4 x 274.3 cm
Alsoudani executes his works with a raw physicality, using
materials such as paint and charcoal in an unorthodox way, often painting over
drawing and vice versa. You No Longer Have Hands is spread over two
large pieces of paper, the seam down the middle operating literally as a divide.
Like many of Alsoudani’s images, there are no people in this work, rather the
concepts of violence are presented as something too large and abstract to
comprehend. Instead a graffiti strewn wall provides a hint of humanity against a
raging black mass, torrential, abject and bereft.
Ahmed Alsoudani
Untitled
2007
Oil, acrylic, ink, gesso on canvas
182.9 x 213.4 cm
Ahmed Alsoudani
Untitled
2008
Oil, acrylic, charcoal gesso on canvas
213 x 184 cm
Alsoudani’s Untitled is barely recognisable as a portrait.
Mixing charcoal with paint, the surface evolves as a dirty corporeal mass, as
pure colours become tinged by sooty dust and paint drips down the canvas in
contaminated streams. Describing what might be a head, Alsoudani offers up an
anguished abstraction combining organic textures with geometric forms. Rendering
carnage with an almost cartoon efficacy, Alsoudani summates the base instinct of
destruction as a volume of fleshy fields punctuated by industrial rubble;
hard-edged circles and arcs lend an absurd consumerist familiarity suggesting
windows and bullet holes in the cold pictograph motifs.
Ahmed Alsoudani
Baghdad I
2008
Acrylic on canvas
210 x 370 cm
“The falling statue of a despot in the centre of Baghdad
I recalls the toppling of the statue of Saddam. The rooster-like figure
symbolizes America. Here the rooster is not only a figure of control but is
injured as well and constrained. The basket of eggs to the left side of its neck
represents ideas – unhatched ideas in this case; an armory of fragile potential.
Alsoudani’s fascination with molecules and cellular references are apparent in
the central egg-shaped object in the center of the rooster’s belly. The flood
bursting through on the bottom center of the canvas carries Biblical
associations and references the fractured nature of daily life in Baghdad –
nothing works, pipes burst, the city is tacked together, evoked by the large
nails depicted in different parts of the canvas. A figure on the upper right of
the canvas bursts forth in a flourish of pageantry, representing the new Iraqi
government, sprung forth from the chaos, compromised, bandaged and standing
precariously on a teetering stool.” Robert
Goff
Ahmed Alsoudani
Baghdad II
2008
Acrylic on canvas
250 x 380 cm
“Baghdad II depicts a “typical” Baghdad scene: on
the left side of the canvas a car has crashed into an American-built security
wall – another suicide bombing attempt or an act of pure desperation. Stylized
licks of red flame come up from the ground, an eyeball has rolled to the center
of the painting on the bottom. The eyeball plays a role in terms of content and
form but also alludes to Lebanese poet Abbas Baythoon. On the lower right hand
side of the painting a head lies behind bars – this is a reference to a statue
in Baghdad, which here Alsoudani has decapitated and, ironically, brought to
life as an imprisoned figure. One way to read this is that under Saddam’s
dictatorship art was constricted and imprisoned and this idea of censorship is
continually evoked through a layered approach in this work. The female figure in
the center right side of the painting is deliberately drawn in as opposed to
painted, a martyr-figure both carrying and giving birth to change.” Robert
Goff
Ahmed Alsoudani
Untitled
2008
Charcoal, acrylic and pastel on paper
270 x 226 cm
Alsoudani’s Untitled mesmerizes with the power and chaos of
an explosion, combining artistic references with combustive force. Reminiscent
of cubist dynamics, Alsoudani approaches his theme of war from every angle,
broaching the incomprehensibility of combat and its repercussions through his
fragmented and turbulent composition. Drawn in charcoal and pastel Alsoudani’s
gestures convey raw passion and intensity with a rarefied elegance, his subtle
shading and ephemeral acrylic washes simultaneously evoking the detailed etching
in Goya’s Disasters of War and the hyper-violent media graphics of Manga
illustrations. Alsoudani negotiates these terrains with unwavering authority,
responding to current events with commanding hindsight to develop contemporary
history painting that’s both high-impact and enduring.
Earlier works of Adel Abidin
Cold Interrogation
Mixed media installation, 2004
A video installation dealing with the dilemma of being an Arab, Muslim and Iraqi individual living in a western society in this period of time.“Since I left my home country Iraq in 2000, I am dealing daily with different questions about my identity”.The work creates an interactive atmosphere, by inviting the viewer to take part in the interrogation.
Examples of the questions:
How did you end up in Finland?How is the situation in Iraq right now?What do you think of Osama bin Ladin?How does it feel to ride a camel?Are you with the war, do you support it?What do you think of the suicide bombers?What do you think of the Americans?And so on…
The viewer can hear to the loud audio of the questions coming from inside the fridge, and see the video through the security peephole fixed on the fridge.
Details:
Country of production: Finland 2004
Duration: 01’00’00 min. (Looping)
Aspect ratio: 4:3
Sound: Stereo
Original Format: mini dv
Screening format: DVD- all / Pal
Hopscotch is a game children play the world over. In Abidin’s work, the squares lead to a gate – into another, unknown world. Abidin associates the work with the Iraq he experienced as child: “In this game, the players are being watched by people who have the power to terminate much more than the game. In a police state, children are taught the ‘rules of the game’ very early on.”
Video details:
8 meters * 4 meters built gate in the museum/ consists of: wood and Plexiglas
duration : 00’02’00 (looping)
Shooting format: Mini DV
Screening format: DVD- all
Aspect ratio: 4:3 (round)
During a recent trip to the US, I met many people from different kinds of educational and social backgrounds. Yet, surprisingly, they all reacted in the same way when I mentioned that I was Iraqi”.
Details:
Country of production: Finland 2008
Sound installation including a light box
Computer programs the sync between the sound and the lights.
five Iraqi artists represent their homeland for first time in 35 years
By Lina Sergie AttarIn Consumption of War, the latest installation by Iraqi-Finnish artist Adel Abidin, one stands in a room, between projection and reality, watching an absurd “war” break out between two corporate figures. The film leaves us in physical and metaphoric darkness, questioning not only the artist’s intention but also our implication within the narrative. Throughout his work over the last decade, exploring issues of identity, memory, exile, violence, war and politics, Abidin has harnessed the power of ambiguity.
Iraqi-Finnish artist Adel AbidinThis year, Abidin is one of five Iraqi artists chosen to represent their homeland at the prestigious 54th annual Venice Biennale. It is the first time in 35 years that a pavilion has been dedicated to Iraq. He represented his “other” home, Finland, in 2007 at the Biennale with his acclaimed installation, Abidin Travels, a mock travel agency that advertised the pleasures of visiting war-torn Iraq. The “agency” was complete with all the materials needed to “sell” an exotic locale: glossy brochures with catchy tag lines, “Baghdad: much more than a holiday” and a brightly-colored faux booking website. In the promotional video, Abidin juxtaposes a cheery, female voice with an American accent describing idealized scenes of Iraq’s famous antiquities and architecture against the footage of looted museums and taped executions. Abidin challenges the typical “Western” tourist’s immunity to the images of war by framing the grim reality within the fake packaging of imagined perfection.
“Consumption of War”The Pavilion of Iraq’s theme is Wounded Water. Severe water shortages and pollution in Iraq compete with the ongoing war as the deadliest threat to civilian life. The local plight is also a universal one as global corporations encourage consumption on a massive scale for maximum profit, disregarding the obscene amounts of water needed to produce “necessities” such as a pair of jeans or cup of coffee. Abidin is concerned, “In Iraq, major corporations have signed the largest free oil exploration deals in history. Yet while every barrel of oil extracted requires 1.5 barrels of water, 1 out of every 4 citizens has no access to clean drinking water.” Consumption of War explores this environmental crisis from the perspective of the competitive corporate environment.
The work occupies two adjacent spaces, the first a decrepit room with broken plaster exposing a brick structure and unused fixtures jutting out of a tiled wall. We enter, facing a white, bare wall with a stopped office clock. The disorienting light flickers in bright flashes. Between the flickers, we see a filing cabinet and a large poster of a parched landscape. In the second space, we face an office with the same clock projected onto the back wall and a vivid, lush landscape in the background. Two men, almost identical in height, weight and coloring, as typically corporate as the room, begin a duel using the florescent lights as swords. The camera shots oscillate between the main view and extreme close-ups of feet crunching glass, of furniture sliding across the room, of fingers grasping the light tubes, and of mock menacing facial expressions, with fuzzy, black and white surveillance shots sliced between. Everything in the room becomes a prop for the fight, cabinets become platforms, lights become swords, at one point a binder is used as a shield. The childish battle is an exaggerated slow-motion dance, referencing pop culture movies such as Star Wars and The Matrix. The light dims darker as the “light sabers” are shattered one by one, until we are left in darkness.
Abidin constructs a visual interpretation of a modern power struggle within the glorified corporate environment, its immaculate furnishings and model-like workers symbolize the pinnacle of global aspirations. Even the playful way they fight is idealized and sanitized. But these seemingly innocent actions are not without consequence; for every light bulb shattered in vain, resources are lost to the majority of people shut out of the power structure.
In Consumption of War, a room within a room changes scale to become a world within a world, representing the present and the absent, what is now and what will come in the future. Abidin strategically places the viewers in between an unclear future and a weary present. The viewers become participants in a game with no winners. As they leave the darkness back into the flashing alarms of light, the lush landscape dissolves into an illusion, a dream, replaced with the reality of a parched, depleted world. He leaves them with a choice: to idly watch as precious resources are sucked dry or to play a different game and stop the madness.
The Pavilion of Iraq opened as part of the 54th Venice Biennale on June 2nd, 2011 and runs until November 2011. Other artists presented in the pavilion are Halim Al Karim, Ahmed Alsoudani, Ali Assaf, Azad Nanakeli and Walid Siti. Info here.
Lina Sergie Attar is an architect educated in Aleppo, Syria, with graduate degrees from RISD and MIT. She has taught architecture, interior architecture and art history courses in Boston and Chicago. Lina is co-founder of Karam Foundation, NFP, a charity based in Chicago. She blogs at tooarab.com. This is her second article for the Levantine Review.
Ali Assaf, Belsem, installation (mixed media and sound), San Marino, 1991
Ali Assaf, Feet of Sand, performance, 1996
Ali Assaf, I wonder if your barber would agree, object of rubber, glue and human hair (translation of the German text: ‘A Dutch hairdresser once told me the hair of the Europeans has become more and more thin since the last thirty years, but if they mix with migrants of the south of the earth, (their hair) certainly will become strong again’
Ali Assaf, Mujaheed, cibachrome on foamcore, plastified, 1997
Ali Assaf, The obscure object of desire, installation, 2002 (details, click on picture to enlarge)
Ali Assaf, The obscure object of desire, installation, 2002 (overview)
Ali Assaf, Greetings from Baghdad, 2004
Ali Assaf, I am her, I am him, video, 2008
Floris Schreve, Amsterdam
فلوريس سحرافا
(أمستردام، هولندا
var addthis_config = {“data_track_clickback”:true};
For the english version ‘Modern and contemporary art of the Middle East and North Africa’ click here
Tekst van mijn ingezonden stuk in Kunstbeeld van vorige maand, maar hier voorzien van beeldmateriaal en van een groot aantal links in de tekst, die verwijzen naar diverse sites van de kunstenaars, achtergrondartikelen of documentaires. Overigens geef ik op dinsdag 17 mei een lezing over precies dit onderwerp, in Diversity & Art, Sint Nicolaasstraat 21, Amsterdam, om 20.00, bij de tentoonstelling van Qassim Alsaedy, zie http://www.diversityandart.com/centre.htm (zie over de tentoonstelling het vorige artikel op dit blog). Onderstaande tekst kan ook als introductie dienen op wat ik daar veel uitgebreider aan de orde laat komen:
Door de recente ontwikkelingen in Tunesië en Egypte en wellicht nog in andere Arabische landen, dringt nu tot de mainstream media door dat er ook in de Arabische wereld en Iran een verlangen naar vrijheid en democratie bestaat. Hoewel in de westerse wereld vaak teruggebracht tot essentialistische clichés, blijkt het beeld van de traditionele Arabier, of de fanatieke moslim vaak niet te kloppen. Het oriëntalistische paradigma, zoals Edward Said het in 1978 heeft omschreven, of zelfs de ‘neo-oriëntalistische’ variant (naar Salah Hassan), die we kennen sinds 9/11, inmiddels ook virulent aanwezig in de Nederlandse politiek, wordt door de beelden van de Arabische satellietzenders als Al Jazeera ontkracht. Er zijn wel degelijk progressieve en vrijheidslievende krachten in het Midden Oosten actief, zoals iedereen nu zelf kan zien.
Pas sinds de laatste jaren begint er steeds meer aandacht te komen voor de hedendaagse kunst uit die regio. Kunstenaars als Mona Hatoum (Palestina), Shirin Neshat (Iran) en de architecte Zaha Hadid (Irak) waren al iets langer zichtbaar in de internationale kunstcircuits. Sinds de afgelopen vijf à tien jaar zijn daar een aantal namen bijgekomen, zoals Ghada Amer (Egypte), Akram Zaatari en Walid Ra’ad (Libanon), Emily Jacir (VS/Palestina) en Fareed Armaly (VS/Palestijns-Libanese ouders), Mounir Fatmi (Marokko), Farhad Mosheri (Iran), Ahmed Mater (Saudi Arabië), Mohammed al-Shammerey en Wafaa Bilal (Irak). Het gaat hier overigens vooral om kunstenaars die tegenwoordig in de westerse wereld wonen en werken.
Toch is het verschijnsel ‘moderne of hedendaagse kunst’ in het Midden Oosten niet iets van de laatste decennia. Vanaf het eind van de Eerste Wereldoorlog, toen de meeste Arabische landen in de huidige vorm ontstonden, trachtten kunstenaars in diverse landen een eigen vorm van het internationale modernisme te creëren. Belangrijke pioniers waren Mahmud Mukhtar (vanaf de jaren twintig in Egypte), Jewad Selim (jaren veertig en vijftig in Irak), of Mohammed Melehi en Farid Belkahia (vanaf de jaren zestig in Marokko). Deze kunstenaars waren de eerste lichting die, na veelal in het westen waren opgeleid, het modernisme in hun geboorteland introduceerden. Sinds die tijd zijn er in de diverse Arabische landen diverse locale kunsttradities ontstaan, waarbij kunstenaars inspiratie putten uit zowel het internationale modernisme, als uit tradities van de eigen cultuur.
Ali Omar Ermes (Lybia/UK), Fa, Ink and acryl on paper
Dat laatste was overigens niet iets vrijblijvends. In het dekolonisatieproces namen de kunstenaars vaak expliciet stelling tegen de koloniale machthebber. Het opvoeren van locale tradities was hier veelal een strategie voor. Ook gingen, vanaf eind jaren zestig, andere elementen een rol spelen. ‘Pan-Arabisme’ of zelfs het zoeken naar een ‘Pan-islamitische identiteit’ had zijn weerslag op de kunsten. Dit is duidelijk te zien aan wat de Frans Marokkaanse kunsthistoricus Brahim Alaoui ‘l’ Ecole de Signe’ noemde, de school van het teken. De van zichzelf al abstracte kalligrafische en decoratieve traditie van de islamitische kunst, werd in veel verschillende varianten gecombineerd met eigentijdse abstracte kunst. De belangrijkste representanten van deze unieke ‘stroming’ binnen de moderne islamitische kunst waren Shakir Hassan al-Said (Irak, overleden in 2004), of de nog altijd zeer actieve kunstenaars Rachid Koraichi (Algerije, woont en werkt in Frankrijk), Ali Omar Ermes (Libië, woont en werkt in Engeland) en Wijdan Ali (Jordanië).
Laila Shawa (Palestine), Gun for Palestine (from ‘The Walls of Gaza’), silkscreen on canvas, 1995
Wat wel bijzonder problematisch is geweest voor de ontwikkeling van de eigentijdse kunst van het Midden Oosten, zijn de grote crises van de laatste decennia. De dictatoriale regimes, de vele oorlogen of, in het geval van Palestina, de bezetting door Israël, hebben de kunsten vaak danig in de weg gezeten. Als de kunsten werden gestimuleerd, dan was dat vaak voor propagandadoeleinden, met Irak als meest extreme voorbeeld (de vele portretten en standbeelden van Saddam Hussein spreken voor zich). Vele kunstenaars zagen zich dan ook genoodzaakt om uit te wijken in de diaspora (dit geldt vooral voor Palestijnse en Iraakse kunstenaars). In Nederland wonen er ruim boven de honderd kunstenaars uit het Midden Oosten, waarvan de grootste groep uit vluchtelingen uit Irak bestaat (ongeveer tachtig). Toch is het merendeel van deze kunstenaars niet bekend bij de diverse Nederlandse culturele instellingen.
Mohamed Abla (Egypt), Looking for a Leader, acrylic on canvas, 2006
In de huidige constellatie van enerzijds de toegenomen afkeer van de islamitische wereld in veel Europese landen, die zich veelal vertaalt in populistische politieke partijen, of in samenzweringstheorieën over ‘Eurabië’ en anderzijds de zeer recente stormachtige ontwikkelingen in de Arabische wereld zelf, zou het een prachtkans zijn om deze kunst meer zichtbaar te maken. Het Midden Oosten is in veel opzichten een ‘probleemgebied’, maar er is ook veel in beweging. De jongeren in Tunesië, Egypteen wellicht andere Arabische landen, die met blogs, facebook en twitter hun vermolmde dictaturen de baas waren, hebben dit zonder meer aangetoond. Laat ons zeker een blik de kunsten werpen. Er valt veel te ontdekken.
Floris Schreve
Amsterdam, februari 2011
Ahmed Mater (Saoedi Arabië), Evolution of Man, Cairo Biënnale, 2008. NB at the moment Mater is exhibiting in Amsterdam, at Willem Baars Project, Hoogte Kadijk 17, till the 30th of july. See http://www.baarsprojects.com/
Tot zover mijn bijdrage in Kunstbeeld. Ik wil hieronder nog een klein literatuuroverzichtje geven van een paar basiswerken, die er in de afgelopen jaren verschenen zijn.
• Brahim Alaoui, Art Contemporain Arabe, Institut du Monde Arabe, Parijs, 1996
• Brahim Alaoui, Mohamed Métalsi, Quatre Peintres Arabe Première ; Azzaoui, El Kamel, Kacimi, Marwan, Institut du Monde Arabe, Parijs, 1988.
• Brahim Alaoui, Maria Lluïsa Borràs, Schilders uit de Maghreb, Centrum voor Beeldende Kunst, Gent, 1994
• Brahim Alaoui, Laila Al Wahidi, Artistes Palestiniens Contemporains, Institut du Monde Arabe, Parijs, 1997
• Wijdan Ali, Contemporary Art from the Islamic World, Al Saqi Books, Londen, 1989.
• Wijdan Ali, Modern Islamic Art; Development and continuity, University of Florida Press, 1997
• Hossein Amirsadeghi , Salwa Mikdadi, Nada Shabout, ao, New Vision;Arab Contemporary Art in the 21st Century, Thames and Hudson, Londen, 2009.
• Michael Archer, Guy Brett, Catherine de Zegher, Mona Hatoum, Phaidon Press, New York, 1997
• Mouna Atassi, Contemporary Art in Syria, Damascus, 1998
• Wafaa Bilal (met Kari Lydersen), Shoot an Iraqi; Art, Life and Resistance Under the Gun, City Lights, New York, 2008 (zie hier ook een voordracht van Wafaa Bilal over zijn boek en project)
• Catherine David (ed),Tamass 2: Contemporary Arab Representations: Cairo, Witte De With Center For Contemporary Art, Rotterdam, 2005
• Saeb Eigner, Art of the Middle East; modern and contemporary art of the Arab World and Iran, Merrell, Londen/New York, 2010 (met een voorwoord van de beroemde Iraakse architecte Zaha Hadid).
• Maysaloun Faraj (ed.), Strokes of genius; contemporary Iraqi art, Saqi Books, Londen, 2002 (zie hier een presentatie van de Strokes of Genius exhibition)
• Mounir Fatmi, Fuck the architect, published on the occasion of the Brussels Biennal, 2008
• Jabra Ibrahim Jabra, Grassroots of the Modern Iraqi Art, al Dar al Arabiya, Bagdad, 1986.
• Liliane Karnouk, Modern Egyptian Art; the emergence of a National Style, American University of Cairo Press, 1988, Cairo
• Samir Al Khalil (pseudoniem van Kanan Makiya), The Monument; art, vulgarity and responsibillity in Iraq, Andre Deutsch, Londen, 1991
• Robert Kluijver, Borders; contemporary Middle Eastern art and discourse, Gemak, The Hague, October 2007/ January 2009
• Mohamed Metalsi, Croisement de Signe, Institut du Monde Arabe, Parijs, 1989 (over oa Shakir Hassan al-Said)
• Revue Noire; African Contemporary Art/Art Contemporain Africain: Morocco/Maroc, nr. 33-34, 2ème semestre, 1999, Parijs (uitgebreid themanummer over Marokko).
• Ahmed Fouad Selim, 7th International Biennial of Cairo, Cairo, 1998.
• Ahmed Fouad Selim, 8th International Biennial of Cairo, Cairo, 2001.
• M. Sijelmassi, l’Art Contemporain au Maroc, ACR Edition, Parijs, 1889.
• Walid Sadek, Tony Chakar, Bilal Khbeiz, Tamass 1; Beirut/Lebanon, Witte De With Center For Contemporary Art, Rotterdam, 2002
• Paul Sloman (ed.), met bijdragen van Wijdan Ali, Nat Muller, Lindsey Moore ea, Contemporary Art in the Middle East, Black Dog Publishing, Londen, 2009
• Stephen Stapleton (red.), met bijdragen van Venetia Porter, Ashraf Fayadh, Aarnout Helb, ea, Ahmed Mater, Booth-Clibborn Productions, Abha/Londen 2010 (zie ook www.ahmedmater.com)
• Rayya El Zein & Alex Ortiz, Signs of the Times: the Popular Literature of Tahrir; Protest Signs, Graffiti, and Street Art, New York, 2011 (see http://arteeast.org/pages/literature/641/
Verder nog een aantal links naar relevante websites van kunstinstellingen, manifestaties, tijdschriften, musea en galleries voor hedendaagse kunst uit het Midden Oosten:
al-Jadeed a review and record of Arab Art and Culture
Factor (IKON) uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
Out of Mesopotamia; Iraakse kunstenaars in ballingschap artikel in Leidschrift, vakgroep geschiedenis, Universiteit Leiden, Van Mozart tot Saddam; de maatschappij verbeeld in de kunst, Jaargang 17, nummer 3, december 2002
Zemzem Tijdschrift over het Midden-Oosten, Noord-Afrika en islam, Themanummer Nederland en Irak, nr. 2. 2006, artikel ‘Kunst gedijt ook in ballingschap’
Qassim Alsaedy werd in 1949 geboren in Bagdad. Zijn familie kwam oorspronkelijk uit de zuidelijke stad al-Amara, maar was, zoals zo velen in die tijd, naar de hoofdstad vetrokken. Het gezin had zich gevestigd in een huis vlak naast de Jumhuriyya Brug over de Tigris, niet ver van het Plein van de Onafhankelijkheid. Voor Alsaedy’s keuze voor het kunstenaarschap was dit gegeven zeker van belang. Na de revolutie van 1958, toen de door de Britten gesteunde monarchie van de troon werd gestoten, werd er op dit plein een begin gemaakt aan de bouw het beroemde vrijheidsmonument (Nasb al-Huriyya) van Iraks bekendste beeldhouwer Jewad Selim, die tegenwoordig veelal wordt gezien als de belangrijkste grondlegger van de modernistische kunst van Irak. Dit werk, dat in 1962 na de dood van Selim voltooid werd, maakte een grote indruk op Alsaedy. Het vrijheidsmonument van Jewad Selim deed Alsaedy voor het eerst beseffen dat kunst niet alleen mooi hoeft te zijn, maar ook werkelijk iets te betekenen kan hebben.
Ook een expositie van de beroemde Iraakse kunstenaar Shakir Hassan al-Said in het Kolbankian Museum in Bagdad in 1962, maakte grote indruk. Alsaedy besloot om zelf kunstenaar te worden. In 1969 deed hij zijn toelatingsexamen aan de kunstacademie van Bagdad, bij Shakir Hassan al-Said, die uiteindelijk een van zijn belangrijkste docenten zou worden in de tweede fase van zijn opleiding.
In de tijd dat Alsaedy zich inschreef aan de kunstacademie had Irak een roerige periode achter de rug en waren de vooruitzichten bijzonder grimmig. In 1963 had een kleine maar fanatieke nationalistische en autoritaire groepering, de Ba’thpartij, kortstondig de macht gegrepen. In de paar maanden dat deze partij aan de macht was, richtte zij een ware slachting aan onder alle mogelijke opponenten. Omdat de Ba’thi’s zo te keer gingen had het leger nog in datzelfde jaar ingegrepen en de Ba’thpartij weer uit de macht gezet. Tot 1968 werd Irak bestuurd door het autoritaire en militaire bewind van de gebroeders Arif, dat wel voor enige stabiliteit zorgde en geleidelijk steeds meer vrijheden toestond. In 1968 wist de Ba’thpartij echter weer de macht te grijpen, deze keer met meer succes. Het bewind zou aan de macht blijven tot 2003, toen een Amerikaanse invasiemacht Saddam Husayn (president vanaf 1979) van de troon stootte. Toch opereerde de Ba’thpartij aan het begin van de jaren zeventig voorzichtiger dan in 1963 en dan zij later in de jaren zeventig zou doen. In eerste instantie werd het kunstonderwijs met rust gelaten, hoewel daar, precies in de periode dat Alsaedy studeerde, daar geleidelijk aan verandering in kwam.
Links: Qassim Alsaedy met Faiq Hassan (links), begin jaren zeventig
Rechts: Qassim Alsaedy met de kunstenaar Kadhim Haydar, ook een van zijn docenten, begin jaren zeventig (foto’s collectie Qassim Alsaedy)
Zover was het nog niet in 1969. Vanaf de jaren veertig was er in Irak een bloeiende avant-garde beweging ontstaan, vooral geïnitieerd door Jewad Selim en de Bagdadgroep voor Eigentijdse Kunst. Naast de groep rond Jewad Selim was er ook Faiq Hassan (Alsaedy’s belangrijkste docent in zijn eerste jaar) en Mahmud Sabri, wiens radicale avant-gardistische opvattingen zo slecht in de smaak vielen bij de Ba’thpartij, dat hij bijna uit de geschiedschrijving van de Iraakse moderne kunst is verdwenen. Toch waren juist de ideeën van Sabri, die al in de vroege jaren zeventig in ballingschap ging en zich uiteindelijk in Praag vestigde, van groot belang voor Alsaedy’s visie op zijn kunstenaarschap. Van Sabri, die een geheel nieuw artistiek concept had ontwikkeld, het zogenaamde Quantum Realisme,leerde Alsaedy dat de kunstenaar de kunstenaar vooral een verschil kan maken door geheel vrij en onafhankelijk te zijn van welke stroming, ideologie of gedachtegoed dan ook, iets wat hij in zijn verdere loopbaan altijd zou proberen na te streven.
Een andere belangrijke docent van Alsaedy was Shakir Hassan al-Said, een van de beroemdste kunstenaars van Irak en zelfs van de Arabische wereld. Al-Said bracht Alsaedy ook in contact met Jabra Ibrahim Jabra, de beroemde schrijver en kunstcriticus van Palestijnse afkomst, in die dagen een van de belangrijkste figuren binnen de Iraakse kunstscene. Maar verder was de invloed van Shakir Hassan van groot belang op Alsaedy’s artistieke vorming. Na een expressionistische periode had Shakir Hassan al Said een zeer persoonlijke abstracte beeldtaal ontwikkeld, waarbij het Arabische alfabet als basis diende. Ook had al-Said een uitgebreide theorie ontwikkeld, die hij voor zijn werk als uitgangspunt nam. Hijzelf en een aantal geestverwanten vormden de zogenaamde One Dimension Group. Hoewel er misschien iets van een oppervlakkige verwantschap is tussen het werk van Shakir Hassan al-Said en dat van Alsaedy – ook al-Said liet zich vaak inspireren door opschriften op muren en ook veel van zijn werken hebben titels als Writings on a Wall – zijn er ook wezenlijke verschillen. Al-Said en zijn geestverwanten putten vooral inspiratie uit de abstracte islamitische traditie, waarbij zij vooral het Arabisch schrift als uitgangspunt namen. De bronnen van Alsaedy hebben veelal een andere oorsprong, die niet in de laatste plaats samenhangen met een van de meest indringende ervaringen van leven.
Qassim Alsaedy, Rhythms in White, assemblage van dobbelstenen, 1999
Halverwege Alsaedy’s tijd aan de academie werd de controle van de Ba’thpartij, die nog maar net aan de macht was, steeds sterker. Het regime begon zich ook met het kunstonderwijs te bemoeien. Op een geven moment werd Alsaedy, samen met een paar anderen, uitgenodigd door een paar functionarissen van het regime. In 2000 beschreef Alsaedy deze bijeenkomst als volgt: ‘We were invited for a meeting to drink some tea and to talk. They told us they liked to exhibit our works, in a good museum, with a good catalogue and they promised all these works would be sold, for the prize we asked. It seemed that the heaven was open for us. But then they came with their conditions. We had to work according the official ideology and they should give us specific titles. We refused their offer, because we were artists who were faithful towards our own responsibility: making good and honest art. When we agreed we would sold ourselves. (..) Later they found some very cheap artists who were willing to sell themselves to the regime and they joined them. All their paintings had been sold and the prizes were high. One of them, I knew him very well, he bought a new villa and a new car. And in this way they took all the works of these bad artists, and showed them and said: “Well, this is from the party and these are the artists of Iraq”. The others were put in the margins of the cultural life’ (uit mijn Interview met Qassim Alsaedy, 8-8-2000).
Qassim Alsaedy, Saltwall, olieverf op doek, 2005
Alsaedy benadrukt dat bijna zijn hele generatie ‘nee’ heeft gezegd tegen het regime, waarvoor velen een hoge prijs hebben moeten betalen. Alsaedy spreekt dan ook van ‘the lost generation’, waarmee hij specifiek de lichting kunstenaars van de jaren zeventig bedoelt. De kunstenaars van voor die tijd hadden al een carrière voordat het regime zich met de kunsten ging bemoeien en de latere generatie had te maken met kunstinstituties die al geheel waren geïncorporeerd in het staatsapparaat. De problemen waarmee die kunstenaars te maken kregen waren natuurlijk minstens net zo groot, maar van een andere aard, dan de lichting kunstenaars die gevormd werd gedurende de periode van transitie. De generatie van de jaren zeventig zag en ervoer hoe de kunstscene langzaam werd ‘geba’thificeerd’.
Ook was Alsaedy lid van een verboden studentenbond. Dit alles leidde uiteindelijk tot zijn arrestatie. Op een gegeven moment werd Alsaedy midden op de dag opgepakt en afgevoerd naar de meest beruchte gevangenis van Irak van dat moment, al-Qasr al-Nihayyah, ‘het Paleis van het Einde’. Dit was het voormalige Koninklijke Paleis dat in de jaren zeventig door het regime als gevangenis was ingericht, totdat in de jaren tachtig de inmiddels algemeen bekende en beruchte Abu Ghraib open ging.
Voor negen maanden ging Alsaedy door de meest intensieve periode van zijn leven. Martelingen en de permanente dreiging van executie waren aan de orde van de dag. Gedurende de negen maanden dat hij zich hier bevond werd Alsaedy teruggeworpen tot zijn meest elementaire bestaan. Zijn omgeving was gereduceerd tot de gevangenismuren. Daar kwam Alsaedy tot een belangrijk inzicht. Hij ontdekte dat de velen die voor hem zich in deze ruimte hadden bevonden kleine sporen van hun bestaan hadden achtergelaten. Op de muren waren ingekraste tekeningen of opschriften zichtbaar, meestal nog maar vaag zichtbaar. Alsaedy kwam tot het besef dat deze tekeningen van de gevangenen de laatste strohalm betekenden om mens te blijven. Zelfs in de donkerste omstandigheden trachtten mensen op de been te blijven door zich te uiten in primitief gemaakte tekeningen of om hun getuigenissen op de muren te krassen. Dit inzicht zou allesbepalend zijn voor Alsaedy’s verdere kunstenaarschap. Het thema ‘krassen of tekens op muren’, de rode draad in zijn hele oeuvre, vond hier zijn oorsprong.
Na deze negen maanden werd Alsaedy, middels een onverwachte amnestieafkondiging, samen met een groep andere gevangenen weer vrijgelaten. Een succesvol bestaan als kunstenaar via de gevestigde kanalen in Irak zat er voor hem niet meer in. Alsaedy werd definitief als verdacht bestempeld en was bij het regime uit de gratie geraakt. Hij besloot zijn heil elders te zoeken en week in 1979 uit naar Libanon. Daar participeerde hij samen met andere uitgeweken Iraakse kunstenaars aan een tentoonstelling die mede een aanklacht was tegen het regime van de Ba’thpartij in Irak.
De onrustige situatie in het Midden Oosten maakte dat Qassim Alsaedy als Iraakse balling altijd op de vlucht moest, om te proberen elders een (tijdelijk) veilig heenkomen te zoeken. Door de burgeroorlog was Libanon een allerminst veilige plek en bovendien voltrokken zich ook nieuwe ontwikkelingen in Irak. Saddam Husayn was inmiddels president geworden en had alle oppositie, zelfs binnen zijn eigen partij, geëlimineerd. Vervolgens had hij zijn land in een bloedige oorlog met Iran gestort. Hoewel de Ba’thpartij met straffe hand het land controleerde, was er in het Koerdische noorden een soort schemergebied ontstaan, waar veel Iraakse oppositiekrachten naar waren uitgeweken. Door de chaotische frontlinies van de oorlog en doordat de Koerden, beter dan welke andere groepering in Irak, zich hadden georganiseerd in verzetsgroepen, was dit een gebied een soort vrijhaven geworden. Alsaedy kwam in 1982 terecht in de buurt van Dohuk, in westelijk Koerdistan en sloot zich, samen met andere Iraakse ‘politiek ontheemden’, aan bij de Peshmerga, de Koerdische verzetsstrijders. Naast dat hij zich bij het verzet had aangesloten was hij ook actief als kunstenaar. Naar aanleiding van deze ervaringen maakte hij later een serie werken, die bedekt zijn met een zwarte laag, maar waarvan de onderliggende gekleurde lagen sporadisch zichtbaar zijn door de diepe krassen die hij in zijn schilderijen had aangebracht.
Qassim Alsaedy, Black Field, olieverf op doek, 1999
Alsaedy over deze werken (zie bovenstaande afbeelding): ‘In Kurdistan I joined the movement which was against the regime. I worked there also as an artist. I exhibited there and made an exhibition in a tent for all these people in the villages, but anyhow, the most striking was the Iraqi regime used a very special policy against Kurdistan, against this area and also against other places in Iraq. They burned and sacrificed the fields by enormous bombings. So you see, and I saw it by myself, huge fields became totally black. The houses, trees, grass, everything was black. But look, when you see the burned grass, late in the season, you could see some little green points, because the life and the beauty is stronger than the evil. The life was coming through. So you saw black, but there was some green coming up. For example I show you this painting which is extremely black, but it is to deep in my heart. Maybe you can see it hardly but when you look very sensitive you see some little traces of life. You see the life is still there. It shines through the blackness. The life is coming back’ (geciteerd uit mijn interview met Alsaedy uit 2000).
Een impressie uit Alsaedy’s atelier, februari 2011
Gedurende bijna de hele oorlog met Iran verbleef Alsaedy in Koerdistan. Aan het eind van de oorlog, in 1988, lanceerde het Iraakse regime de operatie al-Anfal, de grootschalige zuivering van het Koerdische platteland en de bombardementen met chemische wapens op diverse Koerdische steden en dorpen, waarvan die op Halabja het meest berucht is geworden. Voor Alsaedy was het in Irak definitief te gevaarlijk geworden en moest hij zijn heil elders zoeken.
Het werd uiteindelijk Libië. Alsaedy: ‘I moved to Libya because I had no any choice to go to some other place in the world. I couldn’t go for any other place, because I couldn’t have a visa. It was the only country in the world I could go. Maybe it was a sort of destiny. I lived there for seven years. After two years the Kuwait war broke out in Iraq followed by the embargo and all the punishments. In this time it was impossible for a citizen of Iraq to have a visa for any country in the world’ (uit interview met Qassim Alsaedy, 2000).
Hoe vreemd het in de context van nu ook mag klinken, gedurende die tijd leefde Muammar al-Qadhafi in onmin met zo’n beetje alle Arabische leiders, inclusief Saddam Husayn. Het was precies op dat moment in de grillige loopbaan van de Libische dictator, dat hij zijn deuren opende voor alle mogelijke dissidenten van diverse pluimage uit de hele Arabische wereld. Ook Alsaedy kon daar zijn heenkomen zoeken en hij kreeg bovendien een betrekking als docent aan de kunstacademie van Tripoli.
Qassim Alsaedy werkt met zijn studenten in Tripoli aan een speciaal muurschilderingenproject, in 1989 en in 1994 (foto’s collectie Qassim Alsaedy)- klik op afbeelding voor vergrote weergave
In Libië voerde hij ook een groot muurschilderingenproject uit. Tegen zijn eigen verwachting in kreeg hij toestemming voor zijn plannen. Alsaedy: ‘I worked as a teacher on the academy of Tripoli, but the most interesting thing I did there was making many huge wallpaintings. The impossible happened when the city counsel of Tripoli supported me to execute this project. I had always the dream how to make the city as beautiful as possible. I was thinking about Bagdad when I made it. My old dream was to do something like that in Bagdad, but it was always impossible to do that, because of the regime. I believe all the people in the world have the right on freedom, on water, on sun, on air, but also the right on beauty. They have the right on beauty in the world, or in their lives. So one of my aims was to make wallpaintings and I worked hard on it. They were abstract paintings, but I tried to give them something of the atmosphere of the city. It is an Arabic, Islamic city with Italian elements. I tried to make something new when I studied the Islamic architecture. I worked on them with my students and so something very unusual happened, especially for the girls, because in our society it is not very usual to see the girls painting on the street. It was a kind of a shock, but in a nice way. It brought something positive’ (interview met Qassim Alsaedy, 2000).
Toch was ook Libië een politiestaat en zat het gevaar in een klein hoekje. De functionaris van het Libische regime, onder wiens verantwoordelijkheid Alsaedy’s project viel, vond een oranjekleurige zon in een van Alsaedy’s muurschilderingen verdacht. Volgens hem was deze zon eigenlijk rood en zou het gaan om verkapte communistische propaganda (zie bovenstaande afbeeldingen, rechtsonder). Alsaedy werd te kennen gegeven dat hij de zon groen moest schilderen, de kleur van de ‘officiële ideologie’ van het Qadhafi-bewind (zie het beruchte en inmiddels ook hier bekende ‘Groene Boekje’). Alsaedy weigerde dit en werd meteen ontslagen.
Zijn ontslag betekende ook dat Alsaedy’s verblijf in Libië een riskante aangelegenheid was geworden. Hij exposeerde nog wel in het Franse Culturele Instituut, maar had alle reden om zich niet meer veilig te voelen. Hij besloot dat het beter was om met zijn gezin zo snel mogelijk naar Europa te verdwijnen. Uiteindelijk kwam hij in 1994 aan in Nederland.
Vanaf eind jaren negentig, toen Alsaedy na een turbulent leven met vele omzwervingen ook de rust had gevonden om aan zijn oeuvre te bouwen, begon hij langzaam maar zeker zichtbaar te worden in de Nederlandse kunstcircuits. Zijn eerste tentoonstellingen waren vaak samen met zijn ook uit Irak afkomstige vriend Ziad Haider (zie deze eerdere expositie). Met een viertal andere uit Irak afkomstige kunstenaars (waaronder ook Hoshyar Rasheed, zie deze eerdere expositie) exposeerde hij in 1999 in Museum Rijswijk, zijn eerste museale tentoonstelling in Nederland.
In die periode werd de centrale thematiek van Alsaedy’s werk steeds meer zichtbaar. Voor Qassim Alsaedy staan de sporen die de mens in de loop der geschiedenis achterlaat centraal, van de vroegste oudheid (bijvoorbeeld Mesopotamië) tot het recente verleden (zie zijn ervaring in de gevangenis, of de zwarte laag in zijn ‘Koerdische landschappen’).
In 2000 formuleerde hij zijn centrale concept als volgt: ‘When I lived in Baghdad I travelled very often to Babylon or other places, which were not to far from Baghdad. It is interesting to see how people reuse the elements of the ancient civilizations. For example, my mother had an amulet of cylinder formed limestones. She wore this amulet her whole lifetime, especially using it when she had, for example a headache. Later I asked her: “Let me see, what kind of stones are these?” Then I discovered something amazing. These cylinder stones, rolling them on the clay, left some traces like the ancient writings on the clay tablets. There was some text and there were some drawings. It suddenly looked very familiar. I asked her: “what is this, how did you get these stones?” She told me that she got it from her mother, who got it from her mother, etc. So you see, there is a strong connection with the human past, not only in the museum, but even in your own house. When you visit Babylon you find the same traces of these stones. So history didn’t end.
In my home country it is sometimes very windy. When the wind blows the air is filled with dust. Sometimes it can be very dusty you can see nothing. Factually this is the dust of Babylon, Ninive, Assur, the first civilizations. This is the dust you breath, you have it on your body, your clothes, it is in your memory, blood, it is everywhere, because the Iraqi civilizations had been made of clay. We are a country of rivers, not of stones. The dust you breath it belongs to something. It belongs to houses, to people or to some clay tablets. I feel it in this way; the ancient civilizations didn’t end. The clay is an important condition of making life. It is used by people and then it becomes dust, which falls in the water, to change again in thick clay. There is a permanent circle of water, clay, dust, etc. It is how life is going on and on.
I have these elements in me. I use them not because I am homesick, or to cry for my beloved country. No it is more than this. I feel the place and I feel the meaning of the place. I feel the voices and the spirits in those dust, clay, walls and air. In this atmosphere I can find a lot of elements which I can reuse or recycle. You can find these things in my work; some letters, some shadows, some voices or some traces of people. On every wall you can find traces. The wall is always a sign of human life’ (interview met Qassim Alsaedy, 2000).
Qassim Alsaedy, Rhythms, spijkers op hout, 1998
Qassim Alsaedy, uit de serie Faces of Baghdad, assemblage van metaal en lege patroonhulzen op paneel, 2005 (geëxposeerd op de Biënnale van Florence van 2005)
Een opvallend element in Alsaedy’s werk is het gebruik van spijkers. Ook op deze tentoonstelling zijn daar een aantal voorbeelden van te zien. Over een ander werk, een assemblage van spijkers in een verschillende staat van verroesting zei Alsaedy (voor een documentaire van de Ikon uit 2003) het volgende: ‘Dit heb ik gemaakt om iets over de pijn te vertellen. Wanneer de spijkers wegroesten zullen zij uiteindelijk verdwijnen. Er blijven dan alleen nog maar een paar gaatjes over. En een paar kruisjes’ (uit Beeldenstorm, ‘Factor’, Ikon, 17 juni 2003).
Een zelfde soort element zijn de patroonhulzen, die vaak terugkeren in Alsaedy’s werk, ook op deze tentoonstelling. Ook deze zullen uiteindelijk vergaan en slechts een litteken achterlaten.
In een eerder verband heb ik Alsaedy’s werk weleens vergeleken met dat van Armando (bijv. in ISIM Newsletter 13, december 2003). Beiden raken dezelfde thematiek. Toch zijn er ook belangrijke verschillen. In zijn ‘Schuldige Landschappen’ geeft Armando uitdrukking aan het idee dat er op een plaats waar zich een dramatische gebeurtenis heeft afgespeeld (Armando verwijst vaak naar de concentratiekampen van de Nazi’s) er altijd iets zal blijven hangen, al zijn alle sporen uitgewist. Alsaedy gaat van hetzelfde uit, maar legt toch een ander accent. In zijn zwarte werken en met zijn gebruik van spijkers en patroonhulzen benadrukt Alsaedy juist dat de tijd uiteindelijk alle wonden heelt, al zal er wel een spoor achterblijven.
Qassim Alsaedy (ism Brigitte Reuter), Who said no?, installatie Flehite Museum, Amersfoort, 2006
Sinds de laatste tien jaar duikt er in het werk van Alsaedy steeds vaker een crucifix op. Ook op deze tentoonstelling is daar een voorbeeld van te zien. Dat is opmerkelijk, omdat de kunstenaar geen Christelijke achtergrond heeft en ook niet Christelijk is. Alsaedy heeft het verhaal van Jezus echter ontdaan van zijn religieuze elementen. Duidelijk bracht hij dit tot uitdrukking in zijn installatie in het Flehite Museum in Amersfoort, getiteld ‘Who said No?’ Los van de religieuze betekenis, is Jezus voor Alsaedy het ultieme voorbeeld van iemand die duidelijk ‘Nee’ heeft gezegd tegen de onderdrukking en daar weliswaar een hoge prijs voor heeft betaald, maar uiteindelijk gewonnen heeft. Op de manier zoals Alsaedy de crucifix heeft verwerkt is het een herkenbaar symbool geworden tegen dictatuur in welke vorm dan ook.
Detail ‘tegelvloer’ van Qassim Alsaedy en Brigitte Reuter
Gedurende de afgelopen tien jaar heeft Alsaedy veel samengewerkt met de ceramiste Brigitte Reuter. Ook op deze tentoonstelling zijn een aantal van hun gezamenlijke werken geëxposeerd. Gezien Alsaedy’s fascinatie voor het materiaal (zie zijn eerdere opmerkingen over de beschavingen uit de oudheid van Irak) was dit een logische keuze. De objecten zijn veelal door Reuter gecreëerd en door Alsaedy van reliëf voorzien, vaak een zelfde soort tekens die hij in zijn schilderijen heeft verwerkt. Door de klei te bakken, weer te bewerken of te glazuren en weer opnieuw te bakken, ontstaat er een zelfde soort gelaagdheid die ook in zijn andere werken is te zien. Een hoogtepunt van hun samenwerking was een installatie in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden in 2008. In het Egyptische tempeltje van Taffeh, dat daar in de centrale hal staat, legden zij een vloer aan van gebakken en bewerkte stenen. Maar ook eerder, in het Flehite Museum, waren veel van hun gezamenlijke ‘vloeren’ en objecten te zien.
Uit Book of Time, gemengde technieken op papier, 2001 (detail)
Een ander interessant onderdeel van Alsaedy’s oeuvre zijn zijn tekeningenboekjes. Op deze tentoonstelling is daar een van te bezichtigen, Book of Time, uit 2001. Pagina na pagina heeft hij, als het ware laag over laag, verschillende tekens aangebracht met verschillende technieken (pentekening, inkt, aquarel en collage). Ook hier is zijn kenmerkende ‘tekenschrift’ zeer herkenbaar.
In 2003 werd het Ba’thregime van Saddam Husayn door een Amerikaanse invasiemacht ten val gebracht. Net als op alle in ballingschap levende Iraki’s, had dit ook op Qassim Alsaedy een grote impact. Hoewel zeker geen voorstander van de Amerikaanse invasie en bezetting (zoals de meeste van zijn landgenoten) betekende het wel dat, ondanks alle onzekerheden, er nieuwe mogelijkheden waren ontstaan. En bovenal dat het voor Alsaedy weer mogelijk was om zijn vaderland te bezoeken. In de zomer van 2003 keerde hij voor het eerst terug. Naast
Qassim Alsaedy, object uit ‘Last Summer in Baghdad’, assemblage van kleurpotloden op paneel, 2003
Qassim Alsaedy, Shortly after the War, 2011 (detail)
dat hij natuurlijk zijn familie en oude vrienden had bezocht, sprak hij ook met een heleboel kunstenaars, dichters, schrijvers, musici, dansers en vele anderen over hoe het Iraakse culturele leven onder het regime van Saddam had geleden. Van de vele uren film die hij maakte, zond de VPRO een korte compilatie uit, in het kunstprogramma RAM, 19-10-2003 (hier te bekijken).
In de jaren daarna bleef dit bezoek een belangrijke bron van inspiratie. Alsaedy maakte verschillende installaties en objecten. Vaak zijn in deze werken twee kanten van de medaille vertegenwoordigd, zowel de oorlog en het geweld, maar ook de schoonheid, die eeuwig is en het tijdelijke overwint.
Vanaf halverwege de jaren 2000 is Qassim Alsaedy steeds zichtbaarder geworden in zowel Nederlandse als buitenlandse kunstinstellingen. Vanaf 2003 exposeerde hij regelmatig in de gerenommeerde galerie van Frank Welkenhuysen in Utrecht, waar hij tegenwoordig als vaste kunstenaar aan verbonden is. Ook participeerde hij in de Biënnale van Florence in 2003 en exposeerde hij tweemaal in het Rijksmuseum van Oudheden. Een belangrijk hoogtepunt was zijn grote solotentoonstelling in het Flehite Museum in Amersfoort in 2006.
Met enige trots presenteren wij in Diversity & Art zijn project ‘Shortly after the War’.
Floris Schreve
Amsterdam, april 2011
Qassim Alsaedy bij de inrichting van de tentoonstelling
Diversity & Art | Sint Nicolaasstraat 21 | 1012 NJ Amsterdam| The Netherlands | open: Thursday 13.00 – 19.00 | Friday and Saturday 13.00 – 17.00
VERLENGD TOT ZATERDAG 4 JUNI
قاسم الساعدي
April 22-Qassim Alsaedy “Shortly after the War” May 28
Opening on Friday April 22 at 17:30 by Neil van der Linden,
specialist in art and culture of the Arab and Muslim world
(mainly in the field of music and theater)
Qassim Alsaedy (Baghdad 1949) studied painting at the Academy of Fine Arts in Baghdad from 1969 to 1973. He was a student of the late Shakir Hassan al-Said, one of the most significant and influential artists of Iraq and even the Arab World. During his time at the academy Alsaedy was arrested and imprisoned for almost a year. Free again in1979, he organized with other Iraqi artists an exhibition in Lebanon, in which they stated against the Iraqi regime. Back in Iraq, he joined the Kurdish rebels in the North, where he also was active as an artists and even exhibited in tents. After the Anfal campaign against the Kurds in1988 he withdrew to Libya where he could work in relative freedom and where he became a teacher at the Art Academy of Tripoli until 1994, when he came to the Netherlands .
Alsaedy’s work is dominated by two themes, love versus pain and the ongoing cycle of growth and decay, a recycling of material when man leaves his characters and traces as a sign of existence through the course of history.Love is represented by beauty in bright and deep colors. The pain from the scars of war and destruction is visualized by the empty cartridge cases from the battlefield or represented by the rusty nails, an important element in many of his works. “The pain has resolved as the nails are completely rusted away”, states Alsaedy. In his three dimensional work, the duality of pain and beauty is always the main theme.
For this occasion Qassim Alsaedy will present his installation of several objects ‘Shortly after the War’. The ceramic objects are created in collaboration with the Dutch/German artist Brigitte Reuter (see http://www.utrechtseaarde.nl/reuter_b.html )
An impression of Alsaedy’s recent work in his studio (February 2011):
Born Baghdad 1949, AlSaedy studied painting at the Academy of Fine Arts in Baghdad from 1969-73. He was a student of the late Shakir Hassan al-Said, one of the most significant and influential artists of Iraq and even the Arab World. During his time at the academy Alsaedy was arrested and imprisoned for almost a year. Free again in1979, he organized with other Iraqi artists an exhibition in Lebanon, as a statement against the Iraqi regime. Back in Iraq, he joined the Kurdish rebels in the North, where he also was active as an artist and even exhibited in tents. After the Anfal campaign against the Kurds in 1988 he withdrew to Libya where he could work in relative freedom and where he became a teacher at the Art Academy of Tripoli until 1994, when he came to the Netherlands. Alsaedy’s work is dominated by two themes, love versus pain and the ongoing cycle of growth and decay, a recycling of material when man leaves his characters and traces as a sign of existence through the course of history. Love is represented by beauty in bright and deep colors. The pain from the scars of war and destruction is visualized by the empty cartridge cases from the battlefield or represented by the rusty nails, an important element in many of his works. “The pain has resolved as the nails are completely rusted away”, states Alsaedy. In his three dimensional work, the duality of pain and beauty is always the main theme. For this occasion Qassim Alsaedy will present his installation of several objects ‘Shortly after the War’. The ceramic objects are created in collaboration with the Dutch/German artist Brigitte Reuter. Diversity & Art
الثاني والعشرون من نيسان الجاري , وعلى صالة كاليري
“DIVERSITY & ART ”
في امستردام , يفتتح المعرض الشخصي الجديد للفنان قاسم الساعدي , المعنون ب :
بعد الحرب بقليل
حيث سيعرض فيه مختارات من احدث اعماله, تضم لوحات , نحت , اعمال ثلاثية الابعاد, مخطوطة كتاب, وبعض قطع السيراميك التي انجزها الفنان بالتعاون مع الفنانة الالمانية بريجيت رويتر
وسيقدم الفنان اضافة الى ذلك عملا تركيبيا ” انستليشن ” يتكون من اكثر من خمسين قطعة مخلفة الاشكال والحجوم والتقنيات : لوحات صغيرة , منحوتات , سيراميك , كولاج …الخ , وقد استعار الفنان عنوان العمل التركيبي ليكون عنوان للمعرض باسره
ياءتي هذا المعرض , بعد معرضه الشخصي الذي افتتح منتتصف شهر تشرين الثاني نوفمبر , على فضاءات غاليري
” Frank Welkenhuysen ”
بمدينة اوترخت و وكان بعنوان : ” الطريق الى بغداد ” والذي حظي بنجاح واهتمام ملحوظ
يذكر ان على اجندة الفنان الساعدي العديد من المشاريع والمعارض التي ستستضيفها بعض الغاليريات والمتاحف في هولندا وبلجيكا والمملكة المتحدة .
هذا ويتطلع الفنان الى اقامة معرضه الشخصي في وطنه العراق , ويصفه بالحلم الممكن والمستحيل
Qassim Alsaedy met Brigitte Reuter (met wie hij samen het keramische werk maakte)
De Iraakse kunstenaars Wiedad Thamer, Salam Djaaz, Aras Kareem en Iman Ali
Qassim Alsaedy voor de camera van de Iraakse journalist Riyad Fartousi (zie filmpje helemaal onderaan dit bericht)
Qassims vrouw Nebal en dochter Urok
vlnr ikzelf, de Iraaks Koerdische journalist Goran Baba Ali (hoofdredacteur Ex Ponto), de Iraakse schrijver en journalist Riyad Fartousi, Qassim Alsaedy, Nebal Shamky (Qassims vrouw) en Ali Reza (onze Iraanse bovenbuurman)
De Iraaks Koerdische kunstenaar Aras Kareem (zie deze eerdere expositie), bij het werk van Qassim Alsaedy
Neil van der Linden, die de opening verrichtte
vlnr Goran Baba Ali, Herman Divendal (van AIDA), ikzelf, Riyad Fartousi, Qassim Alsaedy, Liesbeth Schreve, Scarlett Hooft Graafland en nog een bezoeker
Ziad Haider werd in 1954 geboren in Amara, een stad in het zuiden van Irak, gelegen aan de Tigris, zo’n 200 kilometer ten zuiden van Bagdad. Zijn vader was leraar Engels en de meeste van zijn broers en zussen volgden hun opleiding aan de universiteit. Toen Ziad 18 was overleed zijn vader. Kort daarna verhuisde zijn familie naar Bagdad.
De jaren waarin Ziad opgroeide vormden een roerige periode voor Irak. In 1958 had een groep nationalistische officieren, gesteund door zowel de communisten en verschillende nationalistische groepen de door de Britten gesteunde monarchie omvergeworpen. Deze staatsgreep leidde een paar jaar later tot een tweede staatsgreep, waarbij de Ba’thpartij voor het eerst een gooi naar de macht deed. In de korte tijd dat deze partij over Irak heerste oefende zij een vernietigende terreur uit. Snel daarna volgde er weer een tegencoup, waarbij een autoritair militair regime de orde voor een paar jaar wist te handhaven. In 1968, iets na de Arabische nederlaag tegen Israël, die in de hele Arabische wereld voor instabiliteit zorgde, greep de Ba’thpartij voor de tweede keer de macht. Het regime zou aan de macht blijven tot de Amerikaanse invasie van 2003.
Toch was de greep van de partij op de samenleving nog niet zo sterk toen Ziad Haider in 1972 ging studeren aan de Academie voor Schone Kunsten in Bagdad. Ondanks de turbulente recente geschiedenis en de vaak instabiele situatie had Irak een bloeiende kunstscene, een van de invloedrijkste van het Midden Oosten of zelfs de islamitische wereld. Vanaf het begin van de jaren vijftig had een groep kunstenaars, verenigd in de ‘Bagdadgroep voor Moderne Kunst’, waarvan de beroemde kunstenaar Jewad Selim het middelpunt was, de toon gezet en was Irak op het gebied van de artistieke avant-garde een van de gidslanden in de regio. Naast
Ziad Haider, Selfportrait, 1991 / oil on canvas / 240 x 140
Jewad Selim waren de kunstenaars Faiq Hassan, Shakir Hassan al-Said en Mahmoud Sabri beroemd in de hele Arabische wereld en werden zij veel nagevolgd. Vooral de invloed van Shakir Hassan, overigens een van Ziads docenten, was bijzonder groot; zijn stijl van het combineren van de islamitische abstracte traditie met een modernistische stijl heeft zijn sporen nagelaten in de kunst van de hele Arabische wereld. Maar dit was zeker niet de enige richting van de Iraakse moderne kunst, die buitengewoon pluriform was.
Precies rond de tijd dat Ziad zijn studie voltooide (in 1976) begon de situatie heel langzaam te veranderen. In een televisie-interview met de IKON vertelde Ziad: ‘Ik behoorde tot de laatste lichting studenten aan de kunstacademie die geen lid hoefde te worden van de Ba’thpartij. Kort daarna zou alles anders worden. Na de academietijd kregen studenten die partijlid waren beurzen om in het buitenland te studeren en werden zij door de staat gesteund. Ik kon het leger in’.
Hoewel Ziad eind jaren zeventig verschillende exposities had en daarnaast ook actief was als modeontwerper had zijn weigering om lid van de Ba’thpartij te worden grote consequenties. In 1979 eiste Saddam Hoessein de alleenheerschappij op en begin 1980 stortte hij zijn land in de oorlog met Iran. Vele jonge Iraki’s werden de oorlog ingestuurd om aan het front als soldaat te dienen en ook Ziad trof dit lot. De Irak/Iran oorlog was een vernietigende loopgravenoorlog, waarin uiteindelijk een miljoen Iraki’s (en een miljoen Iraniërs) de dood vonden. De jaren van oorlog betekenden een lange onderbreking van Ziads loopbaan als kunstenaar. Zijn leven zou nog een veel heviger wending nemen toen hij midden jaren tachtig, gedurende een kort verlof in Bagdad, werd gearresteerd, omdat iemand over hem had geklikt bij de geheime dienst. Voor vijf jaar verbleef Ziad Haider in de beruchte Abu Ghraib gevangenis, de donkerste periode van zijn leven (1986-1990). Nadat hij was vrijgelaten werd hij weer terug het leger ingestuurd dat net Koeweit was binnengevallen. Ook de Golfoorlog van 1991 maakte hij volledig mee.
Direct na de oorlog brak in Zuid Irak een grote opstand uit tegen het regime in Bagdad. De opstandelingen, bestaande uit de Shiïetische bevolking en een deel van de Iraakse troepen die halsoverkop Koeweit hadden moeten verlaten, rekenden op steun van de Amerikanen. Op het allerlaatste moment besloten de Amerikanen de rebellen niet te steunen en stonden zij er alleen voor toen het regime in Bagdad terugsloeg. Tienduizenden opstandelingen kwamen om het leven. Ook in het noorden kwamen de Koerden in opstand. Uiteindelijk stelden de geallieerden een no-fly zone in, maar toen was het voor de opstandelingen al te laat. Tot in de jaren erna maakte het regime jacht op mogelijke tegenstanders en ook Ziad had alle redenen om zich zorgen te maken. Zijn laatste grote werk dat hij in Irak maakte, een zelfportret, zegt eigenlijk alles. Dit werk heeft hij overigens moeten achterlaten en is helaas later door het regime vernietigd.
In 1992 ontvluchtte hij Irak. Voor vijf jaar verbleef hij achtereenvolgens in Syrië en Jordanië, totdat hij in 1997 als vluchteling aan Nederland werd toegewezen. Met een paar schilderijen en een bijzonder schetsboek, kwam hij aan in ons land, waar hij zich vestigde in Amersfoort. De tekeningen in dit schetsboek, voor het eerst te zien op deze tentoonstelling, zouden de basis vormen voor zijn Nederlandse oeuvre dat hij in de jaren daarop verder zou uitwerken.
Na Amersfoort woonde hij voor korte tijd in Almere en vervolgens in Amsterdam. Net als voor veel van zijn lotgenoten, was het in eerste instantie niet makkelijk om zich hier als kunstenaar te vestigen. Naast dat hij doorwerkte aan zijn persoonlijke stijl, werkte hij ook veel als portrettist en tekende hij portretten van passanten op het Leidse Plein en het Rembrandtplein. Hier ontmoette hij ook zijn partner, de kunstenares Paula Vermeulen, die eveneens gedurende de zomermaanden portretten tekende. Uiteindelijk gingen zij wonen aan de Rozengracht.
Nu hij na een bewogen leven zich in rustiger vaarwater bevond, begon Ziad Haider aan de opbouw van zijn indrukwekkend Nederlandse oeuvre. Naast dat hij portretten bleef tekenen en ook samen met Paula teken en schildercursussen gaf, begon zijn typerende persoonlijke stijl steeds meer vorm te krijgen. Hoewel hij ook in zijn ‘vrije werk’ figuratieve elementen toeliet, was zijn stijl grotendeels abstract, al bevatten zijn abstracte werken wel degelijk verwijzingen naar de werkelijkheid, zoals concrete gebeurtenissen uit zijn leven, of zaken die hij direct waarnam. Deze werden echter getransformeerd in een geheel eigen abstracte beeldtaal.
Het spreekt natuurlijk vanzelf dat zijn ervaringen in Irak fundamenteel waren voor zijn werk, zowel zijn tijd in het leger als de periode die hij in de gevangenis moest doorbrengen. Beide grote potloodtekeningen verwijzen hier natuurlijk direct naar. Het nummer 4445 was Ziads soldaatnummer. Een ander element, dat hier figuratief is weergegeven, maar in veel van zijn schilderijen in een meer geabstraheerde vorm terugkeert, zijn de weergave van zijn voeten. Dit motief refereert aan verschillende gebeurtenissen in zijn leven. Als soldaat moest Ziad Haider vaak lange marsen afleggen. Toen hij uit de gevangenis werd vrijgelaten was hij de enige van zijn medegevangenen die nog amper in staat was om op zijn voeten te staan. En natuurlijk hebben zijn voeten hem verder gedragen, op zijn lange reis in ballingschap, totdat hij uiteindelijk een veilige plaats vond.
Het gegeven van de voeten is niet het enige herkenbare in Ziads werken. Vaak zijn er min of meer antropomorfe elementen te ontdekken. Deze lijken vaak versmolten met vormen die doen denken aan gloeiend metaal. Het thema mens en machine speelt in het werk van Ziad een belangrijke rol. Ook dit gegeven hangt vanzelfsprekend nauw samen met zijn eigen geschiedenis van oorlog en gevangenschap.
Voelbaar is in sommige werken ook de claustrofobische ruimte, die refereert aan zijn verblijf in de loopgraven, de tank en daarna de cel, al zijn deze ervaringen altijd door een transformatieproces gegaan, waardoor ze zijn te vervatten in kunst.
De in Nederland wonende Iraakse journalist, dichter en criticus Karim al-Najar over Ziad Haider: ‘For a very long time the artist, Ziad Haider, has been living in solitude, prison and rebellion. On this basis, the foregoing works constitute his open protest against the decline, triviality and prominence of half-witted personalities as well as their accession of the authority of art and culture in Iraq for more than two decades. Here we could touch the fruits of the artist’s liberty and its reflection on his works. For Ziad Haider has been able to achieve works showing his artistic talent and high professionalism within a relatively short time. We see him at the present time liberated from his dark, heavy nightmares rapidly into their embodiment through colour and musical symmetry with the different situations. It indeed counts as a visual and aesthetic view of the drama of life as well as man’s permanent question, away from directness, conventionality and false slogans’.
Untitled 2002 acryl on wooden boxes
Een uitgesproken voorbeeld waarin Ziad elementen uit zijn persoonlijke geschiedenis transformeert en uiteindelijk een plaats geeft in zijn abstracte beeldtaal is het grote doek uit 2004. Ziad zelf over dit werk in een interview voor de IKON televisie: ‘Veel officieren, soldaten, maar ook burgers hebben een lintje gekregen voor hun medewerking om van het land een grote puinhoop te maken. In dit werk heb ik gebruik gemaakt van fragmenten van linten en medailles, die men dan kreeg opgespeld. Ik heb deze elementen alleen toegepast tegen de achtergrond van de verwoestingen en de onzinnige oorlogen die ik gedurende twaalf jaar heb meegemaakt. Ik heb twaalf jaar in het leger gediend, waarvan ik vijf jaar in de gevangenis heb gezeten’.
Untitled 2003 acryl on canvas 150 x 100
Zijn verhaal wist Ziad soms ook krachtig te vatten in een aantal tekeningen, waarin hij ook experimenteerde met onconventionele technieken. In het eerste voorbeeld is te zien hoe hij in een vel met een in het Arabisch gedrukte tekst brandvlekken heeft aangebracht, waardoor deze tekst vrijwel onleesbaar en verminkt is geraakt. De schroeiplekken vertellen het verhaal opnieuw, wellicht op een andere manier, die wellicht nog indringender is.
In de lange aanloop van de laatste Amerikaanse invasie in Irak maakte Ziad een hele serie inkttekeningen, die hij vervolgens met een datumstempel bewerkte. Los van het picturale effect is dit natuurlijk ook een heel universeel symbool en een krachtige metafoor voor een aspect voor zijn leven. Ziad heeft zich gedurende zijn leven vele malen in situaties bevonden dat er geen andere keus was dan de dagen aftellen en wachten. Zie zijn lange tijd in de loopgraven, zijn lange tijd in een claustrofobische tank, zijn dagen in de gevangenis. Maar ook in ballingschap, zoals zijn verblijf in diverse landen in de hoop op een veilig heenkomen, tot zijn lange wachten in de Nederlandse vluchtelingenopvang. En als je eenmaal balling bent
Untitled Gemengde technieken op papier 2002 drawing 30 x 21
geworden, betekent dit afwachten langs de zijlijn op wat er met je land gaat gebeuren, zonder dat je er zelf nog iets aan kan doen, of er zelfs kunt zijn voor je dierbaren die daar zijn achtergebleven. Je bent definitief een outsider geworden, zonder zelfs maar de geringste invloed te kunnen uitoefenen. Het enige wat je kan doen is de gebeurtenissen vastleggen. Dat is wat Ziad heeft gedaan, maar dan op zijn manier als kunstenaar.
In een bepaald opzicht kwam er uiteindelijk wel een grote verandering. Hoewel Ziad, net als veel van zijn lotgenoten in ballingschap, zich grote zorgen maakte en uiteindelijk tegen de Amerikaanse invasie waren, kwam er uiteindelijk een eind aan de heerschappij van het regime van de Ba’thpartij. In de woorden van zijn vriend de Iraakse dichter Salah Hassan: ‘Ik dacht dat ik droomde, knipperde nog even met mijn ogen en werd wakker. De beelden uit Bagdad waren echt; Saddam was gevallen’.
Hoe groot de bedenkingen bij de motieven van de Amerikanen ook waren zowel bij de invasie als wat ze vervolgens met Irak zouden doen, het betekende voor Ziad wel een mogelijkheid om weer naar zijn land te bezoeken. In de herfst van 2003 zette hij deze stap. Zijn bezoek aan Irak maakte grote indruk en had ook zijn weerslag op de laatste serie werken die hij maakte. Allereerst veranderde zijn palet. Het intense rood, dat zijn werken voor die tijd sterk had gedomineerd, werd vervangen door sobere bruinen en grijzen. De heftige bewegingen in zijn composities maakten plaats voor een regelmatige opbouw.
Het hier getoonde voorbeeld, een van zijn laatste grote werken, laat die verandering duidelijk zien. Toch zitten ook in dit werk veel zaken verwerkt met zijn vroegere ervaringen, al benadert hij zijn thematiek vanuit een nieuw perspectief. Naast dat in dit werk zijn impressies zijn verwerkt van de indrukken die hij had opgedaan aan zijn bezoek aan Irak, is de directe inspiratiebron een andere. Eind 2003 was er in Amsterdam een grote openluchttentoonstelling te zien De aarde vanuit de hemel van de Franse fotograaf Yann Arthus Bertrand. De luchtfoto’s van deze fotograaf waren op grote billboards in de buitenlucht tentoongesteld aan het Waterlooplein. Een van deze foto’s (zie hier) laat een surrealistisch beeld zien van een chaotische verzameling uitgebrande Iraakse tanks bij de Mutla Range, in de woestijn van het grensgebied van Koeweit en Irak, na een Amerikaans luchtbombardement in paniek achtergelaten door de soldaten. De geblakerde wrakken van de Iraakse legervoertuigen bij de Mutla zijn daar jarenlang blijven liggen en hadden de bijnaam ‘de karavaan van de dood’. Ziad kende deze karavaan van de dood maar al te goed, namelijk uit eigen ervaring, maar zag de restanten van deze gruwelijke gebeurtenis voor het eerst vanuit deze invalshoek, bijna alsof het een abstracte compositie was. De hel die hij op de grond had meegemaakt, zag hij nu van een afstand, letterlijk vanuit een ander perspectief. Ook elementen van die foto heeft hij verwerkt in dit grote abstracte doek, zij het op een indirecte manier.
Het bovenstaande werk was ook de blikvanger van het festival ‘Iraakse kunsten in Amsterdam’, voor Ziad Haider en voor veel andere Iraakse kunstenaars een belangrijk hoogtepunt. Het huis van Ziad en Paula was altijd al een belangrijk trefpunt van vele Iraakse kunstenaars, dichters, musici en journalisten. Daar ontstond ook het idee voor het festival. Op initiatief van Ziad besloten een aantal kunstenaars en dichters om gezamenlijk naar buiten te treden voor een culturele manifestatie. De belangrijkste drijfveer was om te laten zien dat er ook een ander Irak was. In het najaar van 2004 werd er een expositie georganiseerd en traden er gedurende anderhalve maand op verschillende middagen Iraakse dichters, musici en acteurs op. Het festival, dat goed bezocht werd, betekende een reünie van vele oorspronkelijke artistieke talenten en vooral een groot feest van de Iraakse kunst en cultuur in Nederland. De dichtbundel, die nav dit festival twee jaar later uitkwam is dan ook aan Ziad opgedragen.
Het jaar daarop leek een voorspoedig jaar te worden. Ziad kreeg een nieuw atelier, in het havengebied buiten Amsterdam. Hij was daar nog bezig het atelier gebruiksklaar te maken toen hij in januari 2006 getroffen werd door een hartaanval en overleed.
Voor Ziads vele vrienden, in de eerste plaats Paula, maar ook veel Iraakse kunstenaars in Nederland en de paar Nederlanders die zich met de kunst van Irak bezighielden, waaronder ikzelf, betekende het overlijden van Ziad een groot verlies. Naast dat hij een bijzonder kunstenaar was en dat hij zeker ook in Nederland nog veel verder had kunnen komen, was dit ook het verlies van iemand die ons zeer dierbaar was. Met deze tentoonstelling brengen we hem en zijn werk een hommage, dat er gelukkig nog is en het verdient om gezien te worden.
Floris Schreve, april 2010
Ziad Haider – Al Almara, Irak 1954 – overleden 2006 in Amsterdam
De dichtbundel, verschenen naar aanleiding van het festival, Dwaallicht; tien Iraakse dichters in Nederland, (red. Chlaan Charif, Dineke Huizenga en Mowaffk al-Sawad) uitgeverij de passage Groningen, 2006, is aan Ziad Haider opgedragen
Exhibition of works of the late – Z I A D H A I D E R – from April 25 till June 12, 2010
زيــــــــاد حيـــــــدر
Ziad Haider, Untitled, oil on canvas, 1997
OPENING will take place on SUNDAY APRIL 25 at 4.00 pm – door opens at 3.00pm
by Chris Keulemans – writer and director of ‘De Tolhuistuin’ in Amsterdam North
BeemsterArtCentre | Sint Nicolaasstraat 21 | 1012 NJ | Amsterdam | open Thu 1.00-7.00 pm | Fr/ Sa 1.00-5.00 pm
Ziad Haider, Al Almara, Iraq 1954 – 2006 Amsterdam – a tribute
The Iraqi painter Ziad Haider did his studies in Baghdad at the Academy of Fine Arts. He became a recognised artist. He exhibited inside and outside Iraq. His life was marked by the wars by Iraq against Iran (1980-1988) and the Gulf War (1990-1991). It had a strong impact on his work.
In 1997 he arrived in the Netherlands with some paintings and a few sketches in pencil that reflected the turbulence in his personal history. The sketches will be exhibited for the first time. They form the basis for his Dutch oeuvre that will be on show in the exhibition: Paintings in intense reds and black and a few big drawings in black pencil.
Ziad Haider died in 2006 in Amsterdam.
With this exhibition BeemsterArtCentre honours Haider as a remarkable artist. He was much loved by many people and the centre where many Iraqi refugee artists met. The results of the sales during this exhibition will benefit Ziad’s family in Iraq.
Wednesday May 19 – ‘Origin and Development of Modern Art in Iraq’
Lecture by Floris Schreve – Dutch spoken (see also this article in Dutch)
OPENING ZONDAG 25 APRIL om 16.00uur – deur open 15.00uur
door Chris Keulemans – schrijver en directeur van de Tolhuistuin in Amsterdam Noord
BeemsterArtCentre | Sint Nicolaasstraat 21 | 1012 NJ | Amsterdam
Ziad Haider – Al Almara, Irak 1954 – overleden 2006 in Amsterdam
– een eerbetoon
Ziad volgde zijn opleiding aan de Academie voor Schone Kunsten in Bagdad in de periode 1972 -1976. Van meet af aan kreeg hij erkenning voor zijn werk en exposeerde in en buiten Irak. Zijn leven werd getekend door de oorlogen van Irak tegen Iran (1980-1988) en de Golfoorlog (1990-1992). Zijn werk draagt daar de sporen van.
In 1997 kwam Haider aan in Nederland met een paar schilderijen en een handvol potloodschetsen betrekking hebbend op zijn persoonlijke, bewogen geschiedenis. Deze schetsen worden voor het eerst tentoongesteld. Ze vormen de basis voor zijn Nederlandse oeuvre dat in deze expositie wordt getoond: doeken met Intens en heftig kleurgebruik en een drietal grote potlood tekeningen.
Ziad Haider overleed in 2006 in Amsterdam.
Met deze expositie wil BeemsterArtCentre eer bewijzen aan Haider. Hij was geliefd bij velen en een gastvrij ontmoetingspunt voor een grote kring van gevluchte kunstenaars uit Irak.
De opbrengst van de verkoop tijdens de expositie zal ten goede komen aan zijn familie in Irak.
Woensdag 19 mei om 20.00
L e z i n g
door Floris Schreve
‘Oorsprong en ontwikkeling van de moderne kunst in Irak’
Het eerste dat je opvalt aan de schilderijen en tekeningen van Ziad Haider is dat de wereld erachter altijd groter is dan het werk zelf. Hoe compact en solide veel van de composities ook zijn, ze zijn niet in zichzelf besloten. Het mogen stuk voor stuk samengebalde bonken levenservaring zijn, massief ingeklonken beelden met diepe lagen, ze zijn niet opgesloten binnen de lijst. Een man in een gevangeniscel is meer dan zijn lichaam tussen vier muren; hij is ook, en vooral, de imprint van de man die daarbuiten leeft en denkt en rouwt en feest, een man die onder de open hemel een geschiedenis en toekomst heeft, een leven dat zich elke dag verder uitbreidt. Zo zie je ook in het werk van Ziad tegelijk de geconcentreerde intensiteit van een gevangen moment als de woede en het verlangen van een geest die zich niets gelegen laat liggen aan welke inperking dan ook.
Ik heb Ziad Haider nauwelijks gekend. Een mooie man, dat zag ik meteen, die zich makkelijk bewoog tussen de vrienden en vreemden om hem heen, tijdens de enkele evenementen dat ik hem kort ontmoette. Zo iemand die je, onmiddellijk en zonder dikke boeken te hoeven lezen, doet begrijpen waarom onrecht onrecht heet. Er valt geen enkele reden te bedenken waarom zo’n man een leven moet lijden van oorlog, gevangenis, marteling, vlucht en de pijn van ballingschap. Je hoeft geen kamerdebatten te voeren om te begrijpen waarom zo’n man hier, of waar dan ook ter wereld, welkom hoort te zijn.
En toch heeft hij het allemaal meegemaakt. Gedwongen te vechten in twee oorlogen – de Iraaks-Iraanse oorlog en de Golf-oorlog – kende hij de claustrofobie van de tanks, de uitputting van marsen door de woestijn, de angst in de loopgraven. Toen hij later in een aangeschoten bui besloot tegen een portret van Saddam Hussein aan te plassen werd hij aangegeven en verdween hij voor vijf jaar in de gevangenis van Abu Ghraib. Daar werd hij zo zwaar gemarteld dat hij nauwelijks meer kon lopen. Maar hij liep. Zijn voeten droegen hem van Irak naar Syrië, Jordanië en Nederland. Hij heeft die trotse voeten in veel van zijn werk vereeuwigd. Eenmaal in Amsterdam vond hij de liefde. Paula en hij woonden aan de Rozengracht; hun huis werd een ontmoetingsplek voor vrienden van ver en dichtbij. Zo werd hij een van die mensen die ervoor zorgden dat de Irakese intelligentsia nu ook een niet weg te denken onderdeel vormt van het culturele leven in deze stad. Een van die mensen die ervoor zorgden dat de ervaring van oorlog, gevangenschap, dictatuur en ballingschap nu ook deel uitmaken van ons collectieve bewustzijn.
Zelf ben ik een Amsterdammer die drie gelukkige jongensjaren heeft doorgebracht in Bagdad, tussen 1965 en 1968, als zoon van een ontwikkelingswerker. Ik herinner me een kleurige, levendige stad, de lichtjes langs de Tigris, de groene parken, de wijde boulevards en de volgestouwde markten, waar een Hollands jongetje met zongebleekte haren zich overal welkom voelde.
Des te meer grijpt het me aan om te zien hoe donker en grimmig in deze werken het residu is van Ziads Irakese jaren. Het zwart, grijs, rood en oranje van machinerie, gevangenismuren, vuur en explosies, ze domineren alles. Het is een loden herinnering die al het andere overweldigt. Het zou de zwaarte van dit werk verstikkend maken, als er niet ook de sprankjes licht waren, het verzet dat zich uit in koppige verfstreken, vormen die uit de bocht vliegen, de diepte van de wereld achter en buiten de muren.
Een schilder kan in van alles gevangen zitten. In de traditie van grote voorgangers die geen tegenspraak dulden. In de vergulde tralies van zijn techniek. In de obsessies die zijn blik op het leven als inktvlekken zwart kleuren. In de nachtmerries die zijn wakende uren overschaduwen. In de basisvormen die zich keer op keer aan hem opdringen, telkens als hij aan een blanco doek begint. En zelfs letterlijk, tussen de muren van een foltercel die al teveel menselijke pijn hebben gezien.
Ziad Haider kende al die vormen van gevangenschap. Hij droeg de cel met zich mee. De eenzame opsluiting bleef terugkomen. Uiteindelijk is hij er zelfs aan bezweken, in 2006, toen de berechting van Saddam Hussein, de dictator die verantwoordelijk was voor zoveel van het onrecht in zijn leven, hem op het hart sloeg. In zijn werk is bijna fysiek te zien hoe hij de gevangenschap schilderij na schilderij te lijf ging, in het onstuitbare verlangen er ooit doorheen te breken. Elk nieuw werk was een stap op weg naar de bevrijding. Naar het lopen onder een open hemel, de vrijheid tegemoet.
De horizon lag open achter het zwart, grijs en rood. Nu zijn werk liefdevol bij elkaar is gebracht in deze ruimte is dat beter dan ooit te zien.
Chris Keulemans, 25-4-2010
Chris Keulemans en de dichter Naji Rahim op de opening, 25-4-2010
Ziad Haider
door Naji Rahim (helaas geen vertaling beschikbaar)
زيــــــــاد حيـــــــدر
ناجي رحيم *
لا رتوشَ على جبينِ الليل
لا نجومَ تـُوقِدُ حطبَ الأحلام
لا امرأةَ تقفُ عند النافذة
لا تلويحةَ دافئةً كفـِراش ِالمـُتـْعـَبِ
أعمارٌ يأكلُها السّوس ُ
( ولكنّي من الأحزانِ تعبتُ )
لا أَرثيكَ بل أَرثي الشوارعَ والسّاحاتِ التي غادرتْكَ
أَرثي العابرينَ على الأرصفةِ بوجوهٍ مجعَّدة
أَرثي المأخوذينَ بأرباحِ اليوم،
المتورّمينَ في أحشـاءِ الحانات
أَرثي الأطيافَ التي تـتقافـزُ في مخيّـلتي
أَرثي قطّتَكَ الصغيرة
نَسَتْ طعامَها ونامتْ تحت كرسيٍّ في سـَوادِ المرسم ِ
أَرثي باولا ** المشدوهةَ وهي تحدّقُ في ساعةٍ على الجدار
تبتسمُ وهي تـسافرُ في الوجوهِ تُبحرُ في العيونِ ولا ترى شيئا
وحدَكَ إلى ركنٍ لايَطرقـُه الناس ْ
قبل أسبوعين ِ
في ليلةٍ عراقيةٍ مـنـزوعة ٍ عن العراق
في أمستردامَ في حفل ِتوقيع ِالكتابِ عانقتَني ولم يَدُرْ في بالي
أنّكَ مهمومٌ بالسّفرِ إلى أقصى الأرض ِ
وحدَكَ إلى ركن ٍ لا يَطرقـُه النـّاسُ ولا حتى قطتُكَ الصغيرة
الآنَ وعندَ البابِ على الشارع ِ
حيثُ مسافةٌ بحجمِ الكونِ تَفصلُنا
أراكَ َواقفاً في معطفِكَ الأسودِ مـُطرقاً وأنتَ تنظر ُإلى أسفل
آهٍ لو عرفتُ فيمَ تُـفَكّر …
**باولا رفيقة حياة الفنان زياد حيدر في هولندا وهي تحترف التشكيل أيضا
* شاعر عراقي مقيم في هولندا
هولندا
05-01-2006
Ziads vriend en collega-kunstenaar Qassim Alsaedy (zie ook deze eerdere bijdragen)
Bird of the south:
Ziad Haider
The blockaded bird, bird of the south,
Had only one choice,
just one tree, there… far away , beyond the farthest dreams; paradise tree ; where he could gather, whatever he likes, without to be afraid or to be punished…
The freedom tree…
Ziad call it; dream’s port,
While the others call it: Holland
There was our second meeting, after three decades of absence; the first was at the academy of fine arts in Baghdad in the early seventies…
From that port; we both and other friends, navigated our art ships to explore the new world of art.
The immigrant bird: Ziad Haider
Was busy, furnishing his nest with brushes, colors and over full glass of eagerness to his; first branches, first loved home, which have been stolen from his fingers hand.
The land which had been minimized to be just a prison cell or front of war.
The dictator took a lot of the dear things of Ziad, but his long black coat, but his glorious heart, but his soul civilization, hospitality, but his talents and kindness .
Ziad was happy in his Amsterdam. He got back the sense of life, the fascists had to broken in Ziad’s heart.
He begun to clean up his kingdom from the ash of the war, and the smoke of his fired years, he made his best paintings.
Group exhibitions were his pleasure, his wide window to meet the others and to renew his love to the world.
Today we celebrate the opening of his first solo exhibition
I can see him in his new kingdom, now, smiling.
Thank you Floris Schreve, thank you Paula.
Dear Friends,
It does not matter if Ziad shall come late this night.
He is on his way between the heart and the memory.
The light of his being is shining from his paintings and drawings.
What shall remain from the artist is the beauty.
The ray of light is the code of Ziad.
He is between the third eye and the heart of the art work.
Let us see!
Thank you
Qassim Alsaedy
16.4.2010
Qassim Alsaedy, voor een Iraakse televisiezender, die aanwezig was om opnames te maken
De zanger Saleh Bustan, die Ziads favoriete lied ten gehore bracht
De kunstenares Louwrien Wijers en ikzelf. Linksachter Naji Rahim en Chris Keulemans
Naji Rahim en Chalaan Charif. Rechts (op de fiets) Chris Keulemans. Achter ikzelf (met papier in de hand), de journaliste Cecile Landman en Karim al-Najar. Helemaal links (en profile) Salah Hassan
De in België werkzame Iraakse kunstenaar en Ziads jeugdvriend Hemadi
Saleh Hassan Faris, Chris Keulemans en Salah Hassan. Rechts Karim al-Najar, ikzelf (vanaf de rug) en de kunstenares Iman Ali
Mijn moeder in gesprek met Herman Divendal. Linksvoor mijn tante/achternicht Jetteke Frijda. Daarachter Qassim Alsaedy met zijn vrouw Nebal Shamki en zijn dochter Urok. Helemaal daarachter mijn vader en Eelco Dijk (bestuurslid BeemsterArtCentre)
Voor mijn afstudeerscriptie over hedendaagse kunstenaars uit de Arabische wereld die wonen en werken in Nederland schreef ik, naast de ontwikkeling van de moderne kunst in de Arabische wereld zelf, de verschillende redenen van waarom deze kunstenaars zich in Nederland hebben gevestigd en het meer theoretische kader, ook een aantal portretten van individuele kunstenaars. Eerder heb ik op dit weblog al een fragment gepubliceerd over het gedachtegoed van Edward Said en zijn polemiek met Kanan Makiya (vooral van belang voor de theoretische achtergrond). Het leek mij aardig om hier drie individuele kunstenaars te presenteren, uit drie verschillende landen, van verschillende generaties en elk met een verschillende reden voor hun vestiging in Nederland. Achnaton Nassar uit Egypte kwam naar Nederland om zijn opleiding te vervolgen en is uiteindelijk hier gebleven. Qassim Alsaedy uit Irak kwam naar Nederland als politiek vluchteling. Rachid Ben Ali, de jongste, komt uit een achtergrond van Marokkaanse migranten. Er ruim boven de honderd kunstenaars uit de Arabische wereld in Nederland actief. En natuurlijk, zoveel kunstenaars, zoveel individuen, persoonlijkheden en stijlen. Deze gedifferentieerdheid heb ik ook altijd centraal gesteld, al was het maar om duidelijk te maken dat er niet iets van een typische ‘Arabische moderne kunst’ bestaat , of een typisch ‘Nederlandse Arabische kunst’. De hier besproken drie voorbeelden laten dat duidelijk zien. Wel is het zo dat alle drie markante voorbeelden zijn van een boeiende culturele kruisbestuiving, die tot voor kort onzichtbaar was en sinds enige tijd weer sterk onder druk is komen te staan. Overigens als je wat zou willen zeggen over hoe deze kunstenaars zich tot de traditie van hun land van herkomst verhouden (in ieder geval tot de moderne kunst, zoals die in de twintigste eeuw tot ontwikkeling is gekomen in respectievelijk Egypte, Irak en Marokko) dan zou je kunnen stellen dat Qassim Alsaedy van deze drie het meest in de traditie past van de moderne Iraakse kunst. Wie meer voorbeelden heeft gezien zou dat vrij makkelijk kunnen herkennen, zij het dat Qassim wel een heel sterke persoonlijke stijl heeft. Achnaton Nassars abstracte werk past zeker in een bredere ontwikkeling van de kunst van de Arabische wereld, zoals hij bijvoorbeeld de traditie van de lettertekens verwerkt. Maar ook zijn stijl is strikt persoonlijk. Het werk van Rachid Ben Ali, hoewel zijn achtergrond wel degelijk een rol speelt, staat eigenlijk geheel los van de moderne kunst in Marokko zelf, maar Rachid is pas kunstenaar geworden in Nederland en dus niet direct beïnvloed door de belangrijke Marokkaanse kunstenaars als Farid Belkahia, Ahmed Cherkaoui, Mohammed Abouellouakar of Fouad Belamine, hoewel hij te kennen heeft gegeven zeker bewondering te hebben voor de laatste en wellicht is er iets van een oppervlakkige verwantschap. Het belangrijkste in dit verband is dat deze kunstenaars drie bijzondere individuen zijn, die alledrie op hun eigen manier een bijzondere verrijking betekenen voor het culturele leven in ons land. Deze teksten zijn geschreven in 2001 (de interviews die ik met de kunstenaars had zijn uit 2000 en 2001), dus wellicht alweer verouderd. Vanzelfsprekend hebben deze drie kunstenaars zich sinds die tijd weer verder ontwikkeld. Toch denk ik dat het nog veel van deze drie portretten in grote lijnen nog redelijk volstaan. Het zijn drie losse fragmenten uit het tweede hoofdstuk van mijn scriptie, over drie verschillende kunstenaars, met verschillende achtergronden en werkwijzen en uit drie verschillende landen.
Wel zijn er wat extra afbeeldingen toegevoegd, ook van recenter werk (dus van ruim nadat ik deze teksten geschreven had).
Achnaton Nassar, Zonder titel, olieverf op paneel, 1992
Achnaton Nassar
‘Achnaton’ Wahib Mahmoud Abou Nassar werd in 1952 geboren in Qena, Egypte. Hij volgde in eerste instantie zijn kunstenaarsopleiding aan de universiteiten van Alexandrië en Cairo. Hier werd hij opgeleid in de islamitische traditie, waarbij het Arabische alfabet als uitgangspunt diende. Nassar vond dit te beperkt. De drang om zich verder te ontwikkelen dreef hem naar Europa. Na een studie architectuur in het Griekse Saloniki deed Nassar zijn toelatingsexamen voor de Rijksacademie, te Amsterdam. De tekeningen die hij inleverde voor zijn toelating werden door de docenten wat vreemd gevonden. Het werk was geïnspireerd op de Islamitische kalligrafie, een manier van werken die hier volledig onbekend was. De docenten van de Rijksacademie besloten Nassar een tweede kans te geven. Hij kreeg een schetsboek en een potlood met de opdracht tekeningen te maken op de Albert Cuypmarkt. De resultaten werden als zeer goed beoordeeld en Nassar werd ruimschoots toegelaten tot de Rijksacademie. Na zijn studietijd keerde Nassar voor een paar jaar terug naar Egypte. Lang heeft zijn vertrek niet geduurd, al snel ging hij weer naar Nederland om zich in Amstelveen definitief als kunstenaar te vestigen. Sinds die tijd is hij zeer actief geweest. Hij nam deel aan belangrijke tentoonstellingen als Het Klimaat en Het land dat in mij woont. In 1993 won hij de Europaprijs voor de schilderkunst in Oostende.
Het omvangrijke oeuvre van Nassar is van een grote stilistische diversiteit. Hij werkt zowel figuratief als abstract, hij schildert en tekent, of werkt met collages en een enkele keer met een installatie. Soms nemen zijn werken op een politieke manier stelling, een andere keer zijn het lyrische abstracties. Opvallend is Nassars gebruik van ironie, dat hij als stijlmiddel op een buitengewoon uitbundige wijze toepast in zijn figuratieve werk. Hierbij put hij uit veel verschillende bronnen zoals, de Nederlandse en de Arabische kunstgeschiedenis, volkscultuur, reclamebeelden en kitschobjecten. Het omvangrijke oeuvre van Nassar is van een grote stilistische diversiteit. Hij werkt zowel figuratief als abstract, hij schildert en tekent, of werkt met collages en een enkele keer met een installatie. Soms nemen zijn werken op een politieke manier stelling, een andere keer zijn het lyrische abstracties. Opvallend is Nassars gebruik van ironie, dat hij als stijlmiddel op een buitengewoon uitbundige wijze toepast in zijn figuratieve werk. Hierbij put hij uit veel verschillende bronnen zoals, de Nederlandse en de Arabische kunstgeschiedenis, volkscultuur, reclamebeelden en kitschobjecten. Een duidelijk voorbeeld is Zonder Titel uit 1995 (afb. 43). Men ziet de poort van een gebouw, dat onmiskenbaar Arabische trekken vertoont, met daarvoor een uitstalling van een verzameling schoenen . Ogenschijnlijk gaat het hier om een moskee en zijn de schoenen van degenen die binnen aan het bidden zijn. Bij nadere bestudering klopt dit beeld niet helemaal. De schoenen blijken Hollandse klompen te zijn. De poort is niet versierd met Islamitische decoraties, hij blijkt overladen te zijn met Delfts blauwe kitsch-tegeltjes. Waar gaat het hier om? Is dit een moskeepoort of iets anders? Gaat dit werk over de Islam of zegt het vooral iets over ons?
Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op paneel, 1995
Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op paneel, 1995-2000
Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op (dubbelzijdig) paneel, 1996
Als geen ander is Nassar een meester in het maken van beeldgrappen. Dit geldt vooral voor zijn figuratieve werk. Tekenend is bijvoorbeeld Zonder Titel, 1995 (afb. 44). Het beeld verwijst naar het bankbiljet voor duizend gulden, waarop de kop van Spinoza staat uitgebeeld. Door kleine ingrepen is het beeld van betekenis veranderd. Het gebruikelijke 1000 gulden is vervangen met 1001 Nacht en De Nederlandsche Bank is veranderd in De Wereldliteratuurbank. Het biljet is getekend door president N. Mahfouz op 22 juli 1952, de dag van de Egyptische revolutie en bovendien Nassars geboortedag. Een opmerkelijk detail zijn de met goudverf aangebrachte lijnen in het gezicht van Spinoza. Deze lijnen, die lopen vanaf het profiel van de neus via de rechter wenkbrauw naar het rechteroog, vormen het woord Baruch in het Arabisch, Spinoza’s voornaam (achtereenvolgens de letters Ba, Alif, Ra en Kha). Op deze wijze plaatst Nassar een Nederlands symbool als het duizend gulden biljet in een nieuwe context. Spinoza was immers in zijn tijd ook een vreemdeling, namelijk een nazaat van Portugese Joden. Met een werk als dit stelt Nassar belangrijke vragen over nationale versus hybride identiteit en maakt hij een statement over de betrekkelijkheid van symboliek als een statisch referentiepunt van nationale identificatie. Een ander typerend voorbeeld is de symbolische verbeelding van twee leeuwen. Rechts zien wij de Ottomaanse leeuw, links de Nederlandse leeuw, gerepresenteerd in de vorm van de kaart van Nederland, wat in de zestiende en zeventiende eeuw zeer gebruikelijk was. Opmerkelijk is dat de Nederlandse leeuw is weergegeven tegen een achtergrond van Delfts Blauwe tegeltjes (afb. 45). Toch gaat het hier niet om het traditionele Delftse aardewerk; de tegels bevatten afbeeldingen van een zelfportret van Rembrandt, de naam van Allah in het Arabisch, logo’s van Nederlandse bedrijven en zelfs een streepjescode. Hoge kunst, volkscultuur, commercie en kitsch geven gezamenlijk een ironisch beeld van het begrip ‘Nederlandse identiteit’.
Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op hout, 1995 -object voor de tentoonstelling ‘Het land dat in mij woont’, Gate Foundation, Amsterdam, en het Museum voor Volkenkunde (nu Wereldmuseum), Rotterdam, 1995
Bovenstaande afbeeldingen: Achnaton Nassar, Zonder titel,triptiek, olieverf op doek, 1995-2001
Achnaton Nassar, Zonder titel. Pastel op papier 2000. De slootjes vormen het woord ‘Allah’ in Arabisch schrift
Achnaton Nassar, zonder titel, dekbedovertrek, 1997. Het terugkerende ‘ornament’ tussen de molentjes vormt wederom het woord ‘Allah’ in Arabisch schrift, zij het in een meer kalligrafische vorm dan het voorgaande voorbeeld
De thematiek van Nassars figuratieve werk doet enigszins denken aan de serie Reconquista van Nour-Eddine Jarram (zie bijvoorbeeld hier). Toch gaat hij hierin veel verder en maakt hij meer gebruik van beelden uit de massacultuur. De essentie van zijn werk ligt in het feit hoe de een naar de ander kijkt en de ander weer naar de een. Het werk van Nassar getuigt van een snelle associatieve intelligentie, waardoor hij in staat is de meest bizarre verbanden te leggen. Hiermee legt hij bepaalde thema’s bloot, die zonder zijn werk verborgen zouden blijven. De ‘Oosterling’ kijkt naar de ‘Westerling’ volgens een bepaald mechanisme, maar Nassar heeft vooral dit thema in omgekeerde richting verwerkt: wat is de cultureel bepaalde blik van het ‘Westen’ naar de ‘Oriënt’? Met zijn beeldinterventies maakt hij grote associatieve sprongen door de geschiedenis en van de ‘hoge’ kunst naar de populaire cultuur. Hij ontmaskert hiermee een heel corpus van ideeën en vooroordelen, aangaande neokolonialisme en vals exotisme. Edward Said spreekt in dit verband van oriëntalisme, maar hier zal in hoofdstuk 4 nog uitgebreid op worden teruggekomen. (zie voor dat specifieke gedeelte uit mijn vierde hoofdstuk het andere fragment uit mijn scriptie dat op dit blog is gepubliceerd ‘Edward Said, Orientalism en de post-koloniale denkrichting’, hier te lezen).
Achnaton Nassar, Zonder titel, gemengde technieken op papier, 1992
Achnaton Nassar, Zonder Titel, gemengde technieken op papier, 1998/99
Achnaton Nassar, Zonder titel, gemengde technieken op papier, 2000
Achnaton Nassar, zonder titel, collage, 2001
Nassars tekeningen zijn van een geheel andere aard. Eigenlijk vormen deze de ruggengraat van zijn omvangrijke oeuvre. De tekeningen zijn in regel abstract, vaak zowel geïnspireerd op de natuurlijke vormen die hij aantreft in het Amsterdamse bos, waar hij vlakbij woont, als op de kalligrafische traditie waarin hij oorspronkelijk is opgeleid (afb. 46). Opvallend is de enorme hoeveelheid technieken die hij voor deze tekeningen inzet. Zo werkt hij met houtskool, pen en inkt, acrylverf, krijt, gouache en pastel en maakt hij ook gebruik van collages. In zijn meest recente tekeningen is hij sterk met het thema ‘sluiers’ bezig (afb. 47). Over de organische structuren die soms de vorm aannemen van een soort minaret, hangt vaak een nevelige sluier, van een onbestemde materie. Het zou hier net zo goed om zijde kunnen gaan als om haar of spinrag. Met werken als deze laat Nassar zich van zijn meest poëtische kant zien.
Zonder titel, gemengde technieken op papier/collage, 1996
Achnaton Nassar, zonder titel, gemengde technieken op papier, 1998-1999
zie ook mijn catalogustekst van de tentoonstelling ‘Saskia en Hassan gaan trouwen; Achnaton Nassar, een kunstenaar uit twee culturen’, Univeriteitsbibliotheek Leiden, 2001
Qassim Alsaedy
Qassim Alsaedy (Bagdad, 1949) studeerde van 1969 tot 1974 aan de kunstacademie van Bagdad, waar hij werd opgeleid door Faik Hassan en Shakir Hassan Al Sa’aid. Hoewel hij in de jaren zeventig een goede reputatie had weten op te bouwen in Irak, heeft hij daar, vanaf het begin van de jaren tachtig, niet meer geëxposeerd in de officiële instellingen. Dit laatste is niet zo vreemd; door zijn onafhankelijke opstelling was Alsaedy al vaker in conflict gekomen met het Baathregime en moest hij een aantal keren in de politieke gevangenis zijn tijd doorbrengen, in dit geval ‘al-Qasr an-Nihayya’, het beruchte ‘Paleis van het Einde’. In de jaren tachtig sloot hij zich aan bij de Koerdische rebellen, waar hij overigens ook als kunstenaar actief was. Hij exposeerde daar zelfs in tenten, voor de guerrillastrijders en de gevluchte dorpelingen, tijdens de zogenaamde Anfal operaties, de beruchte campagnes met chemische wapens van Saddam Hoessein tegen de Koerden in Noord Irak in de jaren tachtig. Naar aanleiding van deze periode maakte hij een aantal zeer indrukwekkende werken. Alsaedy: ‘I joined the movement which was against the regime. I worked there also as an artist. I exhibited there and made an exhibition in a tent for all these people in the villages, but anyhow, the most amazing was the Iraqi regime uses a very special policy against Kurdistan, against this area and also against other places in Iraq. They burned and sacrificed the fields by using enormous bombings. So you see, and I saw it by myself, huge fields became totally black. The houses, trees, grass, everything was black. But look, when you see the burned grass, late in the season, you could see some little green points, because the life and the beauty is stronger than the bastards. The life was coming through. So you saw black, but there was some green coming up. For example I show you this painting which is extremely black, but it is to deep in my heart. Maybe you can see it hardly but when you look very sensitive you see some little traces of life. You see the life is still there. It shines trough the blackness. The life is coming back’.
Qassim Alsaedy, Black Field, olieverf op doek, 1999
Toen het hem eind jaren tachtig te moeilijk werd om zich in het Koerdische gebied te handhaven, besloot hij naar Libië te emigreren. In eerste instantie trok een bestaan in een asielzoekerscentrum in een West Europees land hem niet. Alsaedy: “I am an artist who still can work. I really believe that you have to fight for your last square meter to stand on. So Lybia was my only possibility. Maybe it was a kind of destiny”. In Libië werd Alsaedy docent aan de kunstacademie van Tripoli. Ook voerde hij een groot muurschilderingenproject uit. Tegen zijn eigen verwachting in kreeg hij toestemming voor zijn plannen. Zoals hij het mij vertelde: “I worked as a teacher on the academy of Tripoli, but the most interesting thing I did there was making many huge wallpaintings. The impossible happened when the citycounsel of Tripoli supported me to do something like that. I had always the dream how to make the city as beautiful as possible. I was thinking about Bagdad when I made it. My old dream was to do something like that in Bagdad, but it was always impossible to do that, because of the regime. I believe all the people in the world have the right on freedom, on water, on sun, on air, but also the right on beauty. They have the right on beauty in the world, or in their
Qassim Alsaedy, Remembrance, olieverf op doek, 1999
Qassim Alsaedy, Touches, olieverf op doek, 1998.
lives. So one of my aims was to make wallpaintings and I worked hard on it. They were abstract paintings, but I tried to give them something of the atmosphere of the city. It is an Arabic, Islamic city with Italian elements. I tried to make something new when I studied the Islamic architecture. I worked on them with my students and so something very unusual happened, especially for the girls, because in our society it is not very usual to see the girls painting on the street. It was a kind of a shock, but in a nice way. It brought something positive”. Alsaedy verbleef zeven jaar in Libië. Toch bleef zijn situatie daar erg onzeker. In 1994 vluchtte hij naar Nederland. Thematisch verwijst ook Qassim Alsaedy naar het oude Mesopotamië. Interessant is bij hem niet dat hij dit doet, maar hoe hij dit thema heeft verwerkt. Centraal staan voor hem de oude inscripties en sporen op muren, als tekens van menselijk leven en beschaving. Hierin doet hij enigszins denken aan zijn leermeester Shakir Hassan Al Sa’aid (zie voorbeeld), hoewel hun uitgangspunten heel verschillend zijn. Verwees Al Sa’aid vooral naar het Islamitische erfgoed, Alsaedy tracht met zijn werken een organische verbinding met het verleden
Qassim Alsaedy, Rythms in Blue, olieverf op doek, 1997
aan te gaan. Voor hem bestaat de relatie met het verleden uit een cyclisch proces, waarmee hij in permanente interactie staat. De oude Mesopotamische culturen waren immers gebouwd van klei. Deze klei is vergaan tot stof en verwaaid met de wind. Het is de stof die je inademt, of die in de rivier terecht komt, om weer opnieuw in klei te veranderen. Alsaedy: “It is on your clothes and in your breath, in your blood and in your memory”. Alsaedy is ook buitengewoon gefascineerd geraakt door de prehistorische rotsschilderingen van de oude Sahara culturen. Hij kwam hiermee in aanraking toen hij in Libië woonde. Hele generaties krasten daar hun ‘boodschappen’ op de rotsmuren, laag over laag. Alsaedy vergelijkt dit met zijn eigen werkproces. Ook hij ‘krast’ zijn abstracte tekens in de dikke olieverflagen van zijn schilderijen (afb. 67 en 68 ). Zijn tekenschrift is iets dat hij al van jongs af aan heeft meegekregen. Naast het feit dat hij veel tijd heeft doorgebracht tussen de ruïnes van Babylon, communiceerde hij op een soort ‘schriftelijke’ manier veel met zijn moeder. Zij was immers analfabeet, maar ontwikkelde een soort eigen ‘spijkerschrift’ om zich te uiten. Nu Alsaedy in ballingschap leeft zijn zijn doeken ook een soort boodschappen aan haar. Alsaedy in een kort statement over zijn werk: “Ik probeer boodschappen te schilderen aan mijn geliefde maar verwonde vaderland, de verloren vlinders uit mijn jeugd, aan mijn moeder die een slechte relatie heeft met het alfabet en aan Babylon dat ik zo verschrikkelijk mis”. Het afgebeelde Rythms in Blue uit 1997 (ab. 69) is hier een goed voorbeeld van. Van dichtbij bekeken is het werk een wirwar van krassen en tekens, met hier en daar een vage vlek. Bij een beschouwing van iets meer afstand wordt de structuur van het schilderij zichtbaar. Opvallend is de dominante piramidevorm, een verbeelding van de Dom van Utrecht. Alsaedy schilderde dit werk immers in zijn hoge flat in Bilthoven, van waar hij een panoramisch uitzicht heeft op Utrecht. Tegelijkertijd schijnen er andere vormen door de vele verflagen. Twee lichte vlekken suggereren twee koepels. Het zijn Alsaedy’s herinneringen aan Bagdad. Kijkend naar Utrecht en denkend aan Bagdad, dit gegeven heeft hij met dit abstracte werk tot uitdrukking gebracht.
Qassim Alsaedy, Rhythms in White, assemblage van dobbelstenen, 1999
Qassim Alsaedy, Rhythms, spijkers op hout, 1998
Op dit moment houdt Alsaedy zich bezig met een interessant tekeningenproject. Met pen en penseel brengt hij met inkt zijn tekeningen aan op doorschijnend papier. Door al deze papieren op elkaar te leggen ontstaat er weer een nieuw geheel van lagen van beelden, tekens, schaduwen en herinneringen. Op termijn hoopt hij deze reeks in boekvorm te kunnen uitgeven (zie hier inmiddels drie voorbeelden, of onderstaande afbeelding, FS 2009). Internationaal exposeerde Alsaedy in Syrië, Tunesië, de Verenigde Arabische Emiraten (de Sharjah Biënnales van 1997 en 2001), België, Duitsland, Frankrijk en Zweden. Qassim Alsaedy woont nog altijd in Bilthoven. Sinds twee jaar heeft hij zijn atelier in De Bilt. Binnen Nederland participeerde hij in de tentoonstelling Versluierde Taal in Rijswijk in 1999 en aan de groepsexpositie van Irakese kunstenaars in Den Haag in 2000. Daarnaast heeft hij een aantal keren geëxposeerd in Hilversum en Utrecht.
Tot zover de oorspronkelijke tekst uit mijn scriptie. Toen ik Qassim in 2000 leerde kennen was hij in Nederland nog nauwelijks bekend. Dat is inmiddels veranderd. Vanaf 2001/2002 begon zijn werk in de Utrechtse kunstwereld steeds meer op te vallen. Uiteindelijk kwam hij ook in het vizier van Frank Welckenhuysen, gerenommeerd kunstexpert en galerie-houder (hij is ook bekend van het televisieprogramma ‘Tussen kunst en kitsch’, waarin hij voornamelijk als expert van negentiende en twintigste eeuwse kunst optreedt). Inmiddels is Qassim een van zijn vaste kunstenaars en exposeert regelmatig in zijn galerie in het oude centrum van Utrecht (zie link). Vanuit die positie heeft Qassim zijn vleugels steeds verder uitgeslagen en exposeert hij in binnen en buitenland. In Nederland was zijn belangrijkste hoogtepunt tot nu toe een grote solo-expositie in het Flehite Museum in Amersfoort in 2006. Deze werd geopend door de nieuw aangetreden ambassadeur van Irak, ZE dhr. Siamand Banna (vanzelfsprekend de nieuwe vertegenwoordiger van het ‘post-Saddam’ Irak in Nederland). Qassim geldt nu als een van de bekendste Iraakse kunstenaars in Nederland en wordt in steeds meer publicaties gezien als een kwalitatief hoogstaande en zeer uitgesproken voorbeeld van een Nederlandse kunstenaar met een migranten achtergrond. Ook in internationaal verband valt zijn naam steeds vaker als een belangrijke representant van de Iraakse eigentijdse kunst. In die zin is er voor hem zelf een heleboel veranderd sinds ik hem leerde kennen en bovenstaande tekst schreef.
Enkele details uit Alsaedy’s tekeningenboekjes uit 2001 (zie hier voor meer)
Qassim Alsaedy, Saltwall, olieverf op doek, 2005
Qassim Alsaedy, uit de serie Faces of Baghdad, assemblage van metaal en lege patroonhulzen op paneel, 2005 (geëxposeerd op de Biënnale van Florence van 2005)
Qassim Alsaedy, uit ‘Last Summer in Baghdad’, assemblage van kleurpotloden op paneel, 2003
Qassim Alsaedy, Who said no?, installatie Flehite Museum Amersfoort, 2006
Qassim Alsaedy, Baghdad of pain & hope, installatie Flehite Museum Amersfoort, 2006
enkele impressies uit Qassims atelier (maart 2011)
Zie ook op dit blog mijn interview met Qassim Alsaedy, waar ook links zijn opgenomen naar andere sites en artikelen en ook televisie uitzendingen over deze kunstenaar. Ook is op dit blog een groot artikel opgenomen van Lien Heyting, oorspronkelijk verschenen in het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad, aan de vooravond van de Amerikaanse aanval op Irak. Voor dit arkel interviewde zij Qassim, de Iraakse kunstenaar Nedim Kufi en mijzelf (nav een lezing een paar weken daarvoor). Over de geschiedenis van de moderne kunst van Irak en de Iraakse diaspora (waaronder ook aandacht voor Qassim), zie het artikel dat ik schreef voor het tijdschrift ‘Zemzem, over het Midden Oosten, Noord Afrika en Islam’, maar ook op dit blog verschenen.
Rachid Ben Ali
Een kunstenaar die plotseling is doorgebroken in de gevestigde Nederlandse kunstcircuits is de uit Marokko afkomstige schilder Rachid Ben Ali. Zo was hij te zien in het Groninger Museum en exposeerde hij in New York. In het najaar 2000 kocht het Stedelijk Museum twee doeken van hem, waarvan er een te zien was in het Stedelijk Paleis, de tentoonstelling die werd samengesteld door koningin Beatrix (2000-2001). In 2001 had hij een grote solo-expositie in het Wereldmuseum, te Rotterdam. Als kind onderging hij een ooroperatie die van beslissende betekenis was voor zijn verdere levensloop; Ben Ali werd immers doofstom geboren. In Nederland volgde hij kortstondig enkele opleidingen. Nadat hij voor een korte tijd studeerde aan de modeacademie van Antwerpen en de kunstacademie van Arnhem, vestigde hij zich als kunstenaar in Amsterdam.
Rachid Ben Ali, Zonder titel, gemengde technieken op doek, 2000
Ben Ali werkt in een stijl die het midden houdt tussen figuratie en abstractie, hoewel er een ontwikkeling valt waar te nemen dat zijn werken in de loop van zijn korte werkzame periode als kunstenaar steeds abstracter zijn geworden. Ben Ali begint aan een abstracte ondergrond.Hierin gaat hij zeer emotioneel te werk. Vaak smeert hij de verf letterlijk met zijn
Rachid Ben Ali, Zonder titel, gemengde technieken op doek, 1999
handen op het doek. Later brengt hij figuren aan. Ook maakt hij veel gebruik van teksten, zowel in het Nederlands, het Engels of het Arabisch (zie bijv. afb. 81, 82, 83 en 84). Volgens de kunstcriticus Wim van der Beek moeten deze teksten vooral worden begrepen als beeldelementen. Het zijn een soort ‘richtingaanwijzers’ in het totaalbeeld. Toch is het mij opgevallen dat hij vaak teksten gebruikt die hem direct raken. Ben Ali put hiervoor direct uit alles wat hij dagelijks tegenkomt en hem emotioneel raakt. Het gaat hier niet om de literaire waarde, het zijn elementen die versterken wat hij op dat moment te zeggen heeft. Zijn werk heeft namelijk een sterk narratief karakter; ieder werk heeft zijn eigen verhaal. Met zijn hevig geëmotioneerde werken, bestaande uit schilderijen, tekeningen en collages, wil Rachid Ben Ali de wereld doorgronden zoals hij die waarneemt. Zijn werk is altijd een reactie op zijn omgeving. Hierbij spelen zowel de eigen waarneming als de bijbehorende emoties en onderbewuste associaties een belangrijke rol. Dit gebeurt op een compromisloze wijze, zonder vals effectbejag of maniërisme. “In mijn werk kan ik niet liegen. Alleen als je volslagen eerlijk bent kun je deuren openen die anders gesloten blijven”. In eerste instantie speelde zijn homoseksualiteit een belangrijke rol in zijn werk. Zijn doeken werden vaak overheerst door figuren, waarvan de genitaliën zeer expliciet werden weergegeven. Een duidelijk voorbeeld hiervan is een werk uit 1999 (afb. 80). In de korte tijd daarna verbrede hij zijn thematiek en richtte hij zich meer op de actualiteit. Belangrijk is voor hem het persoonlijke verhaal.
Rachid Ben Ali, zonder titel, gemengde technieken op doek, 2001
Ben Ali’s werk gaat nooit over grote politieke thema’s, althans niet op een directe manier. Zijn interesse gaat meer uit naar het persoonlijke en het individuele. Toch komen de belangrijke politieke vragen van deze tijd vaak op een indirecte manier aan de orde. De dood van Palestijnse kinderen (afb. 83), een bewerkte foto van een illegale vluchteling, of de geboorte van een misvormd kind dat op zal groeien in een wereld zonder mogelijkheden om zich in het bestaan te redden, het zijn allemaal kwesties die veel te maken hebben met de wereld waarin wij nu leven. Rachid Ben Ali uit zijn engagement echter op een menselijke schaal en toont zijn betrokkenheid vooral met de menselijke gebeurtenissen van de geschiedenis.
Ben Ali’s Marokkaanse afkomst speelt wel degelijk een rol in zijn werk, zij het niet in formele zin. Het gaat hem niet om stilistische verwijzingen naar de Arabische cultuur. “Ik wil schilderen wat er in de hoofden van al die vaders zit. Het is onzinnig om alles wat uit Marokko komt te associëren met exotische kleuren. Ook daar is net zo veel zwart en wit te vinden in het innerlijk van de mensen als hier”. De ‘Vader’ is een belangrijk thema in het werk van Rachid Ben Ali. Het gaat hem hierbij niet om een specifiek persoon als wel om een universeel symbool, van de gedesoriënteerde migrant. Collages van oude landkaarten, waarover gezichten zijn geschilderd en bewerkt met glasverf, brengen dit gegeven tot uitdrukking (zie afb. 110). De landkaarten van lang geleden verwijzen naar een wereld die er niet meer is. De figuren op deze werken lijken soms op dolende zielen die, losgerukt van alles wat hen dierbaar is, in een onzekere realiteit wanhopig op zoek zijn hun eigen weg te vinden. De ‘Vader’ wiens grootste wens het is om terug te keren, bevindt zich, gebonden door de omstandigheden, in een onmogelijke positie. Het gegeven van ontworteling is echter slechts een gedeelte van zijn thematiek. Door een permanent proces van waarneming en introspectie vindt hij in zijn werk mogelijke antwoorden op de vraag wat zijn plaats is in het hier en nu. Bewust van zijn eigen achtergrond weet hij zich staande te houden in de chaos van het heden, waar hij vaak aanloopt tegen een omgeving van geestelijke leegheid of totale fragmentatie en verwarring.
Rachid Ben Ali, zonder titel, acryl op doek, 2001
“Het verleden is een land waaruit wij allen zijn geëmigreerd”, stelt Salman Rushdie in zijn essay Imaginary Homelands. Rachid Ben Ali visualiseert dit thema op een indringende manier. Hij toont ons dat wij eigenlijk allen migranten zijn in een snel veranderende wereld, waarin begrippen als plaats, herkomst en identiteit steeds meer inwisselbaar zijn geworden. Ontworteling versus identiteit, het zijn de twee polen waartussen Rachid Ben Ali zich beweegt. Een totale remigratie is een onmogelijkheid, een totale desoriëntatie evenmin. De weg hiertussen is een welhaast schizofrene zoektocht, maar het levert ook beelden op die van een grote zeggingskracht getuigen. Het werk van Ben Ali lijkt enigszins op dat van Jean Michel Basquiat, waar hij ook al een aantal keren mee is vergeleken. Ook hij was een migrant, die in het grote New York zichzelf moest zien te redden en deze strijd omzette in een zeer originele beeldtaal. Toch gaat deze vergelijking wat mij betreft niet geheel op. Het werk van Rachid Ben Ali is in psychologisch opzicht complexer en is thematisch in een veel sterkere mate meerduidig. Met zijn werken raakt hij een universele problematiek van ontwrichting. Tegelijkertijd zijn zijn voor velerlei uitleg vatbare doeken reflecties op de verschillende achtergronden van zijn culturele bagage en persoonlijke geschiedenis.
de bovenstaande drie tekeningen/collages maakte Rachid Ben Ali in het najaar 2001, direct na de aanslagen van 11 september
Rachid Ben Ali, Bloothed, installatie, het Domein, Sittard, 2002
Drie detailfoto’s van Ben Ali’s installatie Bloothed.
idem
Rachid Ben Ali, Zonder titel, acryl op doek, 2007 (bron)
Verder is er over Rachid Ben Ali veel terug te vinden op internet, vooral veel gediscussieer over het mogelijk controversiële karakter van zijn recentere werk. Wie verder wil lezen kan het beste gewoon zijn naam googlen. Dit artikel is zeker een goede introductie op zijn meer recente ontwikkelingen, waarin bovendien weer een heleboel links zijn opgenomen. Dat Ben Ali met zijn werk veel losmaakt (wat mij betreft alleen maar ten goede, zowel naar de Nederlandse kant als de Marokkaanse kant), blijkt wel uit de verschillende discussies op internet, zoals hier. Overigens heeft ook het werk van Achnaton Nassar een keer tot een (onterechte) controverse geleid, waarin ikzelf mij genoodzaakt voelde om ook mijn zegje te doen, dat weer leidde tot een aardige botsing met dhr. Klaas Wilting, de toenmalige woordvoerder van de politie Amsterdam/Amstelland. Een surrealistische discussie op de radio vond plaats tussen dhr. Wilting en Prof. Dr. P.S. van Koningsveld, hoogleraar islamologie aan de Universiteit Leiden, die het Wilting niet gemakkelijk maakte. Een weerslag deze kwestie is nog te vinden in dit artikel uit Trouw. Mijn eigen verslag van de gebeurtissen heb ik in mijn scriptie verwerkt. Dat fragment is hier te lezen
Over meer materiaal gelieerd aan mijn scriptie heb ik een keer een appart item gemaakt, met links naar andere artikelen, radio en televisie uitzendingen. Daar komen ook een paar andere markante kunstenaars aan bod (zoals Ziad Haider en Aras Kareem uit Irak en Nour Eddine Jarram uit Marokko). Zie daarvoor dit eerdere blogartikel.
alle kunstenaars die op dit blog ter sprake zijn gekomen of om wat voor reden dan ook worden genoemd, aangevuld met kunstenaars die ik ken of die ik interessant vind (van grote namen tot onbekend)
The Syrian People know their Way
الشعب السوري عارف طريقه Syrisch kunstenaarscollectief (grotendeels anoniem) die zich bezighouden met geëngageerde kunst
0
Wafaa Bilal,
zie ook http://iearresidencies.wikispaces.com/file/view/WafaaBilalText.pdf of http://universes-in-universe.org/eng/nafas/articles/2007/wafaa_bilal
0
Factor (IKON)
uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
0
On Global/Local Art
my articles on contemporary international art in English
0
Out of Mesopotamia; Iraakse kunstenaars in ballingschap
artikel in Leidschrift, vakgroep geschiedenis, Universiteit Leiden, Van Mozart tot Saddam; de maatschappij verbeeld in de kunst, Jaargang 17, nummer 3, december 2002
0
hedendaagse kunst en cultuur uit de niet-westerse wereld in Nederland en internationaal
'Zijn we op weg naar een Wereldkunst?'
een nog altijd relevante introductie op deze thematiek door Sebastian Lopez en Paul Faber uit 1989 (bij de tentoonstelling Double Dutch)
0
Al Galidi
website van de Nederlandse/Iraakse dichter, schrijver en columnist Al Galidi
0
al-Sabah al-Jedid (English page)
de Engelse pagina van de Iraakse krant al-Sabah al-Jedid (De Nieuwe Morgen) van hoofdredacteur Ismael Zayer, die lange tijd in Nederland verbleef, en de Nederlandse journaliste Anneke van Ammelrooy
0
Bagdad in Amsterdam
een mooi initiatief van de in Nederland wonende kunstenaar Amjad Kawish Alfrajje, om een aantal collega’s van hem uit Irak hier te exposeren en aandacht te vragen voor de situatie voor kunstenaars in Irak, na de Amerikaanse inval
0
Baghdad Out
Een (vanuit Nederland) gerunde website voor Iraakse culturele activiteiten wereldwijd
0
Belgische Iraakse Vriendschaps Vereniging
inmiddels half terziele website van een groep Belgen en Belgische Iraki’s, waar, naast respectabele anti-oorlogsstandpunten, soms met verbijsterend veel sympathie over het Ba’thregime werd geschreven
0
Control Room al-Jazeera
een documentaire over de werkwijze van al-Jazeera, dat wat mij betreft op een bewonderenswaardige wijze laveert tussen de ondemocratische Arabische regimes enerzijds en de Amerikaanse pressie anderzijds
0
Factor (IKON)
uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
0
Festival Farida & Mohamed Gomar
korte film rond het concert van de beroemde Iraakse zangeres Farida Mohamed Ali en het Iraqi Maqam Ensemble in het Concertgebouw dat ik ook bijwoonde in 2011. Ook een paar interviews met Iraakse vrienden van mij.
0
Gilles Kepel, The Middle East in Crisis
Lecture of the famous French scholar in Middle Eastern Studies Gilles Kepel at the Asia Institute, University of Melbourne, 2010
0
Iraqi LGTB
For Human Rights in Iraq- LGTB Rights Group
0
Ismael Zayer, Het geheugen van de Iraakse moderne kunst
introductie geschreven ter gelegenheid van de expositie van 28 in Nederland wonende Iraakse kunstenaars, in het Gemeentehuis van Den Haag (organisatie Babil voor Kunst en Literatuur)
0
MetaMap Saddam Hussein 1937-2007
a visual navigator to on-line representations of power & violence in graphs, maps and ceremony, by Tjebbe van Tijen/Imaginary Museum Projects, October 2006
0
Michael Brooks, Saddam's brain
Een zinnig artikel in een verschrikkelijk blad (The Weekly Standard, het lijfblad van de Neocons). Maar toch een goede uitleg van de ideologie van de Ba’thpartij en haar oprichter, Michel Aflaq
0
Modern Art Iraq Archive
The Modern Art Iraq Archive (MAIA) is a resource to trace, share, and enable community enrichment of the modern art heritage of Iraq- initiated by Nada Shabout
0
No End in Sight; the occupation of Iraq
een ontluisterende documentaire van Charles Fergusson over de rampzalige Amerikaanse politiek in Irak na de verdrijving van Saddam (10 delen)
0
On Global/Local Art
my articles on contemporary international art in English
0
Rendez-vous in Bagdad
Reisverslag van een groep Belgische intellectuelen, die in de jaren negentig naar Bagdad gingen en zich volledig hebben laten inpakken door het Iraakse regime
0
The Battle for Saddam (2007) (1/3)
“Critically acclaimed director Esteban Uyarra has been in Baghdad since September 2005 following the trial of Saddam Hussein behind-the-scenes. As the only ones Team Productions daily follows the trial against the former Iraqi ex-dictator in the courtro
0
William S. Ellis, ‘The New Face of Baghdad: Iraq at War’
National Geographic (January 1985). Een onthulend artikel over Saddams Irak uit National Geographic in de tijd dat Saddam nog een vriend van Amerika was. Saddams grote propaganda-monumenten en andere projecten, maar ook de Iraakse kunstscene komen uitgebr
0
Modern Art Iraq Archive
The Modern Art Iraq Archive (MAIA) is a resource to trace, share, and enable community enrichment of the modern art heritage of Iraq- initiated by Nada Shabout
0
Nafas Art Magazine
Contemporary art from Islamic influenced countries and regions
0
Suze in the City
blog van Suze Morayef over street art en gaffiti in Cairo, Beirut, Tripoli en andere Arabische hoofdsteden tijdens en na de revoluties
0
Al Haq
Al-Haq is an independent Palestinian non-governmental human rights organisation based in Ramallah, West Bank. Established in 1979 to protect and promote human rights and the rule of law in the Occupied Palestinian Territory (OPT), the organisation has spe
0
From occupied Palestine
veel zinvolle artikelen uit en over de bezette gebieden van diverse auteurs (waaronder de beroemde correspondente van de Haáretz in Gaza, Amira Hass)
0
Gate 48
Platform voor kritische Israëli’s in Nederland
0
Gaza, een jaar later
documentaire over Gaza (17-01-2010, NIO), een jaar na de Israëlische aanval
0
Geert Wilders very own two state solution
de Israëlische kwaliteitskrant Ha’aretz over Geert Wilders- Laat meteen zien hoe Wilders, zg een grote vriend van de Joodse staat, zich ook in Israël positioneert
0
George Sluizer, 'Gooi een atoombom op de Palestijnen' (documentaire, 1983)
Documentaire van George Sluizer en Fred van Kuijk waarin een portret geschetst wordt van twee Palestijnse families die eind 1948 van Israël naar Beiroet in Libanon vluchtten. Beide families werden twee keer eerder (1974 en 1977) door Sluizer en Van Kuijk
0
Hard Crossings
We follow Palestinians as they navigate the Israeli checkpoints that have become a frustrating feature of daily life (Al Jazeera)
0
Hasbara Handbook
Een interessant inkijkje in de Israëlische propaganda-machine (de basiscursus voor pro-Israël propagandisten)
0
Het ontstaan van Israël volgens The New Historians
interessant artikel uit het Historisch Nieuwsblad over ‘the New Historians’ (Pappé, Morris, Schlaim ea) die de ontstaansmythe van Israël ter discussie stellen
0
In de Ban van Israël (Tegenlicht, VPRO, 17-10-2011)-
over de onvoorwaardelijke Nederlandse steun aan Israël, vooral van de huidige regering, Met Thomas von der Dunk, Petra Stienen, Maarten Jan Hijmans en Willem Beelaerts van Blokland. Ook de beroemde historicus Ilan Pappe komt aan het woord
0
Iran Comité
actiegroep met meer (of vooral andere) agendapunten dan mensenrechten in Iran. Een blik op lijst bestuursleden en de agenda van activiteiten zegt genoeg.
0
Ironcomb
Een ijzeren vuist voor Israël uit het lommerrijke Amsterdam-Zuid (van de vroegere buren van Gretta Duisenberg)
0
Israel Facts
site van de op de Westbank wonende Nederlandse aannemer Yochanan Visser, die de Nederlandse media in de gaten houdt op al te kritische opmerkingen naar Israël
0
Israel-Palestina Info
een ‘objectieve’ site van het duo Ratna Pelle & Wouter Brassé, zo’n beetje de meest overijverige pro-Israël activisten/propagandisten/bloggers/ingezonden brievenschrijvers van Nederland
0
Khamakarpress.com
Nieuws over Islam, moslims, Arabische lente en Palestina
0
Krantenonderzoek NRC
Een krankzinnig ‘onderzoek’ van de radicale pro-Israël activiste Ratna Pelle, ism de ‘Stichting W.A.A.R.’ naar de vermeende subjectiviteit van NRC Handelsblad inzake het Israëlisch Palestijnse conflict.
0
MEMRI (Middle East Media Research Insitute)
Amerikaanse pro-Israëlische organisatie, die zoveel mogelijk de Arabische wereld tracht zwart te maken, door de extreemste artikelen in het Engels te vertalen en ze als ‘mainstream’ te presenteren
0
Mohammed Othman
de weblog van de Palestijnse mensenrechtenactivist Mohammed Othman met veel confronterend materiaal over de bezette gebieden
0
Mondoweiss
Mondoweiss is a news website devoted to covering American foreign policy in the Middle East, chiefly from a progressive Jewish perspective
0
Mustafa Barghouthi
site van de Palestijnse mensenrechtenactivist Mustafa Barghouthi
0
Nir Baram
een hoopgevend geluid uit Israël zelf, van schrijver Nir Baram (toespraak op een Israélische vredesdemonstratie nav de kwestie Gaza Flotilla)
0
Palestine Link
Palestine Link is an initiative by Palestinians in the Netherlands. It is a genuine independent voice and a professional resource and service center.
0
Stan van Houcke, 'Autisme in Nederland'
Een zeer tot nadenken stemmend artikel van Stan van Houcke over ‘onze’ worsteling en ‘ons’ onbegrip van wat er onder moslims en in de islamitische wereld speelt
0
Stan van Houcke, De Oneindige Oorlog
serie interviews met spraakmakende (vooral Joodse en Arabische) intellectuelen over het eindeloze Midden Oostenconflict
0
Stop de Verdraaiing
Een wat klunzige ‘Hasbara’ blog van de radicale Pro-Israël activist/reaguurder Mike Bing, die verwoede pogingen doet allerlei ‘feitelijke onjuistheden’ ten nadele van Israël op te sporen en aan de schandpaal te nagelen. En hij gebruikt speciale apparaat
0
The Iron Wall
documentaire van Mohammed Alatatar over de bezetting en de muur
0
The Israel advocacy Handbook
een variant op het Hasbara-Handboek, van Ami Isseroff, de goeroe van enkele op dit blog besproken extremistische pro-Israël activisten in Nederland
0
The Israel Project’s Secret Hasbara Handbook Exposed
een interessante kijk op de Israëlische Hasbara (uitleg) propganda-machine op Tikun Olam, de site van de kritische Zionist Richard Silverstein (VS) -een verstandig geluid, aanrader!
0
The Israel's Project's 2009 Global Language Dictionary
een recenter, oorspronkelijk geheim, maar sinds enige tijd openbaar Hasbara Handboek, waarin met pakkende sjablonen wordt uitgelegd hoe je een bezetting moet verkopen.
0
Tora Yeshua
Blog van de islamofobe, godsdienstwaanzinnige, extreemrechtse en volgens mij schizofrene ‘Joods Christelijke Pastor’ Ben Kok, tevens beroepsreaguurder op Hoeiboei, het Vrije Volk, etc.
0
W.A.A.R. net
Pro-Israëlisch lobbyclubje, van oa Ratna Pelle, dat de media ‘kritisch’ volgt. Staat voor precies het tegenovergestelde van wat de naam doet suggereren
0
West-Eastern Divan Orchestra
een orkest, opgericht door Edward Said en de wereldberoemde Israëlische dirigent Daniel Barenboim (ook actief in de Israëlische vredesbeweging), voor jonge Palestijnse en Israëlische musici
0
10 jaar na 9/11
In deze tweede reeks van de serie LUX met internationale denkers & doeners overstijgen we de zwartgalligheid en het maatschappelijk onbehagen in de zompige polder en bieden we uitzicht op nieuwe kansen en zelfverzekerd optimisme. In LUX geen fact free
0
Afshin Ellian in NRC
geldt weer hetzelfde voor als wat ik opmerkte bij zijn duo-column met Leon de Winter. Eigenlijk nooit mee eens, maar ik volg het wel
0
Ayaan Hirsi Ali weblog
Niet eens van Ayaan zelf, maar van allerlei ‘fans’ die deze site gebruiken om ‘de islam’ en ‘asielzoekers’ (was Ayaan er zelf niet een?) stevig onder vuur te nemen. Ook vaak erg enthousiast over Rita Verdonk (en dat uit Ayaans naam! ;)
0
‘Islamofobie heeft overeenkomsten met vooroorlogs antisemitisme’
Ineke van der Valk doet al jarenlang onderzoek naar racisme en etnische diversiteit. Ze was werkzaam bij de Anne Frank Stichting en de Universiteit van Amsterdam en werkte mee aan de Monitor Racisme & Extremisme, een onderzoeksproject van de Anne Fran
0
Bang voor Eurabië
een goed en nuchter artikel van Binnert de Beaufort over de Eurabië-theorie van Bat Ye ‘or
0
Bart Jan Sruyt, 'Wilders, de PVV, de Apocalyps en Breivik'
een bespiegeling van Bart Jan Spruyt over een mogelijke (indirecte) relatie tussen de opvattingen en uitingen van Wilders en de daden van Anders Breivik, die naar eigen zeggen door Wilders geïnspireerd zou zijn
0
Bernard Lewis, The Roots of the Muslim Rage
The Atlantic Monthly, september 1990. Het beroemde/beruchte artikel van de oriëntalist Bernard Lewis, dat de belangrijkste inspiratiebron was voor Huntingtons Clash of Civilizations
0
Bijbel/Koran
een hele leuke en inhoudelijk goede site van de Wereldomroep en de Ikon waar het mogelijk is om op verschillende thema’s de Bijbel en de Koran met elkaar te vergelijken
0
De Edmund Burke Stichting
(conservatieve denktank) Hoewel niet beperkt tot het issue multiculturalisme, toch een belangrijke speler in het Nederlandse debat
0
Dhimmitude.org
website van de, inmiddels ook in Nederland invloedrijke (zie Wilders, Hans Jansen en sites als Hoeiboei) anti-islamcomplotdenkster Bat Ye’or (van de Eurabië-theorie)
0
discussie tussen Tariq Ramadan en Paul Scheffer
een constructief gesprek op niveau tussen twee markante denkers over de multiculturele samenleving, georganiseerd door de Iraanse kunstenares Soheila Najand (Interlab). Zelf zat ik in het publiek en heb dit toen als een buitengewoon zinnige discussie erv
0
Eurabië blog
Blog rond het paranoïde gedachtegoed van de anti-islam activiste Bat Ye’or (Giselle Littman)
0
Eurabië punt nl
extreemrechtse website waarop Bat Ye’or, Robert Spencer, columns van Afshin Ellian, Hans Jansen en veel pro-Israël moeiteloos worden gecombineerd met de Wodansknoop van de Heel-Nederlandse Delta Stichting.
0
Ex Ponto
ex Ponto is een journalistiek magazine dat op internet verschijnt. Het merendeel van de artikelen wordt door vluchteling-journalisten en andere migranten geschreven. Met Nederlandse journalisten als gast
0
Factsheed Fitna
doorlichting van Fitna door de islamdeskundigen Fred Leemhuis, Ruud Peeters, ea.
0
Faith Freedom International (maar niet voor iedereen ;)
islambashingsite, in eigen woorden: FAITH FREEDOM INTERNATIONAL is de stem van de waarheid. We hebben slechts één doel : de haat stoppen, de leugens van Islam blootleggen en het moslimexpansionisme aan banden leggen
0
Fitna ontleed
een analyse van Fitna beeld voor beeld van de Volkskrant
0
Geert Wilders very own two state solution
de Israëlische kwaliteitskrant Ha’aretz over Geert Wilders- Laat meteen zien hoe Wilders, zg een grote vriend van de Joodse staat, zich ook in Israël positioneert
0
Gilles Kepel, The Middle East in Crisis
Lecture of the famous French scholar in Middle Eastern Studies Gilles Kepel at the Asia Institute, University of Melbourne, 2010
0
Hans Jansen (arabist)
Zo langzamerhand een beetje de ‘rechtsbuiten’ onder de Nederlandse arabisten. Niet vaak (meer) mee eens, maar toch interessant om te volgen
0
Hans Jansen vs Joris Luyendijk
een onthullend en memorabel debat tussen Hans Jansen en Joris Luyendijk bij Pauw & Witteman op 17 november 2010 (fragment). Volledig debat hier: http://ra.2see.nl/hans-jansen-ontmaskert-zichzelf
0
Hans Jansen, Anton Constandse lezing- deel 1 (totaal 5 delen)
een alarmitisch betoog tegen ‘het gevaar van de islam’- totaal niet mee eens, maar wel een retorisch meesterwerkje (en vaak erg geestig). Daarom interessant om aan te tonen wat er niet aan deugt
0
Het Vrije Woord
Rechts populistische onzinwebsite, waar, in naam van Pim Fortuyn, oa Human Rights Watch een ‘dubieuze organisatie’ wordt genoemd en Likoed Nederland het forum vult
0
International Free Press Society
een genootschap van ‘islamcritici’ die vinden dat hun vrijheid van meningsuiting onder druk staat. Vooral interessant om de who is who van de internationale coterie waar Wilders nu ook toe behoort goed door te spitten
0
Krapuul.nl
Krapuul is een podium waarop sinds juni 2009 artikelen worden gepubliceerd die een bijdrage kunnen leveren aan de inhoudelijke discussie over normen en waarden, de sociale cohesie en de fundamentele rechten en vrijheden van alle Nederlanders en mensen die
0
Leon Heuts, Osama Bin Ladens filosoof
Filosofie Magazine (over Sayyid Qutb, een van de grondleggers van het hedendaagse moslimfundamentaisme/islamisme)
0
Naema Tahir, Geloof en de rechtsstaat
kraakheldere Buitenhofcolumn van Naema Tahir. Eigenlijk volkomen voor de hand liggend, maar toch noodzakelijk in het nogal vertroebelde debat
0
Sayyid Qutb, Milestones/Ma'alim fi'l-tareeq/معالم في الطريق
Sayyid Qutbs belangrijkste geschrift uit 1965 online (Engels). Milestones is een van de belangrijkste manifesten van de milante islamistische beweging en inspiratiebron voor bijv. Bin Laden
0
Selefie Nederland
Uitgesproken orthodoxe Islamitische site. Voor wie het wil weten, dit is ongeveer wat ‘ze’ vinden (zeer informatief). Vooral veel vroomheid, geen extremisme
0
Sjoerd de Jong, Gelijker dan de rest
Cultuurrelativisme en de ware westerse normen, NRC Handelsblad 04-10-2002 (met oa een kritische bespreking van Paul Cliteurs ‘Moderne Papoea’s’)
0
Stan van Houcke, 'Autisme in Nederland'
Een zeer tot nadenken stemmend artikel van Stan van Houcke over ‘onze’ worsteling en ‘ons’ onbegrip van wat er onder moslims en in de islamitische wereld speelt
0
Stan Verdult
interessante boekrecensies mbt de islam en Midden Oosten
0
The Brussels Journal-The Voice of Conservatism in Europe
bonte verzameling van oa ook hier veel besproken rechtse auteurs, zoals de antroposoof Jos Verhulst (met een voorliefde voor Holocaustontkenners), de homofobe PVV adviseur Paul Belien en de Noorse anti-islamblogger Fjordman
0
The real Geert Wilders
exposes his essentialist and manichean views in a speech for The International Free Press Society/David Horowitz Freedom Center in Beverly Hills, April 4, 2009
0
Tora Yeshua
Blog van de islamofobe, godsdienstwaanzinnige, extreemrechtse en volgens mij schizofrene ‘Joods Christelijke Pastor’ Ben Kok, tevens beroepsreaguurder op Hoeiboei, het Vrije Volk, etc.
0
Wilders, the Movie
Onderhoudende documentaire van Joost van der Valk (VPRO 2010) over Wilders. Zeker aardig om te bekijken, al is de film niet heel onthullend.
0
Wilders; profeet van de angst
Zembla, 25-04-2010. Terwijl de integratieproblemen van moslims in Nederland juist afnemen radicaliseert Geert Wilders steeds verder in zijn uitspraken over de islam. Zijn donkere angstfantasieën over de oprukkende islam en zijn dromen over oorlog en depo
0
Worst of Wilders; Provoking Extremities
een Engelsetalige compilatie van de handel en wandel van onze meest besproken en controversiële volksvertegenwoordiger, ook in het buitenland (14 delen)
0
On Global/Local Art
my articles on contemporary international art in English
0
nieuwe ontwikkelingen en initiatieven voor democratisering in de Arabische wereld en het Midden Oosten
'I have lost my son, but I am proud of what he did'
Interview met de moeder van Mohamed Bouazizi (in The Guardian), wiens zelfmoord uiteindelijk leidde tot de val van het regime Zine el Abidine Ben Ali in Tunesië
0
'Zenga zenga'
eerste half uur van de krankzinnige speech van Muammar al-Qadhafi, op Al Jazeera (met simultaanvertaling in het Engels)
0
Blogging on the Nile
Inmiddels legendarische documentaire van Al-Jazeera English uit 2007 over het activisme voor meer democratie in de Arabische wereld via facebook, twitter en blogs
0
De Libische PR en Westerse intellectuelen (Tegenlicht)
een ontluisterend interview met de, ook door mij bewonderde, beroemde politicoloog Benjamin Barber over zijn activiteiten voor de Monitor Group van Saif Qadhafi (BBC)
0
Interview met Wael Ghonim
een medewerker van google en (tegen wil en dank) door zijn internetactiviteiten de motor achter de Egyptische jongerenbeweging die leidden tot de demonstraties op het Tahrir-plein
0
Jadaliyya Interview with Ali Ahmida (Libië)
One of the most interesting sites with updates and backgrounds on the revolts in the Arab world is Jadaliyya.com. Today they published their first interview conducted by Jadaliyya Co-Editor Noura Erakat with one of the leaders of the Libyan uprising: Ali
0
Jadaliyya.com
Jadaliyya is an independent Ezine produced by ASI (Arab Studies Institute), a network of writers associated with the Arab Studies Journal (www.ArabStudiesJournal.org).
0
Marathoninterview met Koos van Dam, VPRO, donderdag 29 december 2011 20:00 Radio 1
De Nederlandse topdiplomaat Nikolaos (Koos) van Dam (1945) is de afgelopen 22 jaar ambassadeur geweest op vijf posten: Irak, Egypte, Turkije, Duitsland en Indonesië. Daarvoor werkte hij al als diplomaat in Libanon en Libië. Hij studeerde politieke en so
0
Mona Eltahawy
website van de Egyptische/Amerikaanse journaliste Mona Eltahawy, een van de meest spraakmakende rapporteurs van de nieuwe democratische opleving
0
Mondoweiss
Mondoweiss is a news website devoted to covering American foreign policy in the Middle East, chiefly from a progressive Jewish perspective
0
Suze in the City
blog van Suze Morayef over street art en gaffiti in Cairo, Beirut, Tripoli en andere Arabische hoofdsteden tijdens en na de revoluties
0
Tariq Ali (Al Jazeera)
Een gesprek met de beroemde Pakistaanse historicus Tariq Ali over de recente gebeurtenissen in het Midden Oosten. Daarna een gesprek met Zalmay Khalilzad, vmlg US ambassadeur bij de VN, in Irak en Afghanistan
0
The political power of literature (Al Jazeera)
een gesprek met de schrijvers Ahdaf Soueif (Egypte) en Hisham Matar (Libië) over de gebeurtenissen in hun land. De beroemde Chileense schrijver Ariel Dorfman (van Death and the Maiden) blikt terug op de situatie onder het bewind van Pinochet
0
The Power of literature (Al Jazeera)
over de rol van literatuur- een gesprek met de schrijvers Ahdaf Soueif (Egypte), Hisham Matar (Libië) en het commentaar van een veteraan uit een andere tijd Ariel Dorfman (Chili)
0
The Syrian People know their Way
الشعب السوري عارف طريقه Syrisch kunstenaarscollectief (grotendeels anoniem) die zich bezighouden met geëngageerde kunst
0
Witness: Little Dictator (Al Jazeera)
Mooie documentaire over de dilemma’s van de makers van Top Goon, het clandestiene satirische programma dat het regime van Assad op de hak neemt
0
Antroposofie en Apocalypse
weblog van Kees Kromme (onder pseud. Cheese Curve), die vaak op deze site heeft gereageerd. Bijzonder Ahrimanvrezend! Maar ja, de ‘Apocalypse’ is nakende ;)
0
antroposofie in de pers
weblog van Michel Gastkemper (oa van de nieuwe Rudolf Steinervertalingen, die onze discussies regelmatig volgt en heeft besproken)
0
De Hokjesman (VPRO)
Gefascineerd door de heersende hokjesgeest gaat programmamaker Michael Schaap op veldonderzoek binnen de leefwereld van aansprekende Nederlandse subculturen.
0
Geen sprake van
pamflet van de ‘rechtzinnige’ antroposofen Willem Frederik Veltman, Mees Meeussen, Walter Heijder en Robert Jan Kelder, die vonden dat de van Baarda-commissie te ver ging
0
Gie ten Berghe, De uitbuiting van de Holocaust
Omdat op dit blog antroposofen die de Holocaust ontkennen ter sprake komen, hier een uitstekende weerlegging van hun argumenten (met dank aan Michel Gastkemper, die dit verhaal eerder in stelling bracht tegen Jos Verhulst en companen)
0
Guns, Germs and Steel
documentaire over de gelijknamige studie van Jared Diamond. De van Baarda-commissie meent in zijn werk een rechtvaardiging voor Steiners rassentheoriën te vinden (p. 422-423). Diamond zegt: ‘any assumption based on race is absurd’. Maar oordeel zelf.
0
KRO Heb ik genoeg; Karin leeft als antroposoof
Karin de Groot duikt in de antroposofie en laat zich onderdompelen. Vooral heel empathisch (en daardoor informatief), maar totaal niet kritisch. Antroposofie van de zonnige kant
0
Loek Dullaart, De wereldregering in wording.
niet racistisch maar wel typische antroposofische paranoia van hetzelfde soort als de Brug. Alle 9/11 claims uit dit stuk zijn overigens eerder overtuigend weerlegd (zie bijv. Zembla Het complot van 11 september).
0
Ramon de Jonghe
Blog van de Belgische auteur en kritische ‘Steinerschoolwatcher’ Ramon de Jonghe (zie ook www.steinerscholen.com )
0
Ramon de Jonghe
blog van Ramon de Jonghe (België, ook van Steinerscholen.com), met wie ik veel ben opgetrokken in de racisme-kwestie in de antroposofie
0
Ridzerd van Dijk
(pro)antroposofisch weblog met oa de Grote Rudolf Steiner Citaten Encyclopedie
0
Robert Jan Kelder: Het Nieuwe Voorzittersschap.blogspot
Van de zeer orthodoxe antroposoof Robert jan Kelder, die het, net als ik, zeer oneens is met het van Baarda-rapport, alleen om precies de tegenovergestelde reden. Volgens hem is er qua racisme in het werk van Steiner niets aan de hand, volgens het rapport
0
Rudolf Steiner, De Volkszielen (4 & 6)
de vierde en de zesde voordracht in de Nederlandse vertaling van Die Mission einzelner Volksseelen, GA 121 (vert. van J. Jonker-Driessen, uitgave Vrij Geestesleven, 1983)
0
Schwarz-Weiß-Konstruktionen im Rassebild Rudolf Steiners
von Jana Husmann-Kastein, M.A. Kulturwissenschaft und Gender Studies, ist assoziiertes Mitglied des Graduiertenkollegs “Geschlecht als Wissenskategorie” der Humboldt-Universität zu Berlin.
0
Steinerscholen.be (Ramon de Jonghe)
website van Ramon de Jonghe (België), waar ik de nodige bijdragen heb geleverd aan de discussie over antroposofie en racisme
0
The Brussels Journal-The Voice of Conservatism in Europe
bonte verzameling van oa ook hier veel besproken rechtse auteurs, zoals de antroposoof Jos Verhulst (met een voorliefde voor Holocaustontkenners), de homofobe PVV adviseur Paul Belien en de Noorse anti-islamblogger Fjordman
0
tijdschrift 'de Brug'
Het meest extreme voorbeeld van antroposofie en racisme (Holocaust negationisme) dat ik ken, door mij vaak onder vuur genomen. Zie ook www.vrijgeestesleven.be
0
Vrij Geestesleven.be
Belgische antroposofische website met openlijk Neo-Nazi materiaal en met vele verwijzingen naar (illegale) downloads van Holocaust-ontkennings lectuur.
0
Sayyid Qutb, Milestones/Ma'alim fi'l-tareeq/معالم في الطريق
Sayyid Qutbs belangrijkste geschrift uit 1965 online (Engels). Milestones is een van de belangrijkste manifesten van de milante islamistische beweging en inspiratiebron voor bijv. Bin Laden
0
sites mbt homoseksualiteit, van emancipatie, belangenorganisaties tot ongecompliceerd uitgaan, die mijn sympathie/instemming/ voorkeur hebben
Secret Garden
Secret Garden is een Stichting van homo-/bi-seksuelen/lesbische/transgender moslims en sympathisanten, gevestigd in Amsterdam
0
Strijders voor de liefde
Documentaire in het kader van de Gay Pride waarin Sipke Jan Bousema in binnen- en buitenland op zoek gaat naar de mannen en vrouwen die een dagelijkse strijd moeten leveren om hun liefde openlijk en veilig te mogen uiten.
0
The Celluloid Closet
documentaire van Rob Epstein en Jeffrey Friedman (1995) over de representatie van homoseksualiteit en homoseksuelen in Hollywoodfilms door de jaren heen
0
ABC Tree House
De expositieruimte van de American Book Center in Amsterdam, waar wat mij betreft vaak zeer interessante en sympathieke tentoonstellingen worden georganiseerd. Ook een goed platform voor kunstenaars uit het Midden Oosten in Nederland!
0
Art above all
tentoonstelling uit 2004 van kunstenaars uit het Midden Oosten (zowel Iran, verschillende Arabische landen als Israël) in ABC Treehouse. Een aantal van deze kunstenaars zijn op dit blog uitgebreid ter sprake gekomen
0
Ayaan Hisrsi Ali vs Tariq Ramadan
‘schreeuwdebat’ tussen Ayaan Hirsi Ali en Tariq Ramadan op CNN, olv Christiane Ananpour (op de VK blog van Lucas Lay)
0
Checkpoint
Israeli Documentary Directed by Yoav Shamir (over de Israëlische bezetting van Palestijns land)
0
Control Room al-Jazeera
een documentaire over de werkwijze van al-Jazeera, dat wat mij betreft op een bewonderenswaardige wijze laveert tussen de ondemocratische Arabische regimes enerzijds en de Amerikaanse pressie anderzijds
0
De Avonden (VPRO)
over Iraakse kunstenaars in Nederlandse ballingschap (met mijzelf en de Iraakse Koerdische kunstenaar Aras Kareem)
0
Een oud spotje van de CD van Janmaat
Vergelijk met Wilders of zelfs een deel van de mainstream nu! Terwijl Janmaats partij nog voortkwam uit de echt Neo Nazistische Nederlandse Volks Unie
0
Esther Schreuder
blog van curator/kunsthistorica Esther Schreuder
0
EUMAN
European Union Migrant Artists Network (Helsinki)- veel Iraakse kunstenaars
0
Ex Ponto
ex Ponto is een journalistiek magazine dat op internet verschijnt. Het merendeel van de artikelen wordt door vluchteling-journalisten en andere migranten geschreven. Met Nederlandse journalisten als gast
0
Factor (IKON)
uitzending over Iraakse kunstenaars in Nederland en hun verhaal over het voormalige Iraakse regime
0
Gilles Kepel, The Middle East in Crisis
Lecture of the famous French scholar in Middle Eastern Studies Gilles Kepel at the Asia Institute, University of Melbourne, 2010
0
Jadaliyya.com
Jadaliyya is an independent Ezine produced by ASI (Arab Studies Institute), a network of writers associated with the Arab Studies Journal (www.ArabStudiesJournal.org).
0
Jesus Camp
documentaire van Rachel Grady and Heidi Ewing 2008. Over de Christenfundamentalisten in Amerika
0
recensie Edward Saids 'Orientalism'
een buitengewoon genuanceerde en zinnige bespreking van Edward Saids Orientalism, door Stan Verdult. Zie zeker ook zijn andere besprekingen van aanverwante werken (links in de linkerkantlijn)
0
Sayyid Qutb, Milestones/Ma'alim fi'l-tareeq/معالم في الطريق
Sayyid Qutbs belangrijkste geschrift uit 1965 online (Engels). Milestones is een van de belangrijkste manifesten van de milante islamistische beweging en inspiratiebron voor bijv. Bin Laden
0
streamtime.org
veel interessant nieuws uit het Midden Oosten, vooral Irak
0
The Brussels Journal-The Voice of Conservatism in Europe
bonte verzameling van oa ook hier veel besproken rechtse auteurs, zoals de antroposoof Jos Verhulst (met een voorliefde voor Holocaustontkenners), de homofobe PVV adviseur Paul Belien en de Noorse anti-islamblogger Fjordman
0
Wilders; profeet van de angst
Zembla, 25-04-2010. Terwijl de integratieproblemen van moslims in Nederland juist afnemen radicaliseert Geert Wilders steeds verder in zijn uitspraken over de islam. Zijn donkere angstfantasieën over de oprukkende islam en zijn dromen over oorlog en depo
0
Wonderland deel 1
driedelige documentaire over de opkomst en de neergang van het ‘politieke correcte denken’ in Nederland van Robert Oey. Mooi gemaakt en nog altijd onthullend.
0
![36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n1.jpg?w=520&resize=520%2C388&h=388#038;h=388 "36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]")
![35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n1.jpg?w=192&resize=192%2C192&h=192#038;h=192&crop=1 "35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]")
![36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n1.jpg?w=192&resize=192%2C192&h=192#038;h=192&crop=1 "36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]")
![36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n1.jpg?w=248&resize=248%2C185&h=185#038;h=185 "36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]")
![36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n1.jpg?w=248&resize=248%2C248&h=248#038;h=248&crop=1 "36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]")
![35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n1.jpg?w=248&resize=248%2C185&h=185#038;h=185 "35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]")
![36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n1.jpg?w=464&resize=464%2C626&h=626#038;h=626 "36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]")
![36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n1.jpg?w=464&resize=464%2C626&h=626#038;h=626 "36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]")
![36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n1.jpg?w=248&resize=248%2C185&h=185#038;h=185 "36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]")
![36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n1.jpg?w=248&resize=248%2C185&h=185#038;h=185 "36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]")
![34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n1.jpg?w=248&resize=248%2C248&h=248#038;h=248&crop=1 "34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]")
![36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n1.jpg?w=500&resize=500%2C374&h=374#038;h=374 "36034246_10213517577988236_7883300927212355584_n[1]")
![35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n1.jpg?w=212&resize=212%2C212&h=212#038;h=212&crop=1 "35296464_10213517560987811_7090941600687194112_n[1]")
![36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n1.jpg?w=212&resize=212%2C158&h=158#038;h=158 "36002977_10213517573468123_8660155387439218688_n[1]")
![36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n1.jpg?w=233&resize=233%2C233&h=233#038;h=233&crop=1 "36199930_10213517564347895_1129103892315897856_n[1]")
![36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n1.jpg?w=233&resize=233%2C232&h=232#038;h=232 "36003022_10213517567747980_8017425063580008448_n[1]")
![36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n1.jpg?w=233&resize=233%2C174&h=174#038;h=174 "36063456_10213517567267968_6463181574316752896_n[1]")
![36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n1.jpg?w=479&resize=479%2C647&h=647#038;h=647 "36176164_10213517574668153_5295042206011228160_n[1]")
![35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n1.jpg?w=213&resize=213%2C159&h=159#038;h=159 "35296703_10213517575188166_2129127241244737536_n[1]")
![36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n1.jpg?w=213&resize=213%2C159&h=159#038;h=159 "36045967_10213517568307994_5524205344345030656_n[1]")
![36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n1.jpg?w=118&resize=118%2C159&h=159#038;h=159 "36258444_10213517572868108_1868273721077137408_n[1]")
![34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2018/05/34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n1.jpg?w=160&resize=160%2C159&h=159#038;h=159 "34985037_10213517563587876_4889890446261616640_n[1]")
![[mag411_schroth1]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NC276_mag411_G_20110317181346.jpg)
Courtesy of Robert Goff GalleryAHMED ALSOUDANI | The Baghdad-born, New York-based painter (‘Untitled,’ 2007, pictured here) will be among six artists showing work at the Venice Biennale’s Iraq pavilion opening in June.![[mag411_schroth2]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NC278_mag411_DV_20110317181511.jpg)
Photograph by Danilo ScarpatiCurator Mary Angela Schroth, photographed at mixed-media artist Ali Assaf’s studio in Rome.![[mag411_schroth3]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NC279_mag411_D_20110317181604.jpg)
Courtesy of Azad NanakeliAZAD NANAKELI | Stills from the Florence-based artist’s video installation ‘Destnuej’ (2011)![[mag411_schroth4]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NC280_mag411_DV_20110317181718.jpg)
Courtesy of Walid SitiWALID SITI | ‘Family Ties’ (April 2009), an installation in Dubai by the London-based artist![[0411Karim]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NE170_0411Ka_F_20110322172410.jpg)
Courtesy of Halim al-KarimHALIM AL-KARIM | ‘Hidden War’ (1985), a triptych by the U.S.-based photographer.![[mag411_schroth6]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NC283_mag411_D_20110317182209.jpg)
Courtesy of Adel AbidinADEL ABIDIN | Still from ‘Three Love Songs’ (2010-11), a video installation at Mathaf, the Arab Museum of Modern Art in Qatar.![[mag411_schroth7]](https://i0.wp.com/si.wsj.net/public/resources/images/OB-NC284_mag411_D_20110317182429.jpg)
Courtesy of Ali AssafALI ASSAF | ‘Waters!’ (2009), an installation at Sette Sale in Rome.
![1287803366_6_BDNC[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2011/04/1287803366_6_bdnc1.jpg)
![1287993798_6_aF3h[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2011/04/1287993798_6_af3h1.jpg)
![222012_218632921487529_100000224696132_1002776_6152992_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2011/04/222012_218632921487529_100000224696132_1002776_6152992_n1.jpg)
![215539_218632528154235_100000224696132_1002774_6885765_n[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2011/04/215539_218632528154235_100000224696132_1002774_6885765_n1.jpg)
SOLO EXHIBITION
![1289654202_6_gRs0[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2011/04/1289654202_6_grs01.jpg)
![914362045_6_mX3T[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/914362045_6_mx3t1.jpg)
![920372398_6_0uGp[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/920372398_6_0ugp1.jpg)
![920372483_6_f7CI[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/920372483_6_f7ci1.jpg)
![920372574_6_AuAX[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/920372574_6_auax1.jpg)
![920372688_6_IR_8[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/920372688_6_ir_81.jpg)
![1056420188_5_j3A0[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/1056420188_5_j3a01.jpg)
![914362045_6_mX3T[1].jpg](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/914362045_6_mx3t11.jpg?w=720)
![943661261_5_DOlg[1]](https://fhs1973.files.wordpress.com/2010/03/943661261_5_dolg1.jpg?w=720)
Mijn hersenspinsels en gedachtekronkels 
leave a comment